रूपन्देहीका अरुण अग्रवालले सञ्चालन गर्दै आएको सिद्धार्थ सिमेन्ट उद्योग चरम संकटमा फसेपछि उनले भैरहवामा मिठाइ पसल सञ्चालनमा ल्याएका छन् ।

सिमेन्ट उद्योगमा १६ वर्ष बिताएका उनले उक्त उद्योगबाट पलायन हुने अवस्था आएपछि बिहीवार भैरहवामा ‘सावरिया’ मिष्ठान्न भण्डार सञ्चालनमा ल्याए । 

‘आर्थिक मन्दीका कारण बजारमा सिमेन्टको माग नभएपछि अन्य व्यवसाय रोजें,’ अग्रवालले भने, ‘उद्योग बन्द गर्न सक्ने अवस्था पनि छैन । चलाउनलाई पूरै घाटा छ ।’ 

रूपन्देहीकै सिमेन्ट उद्योगी श्याम अग्रवालले लामो समयदेखि सञ्चालन गर्दै आएको रिलायन्स पेपर उद्योग पूर्णरूपमा बन्द गरेको ६ महिना भयो ।

सिमेन्टको बजार माग पनि निकै कटौती भएपछि उनले भैरहवामै २ करोड रूपैयाँ लगानीमा भारतीय पर्यटकलाई लक्षित गरी दिव्या स्वीट्स सञ्चालन गरेका छन् ।

युवा उद्योगी अभिषेक अग्रवाल (श्यामका छोरा) भन्छन्, ‘मुलुकको उन्नतिको सम्भावना खुम्चिँदो छ । लगानीको अनुपातमा माग नबढेपछि पेपर उद्योग बन्द हुन पुग्यो । सिमेन्ट उद्योगमा पनि ठूलो समस्यामा छ । न बन्द गर्न सक्ने, न चलाउन सक्ने अवस्था छ ।’

अर्थतन्त्रका बाह्य सूचक ठिकै भए पनि बजार चलायमान हुन सकेको छैन ।

‘म्यानिफ्याक्चर इन्डस्ट्रिज’ आर्थिक मन्दीले ध्वस्त भए,’ अभिषेक थप्छन्, ‘बजार बढेको भन्ने सुनिन्छ, तर किन्ने मान्छे छैन । निर्माणको काम ठप्प छ । एक्स्पोर्ट (निर्यात) को व्यवस्था छैन । सबै मान्छेको ‘टार्गेट’ विदेश (युरोप/अमेरिका)मा छ । अनि कसरी चल्छन् उद्योग ?’ 

देशमा धेरै सिमेन्ट उत्पादन गर्नेमध्येको एक अर्घाखाँची सिमेन्टको अवस्था पनि नाजुक छ ।

दैनिक ४० हजार बोरासम्म सिमेन्ट उत्पादन गर्ने उद्योगले अहिले करीब १०/१२ हजार बोरा सिमेन्ट मात्र उत्पादन गरिरहेको छ । मुलुकको अवस्था अर्को ३ महिना यस्तै रहे घुँडा टेक्नुपर्ने अवस्था रहेको उद्योगका महाप्रबन्धक उद्धव कार्कीले बताए ।

‘हाम्रा दुईवटा प्लान्ट थिए, एउटाबाट उत्पादन रोकिएको ६ महिनाभन्दा बढी भयो । मशिन बिग्रिन्छ भनेर महिनामा एक/दुई दिन मात्र ‘रन’ गराउँछौं । सिमेन्टको डिमान्ड नै छैन ।’

रूपन्देहीमै सञ्चालित वृज सिमेन्ट उद्योग पनि बन्द हुने अवस्थामा पुगेको छ । उद्योगका महाप्रबन्धक रवि रञ्जनले उद्योगको अवस्था नाजुक बनेको बताए ।

‘वृज, गोयन्का, अम्बुजा, निर्माण, बुटवल, जगदम्बालगायत आधा दर्जनभन्दा बढी  सिमेन्ट उद्योग बन्द हुने अवस्थामा छन्, निजी क्षेत्रको २ खर्ब रूपैयाँभन्दा बढी लगानी आर्थिक संकटले डुब्ने अवस्था भयो,’ उनले भने ।

पछिल्ला वर्ष रोजगारी र अध्ययनका लागि विदेशिनेको संख्या धेरै बढेको छ । बजारमा माग निरन्तर घटिरहेको छ ।

आर्थिक संकट कम हुन्छ भन्ने आशा नभएपछि सबैजसो ठूला उद्योग दिनानुदिन धरासायी बनेका छन् । बजारमा क्रयशक्ति छैन । क्रयशक्ति नहुँदा उपभोग हुँदैन । उपभोग नभएपछि उत्पादन रोकिएको छ ।

राज्यले अर्थतन्त्रलाई चलायमान बनाउने कुनै योजना ल्याउन सकेको छैन ।

कार्कीले भने, ‘११ अर्ब लगानीको सिमेन्ट उद्योगले वार्षिक १०० करोड रूपैयाँसम्म राजस्व तिर्थ्यो, अहिले वार्षिक ५० करोड रूपैयाँको कारोबार पनि छैन । केही वस्तु निर्यात गरे पनि ‘मार्जिन’विना नै निर्यात गर्नुपर्ने अवस्था छ ।’ 

रूपन्देहीमा सिमेन्ट, छड, स्टिल उद्योग धेरै छन्, तीमध्ये सबैजसो उद्योग समस्यामा छन् । सिमेन्टको माग मुख्यगरी तीन तहबाट बढी हुन्छ ।

जलविद्युत् आयोजना, सिञ्चाइ, विद्युतीय पोल, ब्लक बनाउन सिमेन्ट प्रयोग गरिन्छ । साधारण उपभोक्ताले घर बनाउनका लागि पनि सिमेन्ट प्रयोग गर्छन् । सरकारी ठेक्कापट्टा अर्को क्षेत्र हो ।

अहिले क्षेत्रगतरूपमा ८५ प्रतिशतसम्म माग घटेको व्यवसायीहरू बताउँछन् ।

सरकार र सिमेन्टमा आधारित क्षेत्रहरूबाट समेत सिमेन्टको माग ५० प्रतिशतमा झरेको छ । यसले भयंकर ठूलो आर्थिक संकटको संकेत गरेको कार्की बताउँछन् । 

रूपन्देही ठूला उद्योग धेरै सञ्चालनमा रहेको जिल्ला हो । गत आर्थिक वर्ष २०७९/८० मा रुपन्देहीमा २१७ उद्योग बन्द भएको घरेलु तथा साना उद्योग कार्यालय रुपन्देहीको तथ्यांक छ ।

बन्द हुनेमा उत्पादनमूलक उद्योग ८४, कृषि तथा वनजन्य उद्योग १९, सेवामूलक उद्योग ६३ र पर्यटन उद्योग ५१ वटा छन् ।

बढ्दो आर्थिक मन्दी, बैंकको चर्को ब्याजदरजस्ता कारणले उद्योग बन्द हुने क्रम बढेको रूपन्देही उद्योग संघका अध्यक्ष माधव पौडेलले बताए ।

कोरोना महामारी, कर्जाको ब्याजदर, आयात तथा निर्यातमा भएका नीतिगत झञ्झट लगायतले उद्योग बन्द गर्नुपर्ने अवस्था आएको पौडेलको भनाइ छ ।

ठूला उद्योगले उत्पादन क्षमता ४० प्रतिशतमा सीमित गरी सञ्चालन खर्च धानिरहेका छन् । अन्यको अवस्था दयनीय छ । 

बुटवलमा गार्मेन्ट उद्योग चलाउने जमुना सुवेदीले बजारबाट माग नआउँदा उत्पादनमा ७५ प्रतिशतभन्दा बढी ह्रास आएको बताइन् ।

‘उत्पादन भएका वस्तु बिक्री नभएर गोदाममै थन्किएका छन् । बजारबाट माग आउन छाडेपछि नयाँ उत्पादन हुने कुरै भएन,’ जमुना भन्छिन्, ‘बिक्री नभएपछि उत्पादन घटाउनुपर्‍यो । बैंकको ब्याज, कामदारको तलब, घरभाडा बुझाउन नसकिने भयो ।’

तिलोत्तमा नगरपालिका– ८ स्थित ‘आमाको भान्सा’ मसला उद्योग करीब ६ महिनादेखि बन्द छ ।

उद्योगका सञ्चालक ज्ञानेन्द्र बञ्जाडेले पछिल्लो समय उद्योगका लागि भारतबाट आउने कच्चा पदार्थ जिराको चरम मूल्यवृद्धि र अवैध तरिकाबाट आउने अन्य मसलाका कारण व्यवसाय नै बन्द गर्नुपरेको बताए ।

उद्योग बन्द हुनु, खपत घट्नु र बजारबाट पैसा उठ्ने सम्भावना कम हुनु उद्योगीका लागि अहिलेका मुख्य समस्या हुन् ।

ठूला परियोजना निर्माण ठप्पजस्तै छ । बैंकमा पैसा थुप्रिएको छ । राष्ट्र बैंकले कर्जा प्रदानमा कडाइ गरेकाले झनै अन्योलको अवस्था छ । 

मुलुककै दोस्रो ठूलो भन्सार नाका बेलहिया रहेको रूपन्देहीमा भारतबाट कच्चा पदार्थ आयात गर्दा लागत कम पर्छ ।

उद्योगबाट उत्पादन भएका वस्तुको बजारका लागि पूर्व–पश्चिम नै सहज रूपमा जान सक्ने केन्द्र बुटवल रहेकाले उद्योगीले यस क्षेत्रमा ०७० को दशकपछि धमाधम उद्योग खोलेका थिए ।

कोभिड–१९, अन्तर्राष्ट्रिय प्रभाव, बैंकिङ क्षेत्रमा देखिएको तरलता अभाव, आर्थिक शिथिलता, कारोबारमा आएको मन्दीलगायत समस्याले उद्योगहरू धरासायी बनेका छन् ।

राज्यले अनुत्पादक क्षेत्रमा प्रवाह हुने कर्जालाई उत्पादनमूलक उद्योगतर्फ केन्द्रित गर्नुपर्नेमा त्यसो हुन नसकेको व्यवसायीहरू बताउँछन् ।

उद्योगी/व्यवसायी पलायन हुनुपर्ने अवस्था आएको भन्दै उद्योगी रवि रञ्जनले समस्या समाधानका लागि राज्यका साथै सरोकारवाला निकायले रणनीतिक पहलकदमी लिनुपर्ने बताए ।

आन्तरिक अर्थतन्त्र बलियो बनाउनमा केन्द्रित हुनुपर्ने उनको सुझाव छ ।