महामहिम राजदूत र्‍यान्डी बेरी अभिवादन !

मध्य फेब्रुअरीको यो चिसो सिरेटोसँगै आएको स्वच्छ अक्सिजनको स्रोत ऊ त्यही माथिको हिमालय पर्वतमाला हो । मोती झैं टल्केका मनमोहक हिमश्रृंखलाहरूको मुख्य धुरी संसारकै सर्वोच्च शिखर सगरमाथा जसलाई तपाईं माउन्ट एभरेस्ट भन्नुहुन्छ । हो त्यही शिखरमा हाम्रा तेन्जिङ दाइ र तपाईंका ‘एडमन्ड ब्रो’ले एकैसाथ सफल आरोहण गरे । सँगै शिखर चढ्दाको त्यो सहयात्राबारे सकरात्मक चर्चा, आत्मीयता र न्यानो हार्दिकताको गहिरो प्रभाव हामी कहाँ छ । कल्पना गरौं, सायद पश्चिमी गोलार्द्ध पनि त्यत्तिकै होला । यो हाम्रो भावनात्मक पक्ष हो । तपाईंकोमा छ, या छैन हामी एकिनका साथ भन्न सक्दैनौं ।

तपाईं–हाम्रो सम्बन्ध असल मित्रको विश्वासिलो सहयात्रासँग जोडिएको छ । हाम्रो सम्बन्ध शुरूआतको ऐतिहासिक कालखण्ड आफैँमा विशेष महत्त्वको छ । सहयात्राको सहस्राब्दीमा आइपुग्न त्यसका एक चौथाइ वर्षहरू बाँकी छन् । छोटो समयमा सम्बन्ध र विश्वसनीयताको बृहत् गहिराइका लागि सिंहदरबारले ह्वाइट हाउसलाई महाशक्तिको औपचारिकतामा मात्र होइन, महत्त्वपूर्ण मित्रका रूपमा लिँदै आएको छ ।

अब त्यसैको अर्को पक्षतिर मोडिनुस्, त्यही संसारको सर्वोच्च शिखर सगरमाथा जसलाई चिनियाँहरूले चोमोलोङमा भन्छन्, त्यहाँ हामी सँधियार हौं । प्रकृतिले हामीलाई त्यस हिमश्रृङ्खलाको स्वच्छ वायुको न्यायोचित वितरण गरेको छ । प्रकृतिको अनुपम उपहार त्यस स्वच्छ हावाका हामी प्राकृतिक साझेदार हौं ।

हाम्रा याक र चौंरीहरूले भौगोलिक विभाजनको सीमारेखालाई वास्ता गर्दैनन्, ती दिउँसो चिनियाँ भूमिमा जान्छन् र साँझ आफ्नो बासस्थान नेपाली भूमिमा आइपुग्छन् । हाम्रो पानीको मुख्य स्रोत त्यही हिमालय पर्वतमाला हो र केही नदीका मुहान चीनको भूगोल हुँदै आएका छन् ।

भृकुटी र स्रङचङ गम्पोको विवाहको सांस्कृतिक इतिहासबारे तपाईं बेखबर हुनुहुन्न । प्रतिभाशाली कलाकार हाम्रा एकजना विभुती अरनिको र चिनियाँ सम्राट कुब्ला खाँको संवादबारे पनि सायद यहाँले सुन्नुभएकै छ । तपाईंलाई थाह छ, हामीले भर्खरै मात्र सगरमाथाको उचाई पनि सँगै नापेका छौं । अब तपाईं भन्नुस्, यस सम्बन्धको गहिराइ र उचाइ कति होला ?

महामहिम राजदूत यहाँ लामो समयदेखी नेपालमै हुनुहुन्छ । पक्कै पनि तपाईंलाई गौतम बुद्धबारे औसत नेपालीहरूको भन्दा 'फार बेटर' जानकारी छ । त्यसैले हामी शान्तिका प्रस्तावक हौं र शान्तिप्रेमी बुद्धको भूगोलमा कुनै प्रकारका गैर-आवश्यक हिंसा र प्रतिरोधको परिकल्पना गर्दैनौं ।

हो हाम्रो अर्को इतिहास छ, हामी गोर्खाली हौं, हामी बहादुर हौं । हामी युद्ध लड्थ्यौँ र योद्धा थियौं । अहिले हामीलाई युद्ध रुचिकर छैन र हामी योद्धा होइनौं । यतिबेला शान्तिप्रेमी बुद्धको प्रतिमाले नै हामीलाई दिशानिर्देश गरिरहेको छ । बुद्धको जन्मभूमिका हकदार भएकाले हामी आफूलाई भाग्यशाली ठान्छौं । बौद्ध अनुयायीका रूपमा चीन सग्लो, परिपक्व र जिम्मेवार छ ।

चीन बौद्ध धर्मावलम्बीको उल्लेख्य उपस्थिति रहेको मुलुक हो । चिनियाँहरूको धार्मिक आस्थाको सर्वोच्च स्थान ओगट्ने बुद्धको जन्मभूमि नेपाल हो ।  नेपाल हिन्दूबाहुल देश हो । बहुसंख्यक नेपालीहरूको धार्मिक आस्थाको सर्वोच्च स्थान ओगट्ने शिवको जन्म (कैलाश पर्वत) चीन हो । अब भन्नुस्, दुई देश नेपाल र चीनबीच धार्मिक सहिष्णुताको जरा कति गहिरो गरी गाडिएको होला ?

यहाँलाई थाहा छ, नेपालको स्वर्णकाल मानिने लिच्छवीकालीन समयमा नेपाल चिनियाँहरूको दक्षिण एशियाको व्यापारिक ट्रान्जिट प्वाइन्ट थियो र त्यसैको लाभमा नेपालले आफ्नो वैभव, सम्पन्नता र उन्नत सभ्यताको प्रचुरता पाएको थियो । लिच्छविकालमै नेपालसँग केही लिखित कानूनहरू थिए । कला र संस्कृतिका अवशेष, भग्नावशेष र टुँडालहरूमा पाइने भावभंगीले त्यो सम्पन्नता आधारभूत आवश्यकताका चरणहरू पार गरी मस्त मनोरञ्जनमा लक्जरियस जीवनतर्फ मोडिएको अनुमान गर्न कठिन छैन । हो तपाईं त्यसलाई त्यो सम्बन्ध चीनसँग होइन तिब्बतसँग थियो भन्न सक्नुहुन्छ  ।

हामी हाम्रा सन्धि सम्झौता, ऐतिहासिक तथ्यहरू र बुझाइको समानताका आधारमा एक चीन नीतिप्रति प्रतिबद्ध छौं । तिब्बत परापूर्वकालदेखि चीनको अभिन्न अंग थियो भन्ने कुरा हामीले स्वीकार गरिसकेका छौं । त्यसकारण आज पनि चिनियाँहरूसँगको भौगोलिक सम्बन्ध हाम्रा लागि अति महत्त्वको विषय बनिसक्यो । हिमालय पर्वतको तिब्बती पठारमा हाइ स्पिड ट्रेन चलिसक्यो, हाम्रो भागतिर पदयात्राका लागि सुरक्षित बाटो छैन ।

हामी भूपरिवेष्ठितको अर्को बाध्यतामा छौं । संसारका प्रगतिहरूको बहुआयामिक सञ्जालमा बाँध्ने र बाँधिने, ग्लोबल सप्लाइ चेनको एउटा सानो अंश बन्ने हाम्रा सपनाहरू हाम्रो भूअवस्थितिको जटिलतामा कैद छन् । त्यसकारण चीनले प्रस्ताव गरेको ट्रान्स हिमालयनको व्यग्र प्रतीक्षा हामीभित्रको विकास र ग्लोबलाइजेसनको हुटहुटी हो । बी.आर.आई.मा हाम्रो सहभागिता र चिनियाँ बन्दरगाहसम्मको पहुँचका लागि नेपालले गरेको पारवहन सम्झौता त्यसैको परिणति हो ।

महामहिम राजदूत हामीलाई थाह छ, यहाँहरू यस शताब्दीकै कठोर प्रतिद्वन्द्वी बन्दै हुनुहुन्छ । तपाईंहरूको आर्थिक र सामरिक होड अब जमिनमा मात्र सीमित छैन । त्यो स्पेसदेखि समुद्रमुनिसम्म पुगिसक्यो जहाँ हामी कल्पना पनि गर्न सक्दैनौं । हाइपरसोनिक मिसाइल, क्वान्टम कम्प्युटिङदेखि रोबोट सर्पको निर्माणले अन्तरिक्षमाथि नियन्त्रण हासिल गर्ने यहाँहरूको महत्त्वाकांक्षा मेटावर्सका तमाम ब्रह्माण्डहरू र त्यसमाथिको विजेतासम्म होला ।

हामीलाई वर्तमानमा आफू उभिएको धर्तीमा चयनपूर्वक जिउन पाए पुग्छ । हाम्रो ज्ञानका परिधी र क्षमताका सीमाहरू होलान्, तर विश्व व्यवस्थाबारे यहाँहरूका दाबी र प्रतिदाबीलाई हामीले पनि दर्शकका रूपमा सावधानीपूर्वक नियालिरहेका छौं । हामीलाई गहिरो गरी आभाष छ, तपाईंहरू एकअर्का विरुद्धको बहुपक्षीय मोर्चामा संघर्षरत हुनुहुन्छ ।

खासगरी सामरिक, राजनीतिक, विचारधारात्मक मोर्चाहरूमा तपाईंहरू जति सु–सुप्त संघर्षमा हुनुहुन्छ, आर्थिक र कूटनीतिक मोर्चामा तपाईंहरूको संघर्ष आक्रामक छ । विश्व व्यापार एवं जलवायु परिवर्तनका साझा एजेन्डाहरूमा तपाईंहरूको प्रतिशोधपूर्ण व्यवहारले बाँकी विश्वलाई निकै उदासीन बनाएको छ ।

एकातिर अन्तरक्षेत्रीय अवधारणा विकास पूर्वाधारका लागि गेम चेन्जर हुनसक्ने मान्यता छ, अर्कातिर तपाईंहरू क्षेत्रीय प्रभाव नियन्त्रणमा राखेर बाँकी विश्वसँग सामूहिक माग अझ भनौं कलेक्टिभ बार्गेनिङलाई महत्त्व दिइरहनुभएको छ । आफ्नो प्रभाव क्षेत्रलाई बलियो बनाउँदै अर्काको प्रभाव क्षेत्र नियन्त्रण गर्ने यहाँहरूको चाहना लोकतन्त्रका विरुद्धमा छ । यस्तो सोचमा ह्वाइट क्राइम छ ।

यो साम्प्रदायिक मनोविज्ञान फलेबरमा आधारित छ । नेटोको संरचना क्षेत्रीय अवधारणाको उपज हो भन्ने बुझाइ यतिबेला विश्वव्यापी बनेको छ ।

क्वाडलाई तपाईंहरूले समान विचारधारात्मक बुझाइको संरचनामा बाँध्नुभयो । र, ओकस सम्झौता पश्चिमा सम्भ्रान्तहरूको फोरमका रूपमा देखियो यद्यपि स्वार्थ बाझिँदा त्यसभित्र उत्पन्न दरार आफ्नो ठाउँमा छ । त्यसको वैकल्पिक तयारीका रूपमा ब्रिक्स र सांघाईको अपरेसन लगायत फोरमको अभ्यास पूर्वमा पनि बन्दै छन् । धन्न पूर्वले कुनै सैन्य गठबन्धन बनाएको छैन र अहिलेसम्म एसियाको नाममा कलेक्टिभ बार्गेनिङ गरेको छैन ।

विश्वले महशुस गर्ने गरी अमेरिकी कूटनीतिले न पुराना अनुभवका आधारमा किसिन्जर र निक्सनको चातुर्यता अपनाउने सम्भावना देखियो, न परिस्थितिअनुसार कूटनीतिमा कुनै नयाँ भर्जन लञ्च गर्ने सम्भावना देखियो । आग्रह, आक्रामकता र कुण्ठाले मात्रै वर्तमान विश्वलाई आश्वस्त तुल्याउन सकिने छैन भन्ने तपाईंहरूकै विश्लेषकलाई पहिले कन्भिन्स गर्नुस् ।

कूटनीतिको हिस्साभन्दा बाहिरबाट इमान्दारीपूर्वक भन्नु पर्दा पश्चिमले आफ्नो प्रभुत्वको निरन्तरताका लागि पूर्वमाथि तनाब तेर्स्याउँदै छ भन्ने बुझाइ बलियो गरी स्थापित भएको छ ।

पश्चिमी गोलार्द्धको सामूहिक दबाबको संयुक्त प्रतिरोध गर्ने रुस–चीन सहमतिले विश्व स्वाभाविक रूपमा पूर्व र पश्चिममा विभाजन हुँदैछ । यद्यपि क्षेत्रीय अवधारणाहरूले अबको विश्वमा लामो समय आफ्नो प्रभाव कायम राख्न सक्ने छैनन् र बहुध्रुवीय विश्व व्यवस्थाको आकारका लागि शुरूआती चरणमा शक्ति केन्द्रहरूको टकराव अनिवार्य देखिन्छ ।

कृपया हाम्रो अनुरोध छ, यहाँहरूको प्रभुत्व छिन्ने र बचाउने होडमा हामीलाई नमुछिदिनुस् । हाम्रो तटस्थताको जामा खोल्ने र असंलग्न नीतिको सीमा रेखा मेट्ने अधिकार हामी यहाँहरूलाई दिन सक्ने छैनौं । हामीलाई आई.पी.एस. इन्डोप्यासिफिक अन्तर्गतका सम्भावित सैन्य रणनीतिको हिस्सा बनाउने चेष्टा नगरिदिनुस् ।

हाम्रा विदेश मामिलाका जानकार, त्रि.वि.का प्रतिष्ठित प्राज्ञिकहरू, अन्तर्राष्ट्रिय कानूनका अध्येता, बुद्धिजीवी, विश्लेषक र राजनीतिक दलका नेता कार्यकर्ताहरूसम्म एउटा बुझाइ बनेको छ, कुनैपनि घोषित–अघोषित, सैन्य–राजनीतिक गठबन्धनमा हाम्रो सहभागिताले अमेरिकी प्रभुत्वको बुढ्यौली थेग्न सक्ने छैन, न त चिनियाँ आकांक्षाको परिपूर्तिमा योगदान गर्नसक्छ ।

अमेरिकी प्रभुत्वको बुढ्यौलीमा यौवन भर्ने दुस्साहसमा लाग्दा हाम्रो आफ्नै विकास र प्रगतिको बामे सर्ने बालापन तहसनहस हुने जोखिम छ । बुढ्यौली एक प्राकृतिक नियम हो । शक्तिको सहज हस्तान्तरण वा अनिच्छापूर्वक स्थानान्तरणको अनिवार्य चक्रसँगै अमेरिकी प्रभुत्वको अनुहारमा विस्तारै चाउरी पर्न थालेका बुढ्यौलीका रेखाहरू शुरू भइसकेको पश्चिमा विश्लेषकहरूकै निष्कर्ष छ ।

यस्तो अवस्थामा हामीले प्रधानमन्त्री देउवा र गगनजीहरूलाई तपाईंले पश्चिमको बुढ्यौली थेग्न सक्नुहुन्न, पश्चिमका केही बुद्धिजीवीहरूकै भाषामा थोत्रो बन्दै गएको पुरानो महाशक्तिको भरिया बनेर उदीयमान शक्तिहरूबाट भविष्यमा हामीमाथि जोखिम निम्त्याउने कर्म नगर्नुस् भन्ने आग्रह गर्छौं र महामहिम राजदूतलाई पनि हाम्रो आग्रह के हो भने एक मित्रका हैसियतले हामी तपाईंहरूको चासो र चिन्ताप्रति साहनुभूति प्रकट गर्नसक्छौं । तर यहाँहरूका नितान्त आपसी स्वार्थहरूको सम्मान गर्न सक्ने अवस्था हाम्रो छैन र हामी आफैँ तपाईंहरूको प्रभुत्वको दीर्घायुका लागि सती जान सक्दैनौं ।

हामीलाई प्रभुत्वको निरन्तरता र विस्थापनको बीचमा नझोकिदिनुस् । हामीलाई भू–राजनीतिको जाँतोमा पिसेर यहाँहरूको कुनै कल्याण हुने छैन ।

सिरिया, लिबिया र अफगानिस्तानको नियति व्यहोर्न हामीलाई बाध्य नपारिदिनुस् । हाम्रो यही मर्म अनुरूप महामहिम राजदूतले एम.सी.सी.का विवादित विषयबारे संशोधनका लागि पुनर्विचार गर्ने वातावरण बनाइदिएर शंकाको सुविधा नरहने गरी त्यसलाई निर्विवाद परियोजनाका रूपमा अनुमोदन गर्न पाए हामी आभारी हुने थियौं ।

नसक्ने भारी बोकाएर हाम्रो वर्तमान र भविष्यलाई दुर्घटनामा पार्ने दबाब यहाँहरूले सिर्जना गरिदिनुहुने छैन भन्ने अपेक्षासहित विगतको जस्तै विकासका पूर्वाधारको क्षेत्रमा ऋण, सहयोग र अनुदानका कार्यक्रमलाई निरन्तरता दिनुहुनेछ भन्ने विश्वास व्यक्त गर्दछौं । हामीले मित्रहरूसँग गर्ने आशा, विश्वास र भरोसा के हो भने यहाँको भू–राजनीतिक संवेदनशीलतालाई गम्भीरतापूर्वक लिइयोस् ।

हामीलाई कुनै पोलारमा तान्ने वा धकेल्ने काम नहोस् हाम्रो तटस्थता र असंलग्न नीतिभित्रै तपाईंहरूको भविष्य सुरक्षित छ । असंलग्न र तटस्थता हाम्रो विदेश नीतिका अनुल्लंघनीय र अपरिवर्तनीय मान्यता हुन् । हामीले आफ्नो यही परिचयमा जीवन देखेका छौं र भविष्य खोज्ने छौं । हामीलाई यही अवस्थामा रहन दिनुस्, यही नै तपाईंहरूको हामीप्रतिको मैत्रीपूर्ण सद्भाव हुनेछ । धन्यवाद !