काठमाडौं, १९ फागुन–नवलपरासीमा वायो ग्यास उत्पादन शुरु भएको छ । 

वैकल्पिक उर्जाको प्राविधिक र अनुदान सहयोगमा इमपावर इनर्जी एण्ड फर्टिलाइजर कम्पनीले वायो ग्यास उत्पादन शुरु गरेको हो । 

भैरहवादेखि करिव २५ किलोमिटर भित्र बन्जरियामा  २२ करोड लगानीमा ग्यास उत्पान भएको हो । फोहर पदार्थ र गोबरबाट ग्याससहित कम्पोस्ट मल बनाउन सकिने भएपछि प्लान्टमा लगानी गरेको लगानीकर्तासमेत रहेका इनपावर इनर्जीका प्रवन्ध निर्देशक सन्दिप कुमार अग्रवाल बताउँछन्  । 

नेपालमा यहि कम्पनीले वायो ग्यास प्रविधिलाई भित्र्याएको हो । 

अग्रवाल भन्छन्‘ यो प्रोजेक्टलाई बैकल्पीक उर्जामा लग्यौ र त्यहाँ यसको बारेका धेरै छलफल भयो । तीन तीन पटक छलफल भैसकेपछि यसलाई अघिबढाउन ठूलो सहयोग मिलेको थियो ।’ उनले अन्य शहरहरुमा पनि यस्तो प्लान्ट खोल्ने तयारी गरिएको बताए । 

दैनिक २ सय सिलिन्डर ग्यास उत्पादन

ग्यासको उत्पादन शुरु गरेका इनपावरले अहिले नजिकको होटललाई ग्यास विक्रि गरिरहेको छ । 

४००० घन मिटर क्षमताको बायो ग्यासले दैनिक  ३८०० किलो ग्यास (२०० सिलिन्डर एलपी ग्यास), २५ टन जैविक मल र बिजुली उत्पाद गर्दै आएको छ ।  बिजुली भने आफ्नै कम्पनीको लागि प्रयोग गर्ने गरिएको अग्रवालले बताए । 

२०० सिलिन्डर ग्यास उत्पादनका लागि  दैनिक ३५ देखि ४० टन कच्चा पदार्थ लाग्ने अग्रवालले बताए । 

यसका लागी स्थानीय स्तरमा पाइने गाईबस्तुको मल, मकैको विरुपमा, चिनीमिलबाट निस्किएको फोहरको प्रयोग गरिने गरिएको छ । 

यो प्लान्ट मेमरेन टेक्नोलोजीबाट सन्चालन हुन्छ । यो टेक्नोलोजी इमपावरले दक्षिण एसियामा पहिलो पटक भित्राएको हो । स्काज नामक सफ्टवेयरबाट सञ्चालन हुने यो प्रविधिले कच्चा पर्दाबाट ९५ प्रतिशत ग्यास उत्पादन हुन्छ । 

स्थानीय खुसी

स्थानीय स्तरमा प्रतिकिलो २ रुपैंया ५० पैसामा कच्च पदार्थ किन्ने गरेको बताउँछन् प्रबन्धक तथा बायोटेक्नोलोजिष्ट निमेस कुमार झा । 

कम्पनीले स्थानीइ ४५ जनालाई रोजगारीको अवसर दिलाएको छ । प्लान्टमा इन्जिनियर, बायोलोजिष्ट, इलेक्टोनिक इन्जिनियरले समेत रोजगारी पाएका छन् । 

प्लान्ट सञ्चालनमा आएपछि  घर गोठबाट निस्किएको फोहरबाट पैसा आम्दानी गर्न पाएको र गाउँका मानिसले पनि रोजगारी पाएकोमा स्थानीय खुसी छन् ।

‘घर गोठबाट निस्किएको खेर जाने फोहरबाट पनि पैसा पाइयो’ स्थानीय अनिल कुमार झाले भने,‘ छोराछोरीले रोजगारी पाएका छन्, विदेश जानु परेको छैन यो त राम्रो भयो नि!’

सरकारी टोलीद्वारा निरीक्षण

यस बायो प्लान्टको हालै सरकारी टोलीले निरीक्षण गरेको छ ।

जनसंख्या तथा वातावरण मन्त्रालयका सचिव प्रकाश माथेमा, वैकल्पिक ऊर्जा प्रबद्र्धधन केन्द्रका कार्यकारी निर्देशक रामप्रसाद धिताल तथा वैकल्पिक ऊर्जाका प्राविधिकसहित ७ जनाको टोलीले प्लान्टको स्थलगत निरीक्षण गरेको हो ।

वैकल्पिक ऊर्जा प्रबद्र्धन केन्द्रले नेपालमा वैकल्पिक ऊर्जाको प्रयोगमा जोड दिँदै आएको छ । गोबर ग्यास, बायो ग्यास, हावाबाट बिजुली, पानी घट्टबाट बिजुली, माइक्रो हाइड्रो, सौर्य ऊर्जाबाट बिजुली, बायोमासजस्ता वैकल्पिक ऊर्जाका स्रोतका लागि अनुदानसमेत दिँदै आएको छ ।

केन्द्रले शहरी क्षेत्रबाट निस्कने फोहोर, गोबर ग्यास, सौर्य ऊर्जा, हावाबाट बिजुलीजस्ता वैकल्पिक ऊर्जाका क्षेत्रमा काम गर्दै आएको कार्यकारी निर्देश रामप्रसाद धितालले बताए ।

देशका १८ प्रतिशत बिजुलीको पहुँच नपुगेका ठाउँमा र विकासोन्मुख शहरी क्षेत्र तथा विकासशील शहरी क्षेत्रमा खाना पकाउने ग्यासको समस्या भएकोले त्यसको न्युनिकरणका निम्ति वैकल्पिक बायो ग्यासको लागि विषेश जोड दिइएको धितालको भनाइ छ ।

वेस्ट इनर्जी (फालिएको कुहिने फोहोरबाट निस्किने ऊर्जा)को रूपमा शहरबाजरबाट निस्कने कुहिने फोहोर, गाइबस्तुको गोबर, चिनी मिलबाट निस्कने फोहोर आदिलाई ऊर्जाकोरूपमा विकास गर्नका लागि केन्द्रले ठूलो परियोजना अघि बढाएको छ ।

परियोजनाअन्तर्गत भैरहवानजिकै नवलपरासीको सुकौलीमा प्लान्ट निर्माण सम्पन्न भई उत्पादनसमेत शुरु भइसकेको छ, स्याङ्जाको पुतली बजारनजिकै निर्माण सम्पन्न भएको प्लान्ट उत्पादन शुरु गर्ने चरणमा छ । यस्तै पोखराको मजुवामा निमार्णाधीन अवस्थामा छ, जसको ५० प्रतिशत काम सम्पन्न भएको छ । चितवन र धरानमा पनि यस्तै प्लान्ट निर्माणको प्रक्रिया अघि बढेको छ ।

यसको मुख्य उद्देश्य एलपी ग्यासलाई विस्तापित गरी बायो ग्यासलाई अगाडि ल्याउनु र त्यसबाट निस्किने कम्पोस्ट मललाई बढावा दिनु हो । बजारबा निस्कने फोहोरबाट विद्युतीय शक्ति निस्कने र वातारणमा प्रदुषणको मात्रा पनि कम हुने धितालको तर्क छ ।

कस्तो हुन्छ प्रक्रिया ?

यो वातावरणमा रहेका कुहिने बस्तुलाई कुहाएर त्यसबाट ऊर्जा उत्पादन गर्ने प्रक्रिया हो । यो मेम्रेन टोक्नोलोजीमा आधारित छ ।

कच्चा पदार्थलाई एकै ठाउँमा जम्मा गरी ठूलो डाइजस्टरमा राखिन्छ र त्यसले ग्यास तथा मल निकाल्दछ । यसरी निस्किने ग्यासलाई माथि बेलुनमा जम्मा गरिन्छ । त्यसपछि ग्यासलाई हाई कम्प्रेस गरी सिलिण्डरमा भरिन्छ ।

कच्चा पदार्थकोरूपमा गाईवस्तुको मल, बङगुरको मल, पोल्ट्री फर्मबाट निस्किएको फाहोरलाई प्रयोग गरिन्छ । साथै बजारबाट निस्किने कुहिने फोहोर पनि यसका लागि उपर्युक्त कच्चा पदार्थ हो ।

विगत २५/३० वर्षदेखि गोबर ग्यासमा जोड दिँदै आएको वैकल्पिक ऊर्जा केन्द्रले ठूला बायो प्लान्ट निर्माणमा पनि प्राविधिक तथा आर्थिक सहयोग गर्दै आएको केन्द्रका इञ्जिनियर प्रकाश अर्याल बताउँछन् ।

‘गोबर ग्यास जस्तै गाईभैँसीको मल र अन्य कुहिने वस्तुबाट उत्पादन हुने भएकाले यसलाई गोबर ग्यासको ठूलो रूप मान्न सकिन्छ,’ इञ्जिनियर अर्यालले भने, ‘तर धेरै कच्चा पदार्थ लाग्ने र व्यवसायिकरूपमा पनि विकास गर्न सकिने भएकाले यसलाई बायो ग्यास प्लान्ट भनिएको हो ।’

यसबाट निकस्ने ग्यास वातावरणीय हिसाबले पनि राम्रो हुने र नेपालजस्तो कृषि प्रधान मुलुकमा कृषिमा व्यवसायिकता ल्याउन सहयोग पुग्ने अर्यालको भनाइ छ ।

यसले फोहोरलाई कच्चापदार्थको रूपमा लिने भएकाले फोहोरबाट प्रदूषण नियन्त्रणमा पनि सघाउँछ । यसले नेपालमा खाना पकाउने ग्यासको मागलाई व्यवस्थापन गर्न पनि सघाउने भएकाले सरकारले प्रोत्साहित गर्दै लैजान सकेमा ग्यासमा आत्मनिर्भर हुन सकिने अर्याल बताउँछन् ।