रुपन्देहीको सिद्धार्थनगर नगरपालिकाका कुखुरापालक किसान सुजन पोखरेलको व्यवसाय तहसनहस भएको छ ।

कोरोना भाइरसको त्रासभन्दा पनि व्यवसाय उठ्नै नसक्ने गरी धरासायी भएपछि उनी पिरोलिएका छन् । सिनपा–९ भैरहवामा रहेको उनको एसआरएस फर्मका हालै १ हजार २०० भन्दा बढी कुखुरा मरे ।

‘बिक्रीका लागि तयार भएका कुखुरा लकडाउनले गर्दा बजारमा जान पाएनन् । कुखुराको दाना (बिटु) पाइएन । मकै र गहुँको ढुटो खुवाउँदा कुखुरा धमाधम मर्न थाले,’ उनले भने, ‘१ हजार ५०० कुखुरामध्ये १ हजार २०० मरे, लाखौंको व्यवसाय चौपट हुँदा उठ्न नसक्ने भएँ । मासुका लागि कुखुरा खरिद गर्नेहरूले १०० रुपैयाँ किलोमा देऊ भनेर माग्छन् । लगानी नै २०० रुपैयाँभन्दा बढी परेको छ, कसरी दिन सकिन्छ र ?’

जिल्लाकै सियारी गाउँपालिकाका कुखुरापालक किसान कृष्णबहादुर बस्नेतको फर्ममा ३ हजार ब्रोइलर कुखुराको तौल औसत ३ किलोग्राम पुगिसकेको छ । उनले कुखुरा बेच्न धेरैलाई फोन लगाए । कोही आएनन् ।

उनी भन्छन्, ‘४५ देखि ५० दिन पुगेपछि बिक्री गर्नुपर्ने कुखुरा ६६ दिनका पुगिसकेका छन् । विगतमा किन्नहरू आउँदैनन् । आफैं फोन गर्दा प्रतिकिलो १०० रुपैयाँमा दिनुहोस् भन्छन् । ७५ रुपैयाँमा एउटा चल्ला लिएर २ महिनाभन्दा बढी पालेर १०० रुपैयाँमा कसरी बेचूँ ?’

उनको मनिका एकीकृत कृषि फर्ममा ३ हजार कुुखुरालाई खुवाउने दाना समेत छैन । राम्रो दानापानी पाए एउटा बोइलर कुुखुरा ५० दिनमा ३ किलो हुन्छ । ५५ दिन पुगेपछि कुखुुराको तौल बढ्दैन । अहिले बजारमा मासुको खरिद बिक्री ठप्प जस्तै छ ।

कोरोनाका कारण पोल्ट्री व्यवसायबाट पीडित अर्का किसान हुन् गौरव खान । उनले अहिले बन्दाबन्दीको समयमा ८ लाख रुपैयाँ नोक्सानी व्यहोनुपर्‍यो । उनले भने, ‘१ हजार कुखुरा बिक्री गर्ने अवस्थामा थिए । लकडाउनले गर्दा बिक्री हुन छाडेपछि लागत समेत नउठाएर सस्तोमा बिक्री गरे । अब यो पेशामा फर्किन नसक्ने गरी किसानहरू थिचिए । के गर्ने कुखुरापालक किसानले ठूलो क्षति व्यहोनुपर्‍यो ।’ खानले नयाँ चल्ला समेत राख्ने आँट गर्न सकेका छैनन् ।

यी त जिल्लाका केही व्यावसायिक कुखुरापालक किसानका उदाहरण हुन् । ५ नम्बर प्रदेशमा झण्डै ५०० भन्दा बढी कुखुरापालक किसान थला परेका छन् । विभिन्न समय चल्ला र दाना खरिद गर्दा आपूर्तिकताबाट ठगिँदै आएका कुखुरापालक किसान अहिले विश्वव्यापी रुपमा फैलिएको कोरोना भाइरसको त्रासले थला परेका छन् । बिक्री नभएका कुखुरालाई दाना खुवाउँदा किसानलाई भार थपिँदै गएको छ । बजारमा दाना पनि अभाव भएको छ । 

अहिले अण्डा, मासु उत्पादक किसान नराम्रोसँग प्रभावित भएका छन् । पीडित किसानले कृषि मन्त्रालयले उचित राहतको प्याकेज ल्याउनुपर्ने बताएका छन् । कुखुराका लागि आवश्यक पर्ने दाना उत्पादन गर्ने उद्योग पनि बन्द छन् ।

कोरोनाका कारणले अण्डा र मासु उपभोक्ताले खान समेत डराएको अवस्था छ । जसले गर्दा उपभोक्ताको घरघरमा अण्डा मासु पुग्न सकेको छैन । 

५ नम्बर प्रदेशमा लेयर्स (अण्डा दिने) कुखुरा ३९ लाख रहेका छन् । ५०० भन्दा कम ब्रोइलर कुखुरा पाल्ने किसान १ हजार ५०० जना छन् । १ हजार देखि ३ हजारसम्म ब्रोइलर कुखुरा पाल्ने किसान ३ हजार ५०० छन् । कुखुराको मासु उत्पादन गर्ने ५८ वटा पकेट क्षेत्र छन् ।

प्रदेशमा दैनिक ११३.५९ क्विन्टल कुखुराको मासु उत्पादन हुँदै आएकोमा हाल लकडाउनले गर्दा ६० प्रतिशतसम्म घटेको छ । पशुपन्छी तथा मत्स्य विकास निर्देशनालय प्रमुख तुलसीराम भण्डारीले हाल २ लाख ९० हजार वटा (२ किलोभन्दा माथि तौल पुगेको कुखुरा) बजारमा जान नपाएको जानकारी दिए । प्रदेशमा ५ लाख १८ हजार गोटा दैनिक अण्डा उन्पादन हुन्छ । किसानले राज्यसँग ठूलो राहतको माग गरेका छन् ।

मासु व्यवसायी संघ रुपन्देहीका अध्यक्ष कृष्ण पौडैलले मासुको खपतमा ९० प्रतिशतसम्म कमी आएको बताए । ‘सबै क्षेत्र बन्द छ । माछामासु बढी खपत हुने साना ठूलो सबै होटल बन्द छन् । किसानदेखि मासु व्यवसायी चौपट भएको अवस्था छ,’ अध्यक्ष पौडेलले भने ।

५ नम्बर प्रदेशको भूमि व्यवस्था, कृषि तथा सहकारी मन्त्रालयका योजना तथा अनुगमन महाशाखा प्रमुख विनोद घिमिरे लकडाउनले पीडित भएका किसानलाई राहत दिने गरी योजना बनाउन लागिएको बताए । ‘तरकारी, मासु, अण्डा र बिउबिजनका किसानलाई केही भएपनि राहत दिने गरी योजना बनाएका छौं । लागत संकलन गरेर वितरण गर्छाैं, अहिलेको अवस्था सामान्यमा आएपछि,’ उनले भने ।