इटहरी, ४ चैत — सगरमाथा, कन्चनजंगा र मकालु जस्ता विश्वका सर्वोच्च शिखर पूर्वी नेपालमै छन् । विश्वको सबैभन्दा होचो अरुण उपत्यकादेखि गुराँसको राजधानी भनिने तीनजुरे, मिल्के र जलजले क्षेत्र पनि पूर्वमै छन् । एसियाको सबैभन्दा अग्लो झरना ह्यात्तुङ्ग मात्रै हैन, दक्षिण एसियाको बर्ड ग्यालरी भनिने कोशीटप्पु वन्यजन्तु आरक्ष पनि पूर्वमै छन् ।

हिन्दूहरूका विश्व प्रसिद्ध धामहरू विष्णुपादुका, रामधुनी, वराहक्षेत्र, दन्तकाली, अर्जुनधारा तथा हलेसी र पाथिभरा पनि पूर्वमै छन् । तैपनि पूर्वी नेपालको पर्यटकीय क्षेत्रले पाउनुपर्ने आगन्तुक, प्रचार, पूर्वाधार र सरकारी कार्यक्रम नपाएको धेरै पर्यटनप्रेमी पूर्वेलीको गुनासो छ ।

तर पूर्वी नेपालमा पनि विगत पाँच वर्षयता धेरै पर्यटकीय पूर्वाधारका कामहरू शुरू भएका छन् । नेपाल सरकारले हैन, निजी क्षेत्रले गरेका उक्त कामले पूर्वको पर्यटन क्षेत्रका पूर्वाधार र जनशक्ति निमार्णमा ठूलो फड्को मारेको पर्यटन व्यवसायीहरू बताउँछन् । पूर्वका पर्यटनकर्मी वासुदेव बराल त यसलाइ निजी क्षेत्रबाट भएको ठूलो ‘क्रान्ति’ नै मान्छन् ।

यी हुन् विगत पाँच वर्षमा पूर्वको पर्यटन क्षेत्रमा निजी क्षेत्रले गरेका नौ क्रान्तिहरू ः

१. व्यावसायिक प्याराग्लाइडिङको शुभारम्भ

प्याराग्लाइडिङ भन्नेबित्तिकै पोखरा भन्ने आम पूर्वेलीको बुझाइमा परिवर्तन गर्दै पूर्वको धरानबाट व्यावसायिक प्याराग्लाइडिङ शुरू भएको छ । धरानका व्यवसायी रोशन अधिकारीले २०७२ सालको असोज २२ गतेबाट व्यावसायिक उडान शुरू गरेसँगै हाल उनको कम्पनीबाट पाँचसय हाराहारीले पूर्वी आकाशमा प्याराग्लाइडिङ गरिसकेको अधिकारी बताउँछन् ।

धरान स्काई एडभेन्चरसँगै धरानमै बूढासुब्बा प्याराग्लाइडिङसमेत सञ्चालनमा आएको छ । स्थानीय लेखमणि जिमी, राम राई तथा चन्द्र राईले २०७३ सालको मंसिर २७ बाट शुरू गरेको बूढासुब्बा प्याराग्लाइडिङमा तीनजना पाइलटले सेवा दिने सञ्चालक राई बताउँछन् । बूढासुब्बा प्याराग्लाइडिङले चारसय असी मिटरको उँचाइमा रहेको धरानकै रमिते डाँडाबाट टेकअफ गर्छ । धरानका दुवै प्याराग्लाइडिङ कम्पनीले उडान, यातायात, फोटो र भिडियोको जोडेर सातहजार हाराहारीको शुल्क लिन्छन् ।

२. व्यावसायिक –याफ्टिङको व्यापकता

त्रिशूली तथा भोटेकोशीमा मात्रै गरिँदै आएको व्यावसायिक –याफ्टिङ पूर्वमा पनि शुरूवात भएको छ । इटहरीका व्यवसायी सुरेश बस्नेतले २०७३ सालको वैशाख ८ गतेबाट आधिकारिक दर्ता गरेर –याफ्टिङ शुरू गरेसँगै पूर्वमा रहेका –याफ्टिङका लागि विश्वप्रसिद्ध नदीहरू तमोर, अरुण तथा सुनकोशीमा पूर्वबाटै –याफ्टिङ शुरू भएको छ ।

रिभर डिप नामक उक्त –याफ्टिङ कम्पनीले सशस्त्र प्रहरीका पूर्वआईजीपी दुर्जकुमार राई, एनआरएनका एसिया अध्यक्ष गंगाराज राई लगायत पूर्वका थुप्रैलाई जलयात्रा गराइसकेको सञ्चालक बस्नेत बताउँछन् । २०६२ सालबाट धरानमा मदन ढकालले सञ्चालन गर्ने तमोर रिभर –याफ्टिङ कम्पनीसँगै रिभर डिप थपिएपछि पूर्वको –याफ्टिङ व्यवसायमा सुविधा थपिएको छ ।

३. वास्तविक ट्राभल एजेन्सीको शुभारम्भ

ट्राभल एजेन्सीको ब्यानरमा प्लेनका टिकट र कुरियर जस्ता व्यवसाय मात्रै हुँदै आएको पूर्वी नेपालमा धरानका पर्यटन व्यवसायी वासुदेव बरालले ट्राभल गराउनैका लागि एजेन्सी शुरू गरे । २०६९ सालको फागुन २१ बाट औपचारिक शुरूवात भएको उनको सेछ ट्राभलिङले हालसम्म सयौंलाई भ्रमण गराइसकेको छ ।

पर्यटन व्यवसायी एलिना मगर समेतको अगुवाइमा खुलेको सेछ ट्राभलिङले नेपालका हलेसी, पाथिभरा, कन्याम, तातोपानी, मुक्तिनाथ, घान्द्रुक जस्ता दर्जनौं स्थानको भ्रमणहरू गराइसकेको छ भने भारतका सिक्किम, दार्जिलिङ, दिल्ली लगायतका विभिन्न गन्तव्यहरूको पनि भ्रमण गराइसकेको छ । नेपाल र भारतबाहेक बंगलादेशसम्मको यात्रा गराउने सेछ ट्राभलिङको सञ्चालनसँगै पूर्वमा व्यावसायिक ट्राभल एजेन्सीको शुभारम्भ समेत भएको छ ।

४. व्यावसायिक माउन्टेन बाइकिङको शुभारम्भ

२०७१ सालदेखि धरानबाट पूर्वमा व्यावसायिक साइक्लिङ माउन्टेन बाइकिङको शुभारम्भ भएको छ । माउन्टेन बाइकिङको लागी धरानदेखि भेडेटार, धनकुटा, हिले, बसन्तपुर हुँदै गुफापोखरीसम्मको कोशी क्षेत्रको रुट तय भएको छ ।

यसैगरी इस्टर्न सर्किट भनेर धरानबाट धनकुटा, संखुवासभा, ताप्लेजुङ, तेह्रथुम, पाँचथर, इलाम, झापा, मोरङ हुँदै सुनसरीको धरानमै आउने रुटमा विश्व साइकलयात्री पुष्कर शाहसमेत सहभागी भइसकेका यसका अभियन्ता कृष्ण केसी बताउँछन् । टस्क माउन्टेक बाइक स्टोर्सका सञ्चालक समेत रहेका केसीले पूर्वका रुटहरू गाइड मात्रै गरेको दैनिक पाँचसय तथा खाना तथा बसोबास समेतका लागि एक हजार रकम लिने बताउँछन् । साइक्लिङ धरान नाम रहेको उक्त माउन्टेन बाइकिङ समूहको संरक्षक विश्व साइकल यात्री पुष्कर शाह रहेका छन् ।

५. जंगल सफारीको प्रारम्भ

जंगल सफारी भन्नेबित्तिकै चितवन र बारा भन्ने आम बुझाइको अन्त्य गर्दै धरानका चर्चित पर्यटन व्यवसायी वासुदेव बरालले सुनसरीमै जंगल सफारीको प्रारम्भ गरेका छन् । धरानबाट तल्लो पानमारा, बांगे, प्रकाशपुर हुँदै अर्नाको लागि प्रसिद्ध कोशी टप्पु वन्यजन्तु आरक्षसम्मको एकदिने यात्रासहितकोे जंगल सफारीको शुरूवात यही सालको मंसिरबाट भएको हो ।

६. पर्यटन विषयको औपचारिक पढाइको शुरूवात

पर्यटन क्षेत्रलाई अत्यावश्यक पूर्वाधार र प्रचार पछिको जनशक्ति निर्माणको लागि समेत पूर्वमा विगत केही बर्षयता पर्यटन विषयमा पढाइ समेत शुरू भएको छ । २०७२ सालको असारबाट सीबी कलेजका सञ्चालक सागर भट्टराईको सक्रियतामा ट्राभल एण्ड टुरिजमको औपचारिक पढाइ इटहरीबाटै शुरू भएको छ ।

इटहरीमा पर्यटनबारेमा पढाउने पहिलो कलेज सीबी कलेजबाहेक धरानका तीनवटा कलेजले पर्यटनको पढाइ गराउँछन् । धरान उच्च मावि, समिट उच्च मावि र धरान आदर्श कलेजले विगत तीन वर्षदेखि धरानमा पर्यटक विषयको प्लस टु लेभलका कक्षाहरू सञ्चालन गरेका छन् । स्नातकको पर्यटन वियषक पढाइ भने विगतदेखि नै विराटनगरको सास्तम कलेजमा भइरहेको छ । सास्तम कलेजमा पूर्वाञ्चल विश्वविद्यालयले पर्यटन विषयक पढाइका लागि सम्बन्धन प्रदान गरेको छ ।

७. होटल स्कूलको सञ्चालन

२०७१ सालको माघबाट इटहरीमा प्रिमियर होटल स्कूलको शुरूवात भयो । यससँगै २०७२ सालबाट काठमाडौंमा रहेको स्किल क्याम्पसले समेत इटहरीबाटै आफ्नो होटल म्यानेजमेन्टका कक्षाहरू शुरू ग–यो ।

स्कटिस तथा अमेरिकन संस्थाहरूबाट समेत आधिकारिकता पाएको पृथ्वीराज पराजुलीको स्किल क्याम्पसले नेपालको सीटीईभीटीबाट समेत सम्बन्धन लिएको छ । सीटीईभीटीबाट सम्बन्धन लिएको प्रिमियर होटल स्कूलले सञ्चालन गर्ने कोर्सले छ महिना नेपाल र छ महिना विदेशमा अध्ययनको अवसर दिने सञ्चालक सुनिल भुसाल बताउँछन् । हाल स्किल क्याम्पसको एडभान्स्ड डिप्लोमा इन हस्पिटालिटी म्यानेजमेन्ट र छोटो अवधिका गरी दुईखाले कक्षाहरू पढ्ने ६५ विद्यार्थीहरू छन् भने प्रिमियर होटल स्कूलमा पढ्ने ८० जना विद्यार्थीहरूमध्ये आधा विद्यार्थी अघिल्लो चरणको पढाइ सकेर विभिन्न देशका होटल, रेस्टुरेन्ट तथा रिसोर्टहरूमा काममा व्यस्त भएको भुसाल बताउँछन् । इटहरीबाहेक धरान, विराटनगर र दमकमा पनि केही कलेजहरूले होटल म्यानेजमेन्टको पढाइ सञ्चालन गरिरहेका छन् ।

८. होटल, रेस्टुरेन्ट, रिसोर्ट तथा होमस्टेमा व्यापक विकास

होटल व्यवसायी संघमा आबद्धहरूको संख्या हेर्ने हो भने पूर्वमा सानाठूला गरेर पाँच हजारको संख्यामा होटलहरू रहेका छन् । तर विगत पाँच वर्षयता भने नयाँ र स्तरीय तारे तथा टुरिस्ट क्लास होटलहरूको संख्या बढेको छ । यही अवधिमा विराटनगरको होटल रत्नका सञ्चालक रेवतीबहादुर थापाले १३ करोडको लगानीमा धनकुटाको हिलेमा होराइजन माउन्टेन रिजोर्ट सञ्चालनमा ल्याएका छन् । यही २०६८ सालको श्रावणदेखि मोरङको सुन्दरदुलारीमा राधेश्याम पौडेलले पाँच करोडको लगानीमा गोकुलम रिजोर्ट सञ्चालनमा ल्याएका छन् ।

गोकुलमनजिकै यही २०७३ साल फागुनबाट व्यवसायी रमेश आचार्यले १० करोडभन्दा बढीको लगानीमा गोकर्ण रिसोर्ट सञ्चालनमा ल्याएका छन् । व्यवशायी राधेश्याम पौडेलले त श्रीपुरजब्दीको कोशी कटान क्षेत्रमा नेपालकै पहिलो बीच एण्ड डेजर्ट सफारी रिसोर्ट निर्माणको अन्तिम तयारीमा छन् । पर्यटन व्यवसायीहरूका अनुसार पूर्वको कोशी र मेची पहाडी कोरिडोरमा मात्रै ४० वटा होटल निर्माणको क्रममा रहेका छन् भने पूर्वाञ्चल उद्योग वाणिज्य संघका अध्यक्ष टंक दुलालका अनुसार विगत पाँच वर्षमा करीब पाँच अर्ब रकम पूर्वका होटलहरूको पूर्वाधार निर्माणमा खर्च भएको छ । यही समयमा धनकुटाको नाम्जे, इटहरीको खोर्सानेखाप तथा इलाम र पाँचथरका विभिन्न गाँउहरूमा व्यावसायिक होमस्टेको समेत शुरूवात भएको छ ।

९. हेलिराइडको आरम्भ

हेलिकप्टर चढ्न काठमाडांै वा पोखरा जानैपर्ने अवस्था तोडेर पूर्वमा पनि यो सेवाको शुरूवात भएको छ । मकालु हिमाल आरेहणको छ दशक पुगेको अवसरमा ताप्लेजुङमा गत मंसिरमा ल्याइएको हेलिकप्टर चढ्ने सेवा अब मोरङमा पनि शरूरु गरिएपछि पूर्वमा यसले नयाँ आशा जगाएको छ ।

यही फागुन २५ र २६ गते इटहरीनजिकको गोकर्ण रिसोर्टले धरान, भेडेटार, कोशीटप्पु र इटहरीको हेलिराइड सुविधा ल्याएको थियो । अस्थायी रूपमा रहेका यस्ता सुविधाहरूलाइ दिगो बनाउन यहाँका पर्यटन व्यवसायीहरू लाग्नुपर्ने स्थानीयहरूको माग छ । ‘इटहरीलाई केन्द्र बनाएर गरिने यस्ता हेलिराइडलाइ माउन्टेन फ्लाइटको रूपमा विकास गर्न सकिन्छ’, इटहरीका युवा नाट्यकर्मी सोनु जयन्ति भन्छन्, ‘अझ सके त विराटनगर एयरपोर्टबाट बंगलादेशी, भुटानी र भारतीय पर्यटकलक्षित प्लेनबाटै माउन्टेन फ्लाइट गर्न सकिन्छ किनभने काठमाडौंभन्दा विराटनगर भारतका पूर्वीय राज्यहरू तथा भुटान तथा बंगलादेशबाट नजिक पर्छ ।’

---

---