काठमाडौं –  साइकल यात्रा गर्न थालेको २२ वर्ष भयो । म अन्य सवारीसाधनको प्रयोग गर्दिनँ । 

विश्व साइकलयात्री पुष्कर शाह भन्छन्, मेरो बुझाइमा वातावरण, भूगोल र दूरीका हिसाबले काठमाडौं साइकलमैत्री सहर हो । गर्मी मौसममा उत्पात गर्मी हुँदैन । मध्यवैशाखमा पनि तापक्रम ३५ डिग्रीभन्दा माथि जाँदैन । खासै उकालो भूगोल पनि छैन, कतै पनि साइकल बोकेर हिँड्नुपर्दैन । दूरीको हिसाबमा काठमाडौं सहरको भित्री गोलाद्र्धलाई २६ किलोमिटरको चक्रपथले घेरेको छ ।

कोटेश्वरदेखि कलंकी र महाराजगन्जदेखि लगनखेलसम्मको दूरी झन्डै २५ मिनेटमा पार गर्न सकिन्छ । तर, दुग्र्भाग्य ! यहाँ सडक क्षमताभन्दा बढी संख्यामा यातायतका साधन छन् । ती सवारीले प्रदूषण फैलाइरहेका छन् । सार्वजनिक, निजी सवारी र मोटरसाइकलले सडक क्षेत्र ओगट्दा साइकलयात्रीलाई चुनौती छ । त्यसमाथि बस, टेम्पो, बाइकजस्ता सवारीले पेल्ने गर्छन्, विविध चुनौती स्विकार्दै हामी अघि बढ्नुपर्ने बाध्यता छ ।

सडकमा अन्य यातायातका साधनको अधिकार जति छ, त्यति नै अधिकार साइकलको हुनुपर्छ । साइकलयात्रीका लागि अलग्गै लेनको व्यवस्था हुनुपर्छ । साइकलयात्रीले प्रदूषण नियन्त्रण र वातावरण संरक्षणमा  योगदान गरेका छन् । व्यक्तिको फिटनेस र स्वास्थ्यका लागि साइकलको महत्व ठूलो छ । तर, हाम्रो समाजमा साइकलयात्रीलाई हेर्ने दृष्टिकोण सकारात्मक छैन ।साइकल चढ्नेलाई हाम्रो समाजले आर्थिक हैसियतविहीन र निरीह ठान्छ । यो विडम्बना हो ।

समान अधिकार चाहिन्छ 
सन् २०१० मा ‘काठमाडौं साइकल सिटी’नाम दिएर हामीले सडकमा समान अधिकार माग गर्दै अभियान चलाएका थियौँ । यो अभियानको अर्थ साइकल मात्रै चढ्नुपर्छ भन्ने होइन । तर, सडक साइकलमैत्री हुनुपर्छ, साइकलयात्री सुरक्षित हुनुपर्छ भन्ने हो । हामीले आफ्ना माग सरकारलाई सुनायौँ । सरकारले योजना सुन्यो र प्रशंसा पनि ग-यो । सहर स्वस्थ राख्नुपर्छ पनि भन्छ ।

काठमाडौंलाई प्रदूषणमुक्त सहर बनाउन साइकलको प्रयोग बढाउनुको विकल्प छैन

योजना कार्यान्वयन गर्न भने सम्बन्धित निकायले ध्यान दिँदैनन् । काठमाडौंलाई प्रदूषणमुक्त सहर बनाउन साइकलको प्रयोग बढाउनुको विकल्प छैन । सरकारले साइकल बोर्ड गठन गरेर काम गर्न सक्छ । रिंगरोड ५० मिटर चौडाइको छ, यसमा दुवैतर्फ तीन÷तीन मिटरको साइकल लेन बनाउन सकिन्छ । त्यस्तै, बागमती, मनोहरा, विष्णुमती, धोबीखोलालगायत नदीकिनारमा लेन बनाउन सकिन्छ । भित्री सहरका गल्लीमा अन्य सवारी निषेध गर्दै लेन बनाएर साइकल मात्रै चलाउन दिने हो भने एकातर्फ जाम हट्छ, अर्कोतर्फ साइकल चढ्नेको संख्या बढ्छ । 

तीन किलोमिटर साइकल लेन 
काठमाडौंको सिनामंगलदेखि तिलगंगासम्म झन्डै एक किलोमिटर क्षेत्रमा साइकल लेन बनेको छ । तर, प्रयोगमा आएको छैन । त्यसैगरी तिनकुनेदेखि माइतीघरसम्म दुवैतर्फ दुई किलोमिटर सडकमा साइकल लेन बनाइएको छ । तर,  यो पनि साइकलमैत्री छैन । सडकछेउ नभएर फुटपाथसँगै जोडेर साइकल लेन बनाइएको छ । त्यसैले यहाँ पैदलयात्रुको भिड हुन्छ, साइकल चढेर हिँड्न सक्ने अवस्था छैन ।

अहिलेसम्म सरकारले घोषणा गरेर बनाएको यही तीन किलोमिटर साइकल लेन हो । ललितपुर महानगरपालिकाले कुपन्डोलदेखि लगनखेलसम्म पाँच किलोमिटर सडकमा साइकल लेन बनाउने घोषणा गरेको थियो । जुन, अहिले निर्माणाधीन अवस्थामा छ । 

काठमाडौंमा अहिले झन्डै १० लाख मोटरसाइकल चल्छन् । यसबाट ठूलो परिमाणमा कार्बनडाइअक्साइड निस्किन्छ । काठमाडौंमा मोटरसाइकल चलाउने मानिसले हप्तामा एक दिन मात्रै सार्वजनिक सवारी चढ्ने हो भने, एक हप्तामा झन्डै १० लाख लिटर तेल बचत हुन्छ । १० लाख लिटर तेल बचत हुनु भनेको १० करोड रुपैयाँ बचत हुनु हो । यसरी महिनामा ४० लाख लिटर तेल बचत हुँदा ४० करोड जोगिन्छ । अर्थात्, इन्धनको खपत कम हुन्छ र प्रदूषण घट्छ, आर्थिक फाइदा बढ्छ । नागरिकको स्वास्थ्य अवस्था सुध्रन्छ । साइकलयात्राका यस्ता धेरै फाइदा छन् । नयाँ पत्रिकामा खबर छ ।