जनकपुरधाम – मिथिलाञ्चल क्षेत्रमा आज हजारौं महिलाले अग्निपरीक्षा दिइरहेका छन्, आफ्नो पतिको लामो आयूको कामनाका लागि ।

मिथिलाञ्चलमा केही समुदाय ब्राम्हण, कायस्थ र सोनार जातिमा नवविवाहिता महिलाले आफ्नो पतिको दीर्घायूको कामनाका लागि आज अग्निपरीक्षाबाट गुज्रिनुपर्ने हुन्छ । रामायण कालमा सीताले अग्निपरीक्षाबाट आफूलाई परीक्षित गर्नुपरेको भएपनि आजको एकाइसौं शताब्दीमा समेत मिथिलामा महिलाले अग्निपरीक्षा दिने प्रचलन छ । तर, महिलाले त्यसलाई अन्यथा मान्दैनन् ।

हजारौं वर्षदेखि चल्दै आएको लोक परम्परालाई सहर्ष स्वीकार गर्छन् ती महिलाहरू । अग्नी परीक्षाबाट जति ठूलो घाउ भयो, त्यत्ति नै आफ्नो नवविवाहित पतिको आयू पनि लामो हुने विश्वास छ । मधुश्रावणीको राति हजारौं नवविवाहित महिलाले अग्निपरीक्षा दिनुपर्नेछ ।

मंगलवार मधुश्रावणीको अन्तिम दिन हो । नवविवाहित महिलालाई पतिले दुबै आँखा बन्द गर्ने छन् र १ जना महिलाका सहयोगी ‘बिधकरी’ महिलाले पानको पातमा प्वाल पारेर बल्दै गरेको दियोको ‘टेमी’ले खुट्टा र घुँडामा डाम्ने छन् । विधकरी ती महिला हुन्, जसमा विभिन्न पूजा तथा विधिविधान मिलाउन नवविवाहित महिलाकै दिदी, बहिनी वा आफन्त रहन्छन् ।

विहे भएको दिनदेखि नै विधकरी नवविवाहित महिला र पुरुष दम्पत्तिको सहयोगमा खटिएका हुन्छन् । टेमी भन्नाले बल्दै गरेको धागोको दियो हो । त्यो टेमीले डाम्दा नवविवाहित महिलालाई जति ठूलो फोका हुन्छ, त्यति नै लामो आयू उनको पतिको हुन्छ भन्ने मान्यता रहँदै आएको छ ।

के हो मधुश्रावणी पर्व ?

मिथिलामा नवविवाहित महिलाले मनाउने अति नै विशिष्ट पर्व हो मधुश्रावणी । साउन महिनाको कृष्ण पक्षको पञ्चमी तिथिदेखि मधुश्रावणी पर्व शुरू हुन्छ । साउन महिनाकै शुक्ल पक्षको तृतीया तिथि अर्थात् मंगलवार सम्पन्न हुँदैछ । पूजाको समयावधि १३ दिनको हुन्छ ।

ब्रत शुरू हुने पञ्चमीका दिन नवविवाहित महिलाको ससुराली पक्षबाट खानेकुरा, कपडा लत्ता, पूजाका विभिन्न सामग्री, माटोले बनाइएका नाग अर्थात् ‘विषधर’का मूर्ति भारको रूपमा आउने गर्छ ।

बेहुला पक्ष वा बेहुली पक्षबाट विभिन्न सामग्री पठाउँदा त्यसलाई भार भन्ने गरिन्छ । अहिले मधुश्रावणीमा बेहुला पक्षबाट बेहुली पक्षलाई भार आएको छ, ठीक त्यसैगरी कोजाग्रात पूर्णिमामा बेहुली पक्षले विभिन्न खाने सामग्री, लत्ताकपडा सहितका सामग्रीको भार बेहुला पक्षसमक्ष पुर्याउनुपर्ने हुन्छ ।

ब्रतमा शिव, पार्वती, नाग, नागिन, बिषधर वा अन्य देवीदेवताको पूजा हुने गर्छ । प्रत्येक दिन ब्रतालु नवविवाहित महिला आफ्ना सखीसंगी, साथीसँगै भगवतीका गीत गाउँदै फूल टिप्न बागबगैंचामा जाने गर्छन् ।

कतिपय देवस्थल, तीर्थस्थल भएका ठाउँमा पुगेर विभिन्न बगैंचाबाट संकलन गरिएका फूललाई बाँसले बनेको हस्तनिर्मित डालामा सजाउने गरिन्छ । फूल टिप्ने कामलाई मिथिलामा ‘फूल लोरही’ पनि भनिन्छ ।

संकलित फूलले नै भोलिपल्ट बिहानको समयमा पूजा गर्दै देवी देवतालाई अर्पण गरिन्छ । १३ दिनसम्म प्रत्येक दिन अलग–अलग पूजा हुन्छ । प्रत्येक दिन अलग–अलग देवीदेवताका विभिन्न कथाहरू ब्रतालु महिलालाई सुनाइन्छ ।

मंगलवार तेह्रौ दिन अन्तिम दिन ‘मधुश्रावणी’ ब्रत समापन हुँदैछ । आजकै दिन पूजामा सहभागी हुने सबै सुहागिन (विवाहित) महिलालाई चुडी, सिन्दुर, टिका, लगायत शृंगारका वस्तु वितरण गरिन्छ । आजकै दिन विवाहित महिलालाई उनको पतिले सिन्दुर दान गर्ने छन् । विवाहका दिन गर्ने सिन्दुर दान आज पनि दोहोरिन्छ । त्यसपछि पतिले महिलाको दुवै आँखा आफ्नो हातले बन्द गर्ने छन् र बिधकरीले बल्दै गरेको दियो अर्थात् टेमीले दुवै खुट्टा र घुँडामा डाम्ने छन् ।

१३ दिनसम्म विवाहित महिलाले र बिधकरीले अनूना अर्थात् नुन नभएको खाना खान्छन् । ससुराली पक्षबाटै आएको लुगा लगाउँछन् । मंगलवार समापन भएका दिन मीठो परिकार खाने गरिन्छ । खीर, मिठाइ आदिको भोज हुने गर्छ ।

जनकपुरधाम उपमहानगरपालिका–९ की वर्षा झाको पनि केही महिनाअघि मात्र विवाह भएको छ । उनी पनि यस पटक मधुश्रावणी ब्रत गरिरहेकी छन् । ‘अग्निपरीक्षाभन्दा पनि आफ्नो सभ्यता, संस्कृति र परम्परालाई निरन्तरता दिँदा असाध्यै खुशी लागेको छ,’ वर्षाले भनिन्, ‘आदि–अनादि कालदेखि चलिआएको परम्परालाई अब आउने पुस्ताले पनि निरन्तरता देओस् भन्ने कामना समेत गर्दछु ।’

मिथिलाको सभ्यता, संस्कृति, परम्परा नै मिथिलाको सम्पत्ति रहेकाले पनि परम्परालाई दिन पाएकोमा आफूलाई गौरवपूर्ण अनुभूति समेत भएको वर्षाले बताइन् ।