माघ १५, २०८०
अन्तिम समयमा आएर कुनै फेरबदल नभएको खण्डमा सम्भवत: आज एनसेलको शेयर खरिद बिक्री सम्बन्धमा छानबिन गर्न सरकारले गठन गरेको समितिले आफ्नो अध्ययन प्रतिवेदन बुझाउने छ । बहस चरम उत्कर्षमा पुगेका कारण एक निजी कम्पनीको अप्...
बैशाख ३०, २०७६
काठमाडौं – २ दशकयता नेपाली राजनीतिक क्षेत्रमा एउटा चर्चित नाम हो डा. बाबुराम भट्टराई । माओवादी जनयुद्धदेखि हालसम्मको नेपाली राजनीतिको घटनाक्रममा बाबुराम सक्रिय छन् ।
विक्रम संवत् ३० को दशकदेखि नेपाली राजनीतिमा बाबुरामले सक्रिय भूमिका शुरू गरेका थिए । अध्ययन जीवनमा कहिल्यै द्वितीय नभएका बाबुराम ४० वर्ष लामो राजनीतिक जीवनमा कहिल्यै प्रथम भूमिकामा देखिएनन् ।
सांगठनिक जीवनको पहिलो सहभागिता २०३३ सालमा चण्डिगढमा नेपाल विद्यार्थी संघ निर्माण गर्दा उनले महासचिवबाट शुरू भयोे । मार्क्सवादी आन्दोलन र विचारको प्रभावसँगै उनले २०३७ सालमा कम्युनिस्ट पार्टीको सदस्यता लिएसँगै उनको कम्युनिस्ट राजनीति शुरू भएको थियो ।
२०४२ सालमा विद्यावारिधि पूरा गरेपछि बाबुराम मोहनविक्रम सिंह नेतृत्वको मसालको बाग्मती ब्यूरोको सदस्य भएका थिए । २०४६ सालसम्मको पञ्चायत विरोधी आन्दोलनमा बाहिरी संयुक्त मोर्चाको नेतृत्व गरेका उनले पार्टी संगठनमा सधै सहायक भूमिकाको रुपमा मात्रै उनले नेतृत्व गरे ।
२०४६ सालको आन्दोलनसँगै बाबुुरामले तत्कालीन नेकपा मसाल विभाजन गरी विभाजित समूहको नेतृत्व गर्दै पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ नेतृत्वको नेकपा मशालसँग पार्टी एकता गरेका थिए ।
सहायक भूमिकामा बाबुराम
युद्ध राजनीतिको रेखांकन गर्दै गरेको पार्टीमा प्रचण्ड र मोहन वैद्यसामु बाबुराम स्वभाविक हिसाबले सहायक भूमिकामा देखिए । तर संगठन बाहिर आमनेपाली जनताबीच बाबुरामको बौद्धिक पहिचान स्थापित हुँदै थियो । भारतको जेएनयू विश्वविद्यालयमा अध्ययन गरेका कारण उनको भारतीय राजनैतिक मूलधारका केही राजनीतिक व्यक्तिहरूसँग निकट सम्बन्ध थियो ।
उनको बाहिरी छविका कारण उनलाई पार्टीले बाह्य मोर्चाको जिम्मेवारी दियो । माओवादी जनयुद्धमा बाहिरी मोर्चाको प्रमुख जिम्मेवारीबाहेक प्रमुख जिम्मेवारी उनले कहिल्यै पाएनन् । मोहन वैद्यको गिरफ्तारीसँगै प्रचण्ड–बाबुरामले चुनवाङको बैठकबाट नयाँ फ्युजनको कार्यदिशा र लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको कार्यनीति अबलम्वन गरे । माओवादी आन्दोलनमा फ्युजनको कार्यदिशा र संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको कार्यनीति निर्माणमा बाबुरामको मुख्य भूमिका रहेको चर्चा नेपाली राजनैतिक वृत्तमा आज पनि हुन्छ ।
माओवादी र सरकारबीच भएका विभिन्न वार्ताको चरणमा प्रचण्ड कहिल्यै सार्वजनिक भएनन् । कहिले कृष्णबहादुर महरा त कहिले बाबुराम भट्टराईले वार्ताको नेतृत्व गरेका थिए । संयुक्त जनआन्दोलन २०६२/०६३ पछिको वार्ताको प्रक्रियामा भने बाबुरामसँगै स्वयं प्रचण्ड पनि सार्वजनिक भएर आफैंले निर्णायक कुराको नेतृत्व गरे, जसका कारण बाबुराम पार्टीभित्र तेस्रो र आमजनतामा माओवादी आन्दोलनको दोस्रो नेताको रुपमा स्थापित हुन पुगे ।
मोहन वैद्यको रिहाइसँगै माओवादी आन्दोलनमा स्पष्ट रुपमा २ धारको विचार र संगठन देखा पर्न थाल्यो । भनिन्छ – पार्टीको अध्यक्ष प्रचण्ड भएपनि बाबुरामले एउटा विचारको सशक्त नेतृत्व गरे भने मोहन वैद्यले अर्को विचारको नेतृत्व गरे । करीब २०६१ सालदेखि राजनैतिक कार्यदिशाको नेतृत्व बाबुरामले गरेपनि उनले सांगठनिक नेतृत्व गर्ने अवसर प्राप्त गर्न सकेनन् । प्रचण्ड सफल हुनुमा बाबुराम भट्टराईको साथ महत्त्वपूर्ण रहेको चर्चा समेत हुने गरेको छ ।
विशेष गरेर पालुङटार महाधिवेशन नजिक आउँदा उनले आफू बल्ल सांगठनिक रुपमा कमजोर भएको अनुभव गरे । त्यहीँ समयदेखि नै उनले फरक विचार र आन्तरिक गुटको अभ्यास गर्न थाले । त्यो समय अगाडिको पूरै माओवादी आन्दोलनमा बाबुराम सामान्यतया गुटविहीन नेतृत्व थिए, जबकि पार्टीमा मोहन वैद्य र प्रचण्डको छुट्टै अदृश्य गुटगत अभ्यास भइरहन्थ्यो ।
तत्कालीन माओवादीबाट मोहन वैद्य बाहिरिएसँगै बाबुरामले पार्टीभित्र आफूलाई कसरी नेतृत्वमा स्थापित गर्न सकिन्छ भनेर निकै सोचे । धेरै तरिका अवलम्बन गर्न खोजे । तर प्रचण्डसामु उनको केही लागेन ।
‘प्रचण्ड’ बन्ने प्रयास
अन्ततः बाबुरामको नेतृत्व महत्त्वकांक्षाका कारण उनले पार्टीभित्र अघोषित विभाजनको रेखा कोरेर बाहिरिए र नयाँशक्ति पार्टी निर्माण गरेर आफूलाई त्यसको नेतृत्व घोषणा गर्न पुगे । बाबुराम प्रचण्डझैं पार्टीको प्रथम नेता भएर संगठन हाँक्न चाहन्थे । तर उनकै नेतृत्वमा नयाँशक्ति पार्टीले प्रतिस्पर्धा गरेको प्रतिनिधिसभा निर्वाचनले उनलाई असफल देखायो । उनी ‘प्रचण्ड’ बन्न सकेनन् ।
बाबुरामले नयाँशक्तिमार्फत आफ्नै नेतृत्वमा पार्टी चलाउने कल्पना गरेका थिए । तर उनले कल्पना गरेजस्तो नयाँशक्ति पार्टीलाई नेपाली जनताले अनुमोदन गरेनन् । कम्युनिस्ट विचार र ट्रेडमार्कभित्र मात्रै रहेर प्रतिस्पर्धा गर्न गाह्रो हुने देखेर बाबुरामले सबैलाई तान्न सकिने साझा प्रकारको विचार घोषणा गरेका थिए तर उनको विचार पनि निर्वाचनमा अनुमोदन हुन सकेन ।
सामान्यतयाः साधारण बौद्धिक आँखाबाट हेर्दा पनि बुझ्न सकिन्छ कि बाबुराम करीब १ दशकयता आफू नेतृत्व बन्न निकै उतारचढावमा छन् । बाबुरामले जुनसुकै विचार र दलसँग मिल्न सक्ने गरी आफूलाई लचकदार बनाएका छन् ।
डा. बाबुराम भट्टराईले एउटा अन्तर्वार्तामा भनेका छन्, ‘हामीले राजपा, जनमुक्ति पार्टी, थरुहट आन्दोलनसँग जोडिएका शक्ति र एक तहसम्म विवेकशील पार्टीसँग पनि छलफल चलायौं ।’ यस भनाईले के देखाउँछ भने बाबुराम शक्ति हासिल गर्नका लागि कोसिस गरिरहेका छन् ।
सल्लाहकारको भूमिकामा बाबुराम
नयाँशक्ति र संघीय समाजवादी फोरमबीच एकता भएको सन्दर्भलाई जोडेर धेरैले बाबुरामको अवसानको शंका गरेका छन् । राजनैतिक आन्दोलनमा नेतृत्व स्थापित भएको कोणबाट हेर्दा बाबुराम उपेन्द्र यादवभन्दा वरिष्ठ पात्र हुन् । बाबुराम पूर्व प्रधानमन्त्री हुन् भने उपेन्द्र उपप्रधानमन्त्री मात्रै । बाबुरामले अहिले अपनाएको कार्यशैली राजनैतिक शक्ति हासिल गर्नका लागि उपेन्द्रले निकै अगाडि अपनाएर वर्तमान स्तरको शक्ति हासिल गरिसकेका छन् ।
राजनैतिक आन्दोलनमा सांगठनिक परिमाणको उतारचढावलाई स्वभाविक रुपमा लिनुपर्र्छ तर वैचारिक उतारचढावलाई स्वभाविक रुपमा लिन सकिँदैन । बाबुरामले मार्क्सवादी अर्थशास्त्रीय दृष्टिकोणबाट नेपाली राजनीतिमा आफूलाई स्थापित गरे । सूचना र बजार भूमण्डलीकरणको निरन्तर विकासको अलावा नेपाली राज्यसत्ताको सामाजिक आधार, सम्बन्ध र उपरीसंरचनामा तात्विक भिन्नता नआएको कुरा विभिन्न तथ्यांकले देखाइरहेका छन् । बाहिरी विकसित राष्ट्रमा पछिल्लो समयमा विकसित नयाँ शैलीको राजनैतिक नारा र शैलीबाट बाबुराम प्रभावित हुन पुगे । बाबुराम आज पनि आफूलाई मार्क्सवादको गुदी ऐतिहासिक द्वन्द्वात्मक भौतिकवादको पक्षपाती भएको बताउँदै आएका छन् । यसैलाई आधार मानेरभन्दा बाबुरामले आज जुन विचारको वकालत गरिरहेका छन्, त्यसको शुरूवातको ऐतिहासिक आधार भनेको उनले तत्कालीन माओवादीमा नेतृत्व नपाएको अवस्थाबाट शुरू भएको हो ।
राजनैतिक खेलमा उपेन्द्रलाई मधेशका ‘प्रचण्ड’ नै हुन् भन्न सकिन्छ । कम बोल्ने र चतूर स्वभावका उपेन्द्रको कार्यकारी नेता बाबुराम बन्ने कुरा सजिलो देखिँदैन । पार्टी एकीकरण हुँदा पनि उपेन्द्रले नै कार्यकारी अध्यक्षको भूमिका लिएका छन् भने बाबुरामलाई केन्द्रीय परिषद् अर्थात् सल्लाहकारको भूमिकामा रहने परिषद्को अध्यक्ष बनाइएको छ ।
राजनैतिक शक्ति आर्जन गर्ने र कार्यकारी नेतृत्व बन्ने कुरामा कमजोर देखिएका बाबुराम भट्टराई पार्टीमा उपेन्द्र्रको ‘सफल’ सल्लाहकार बन्न सक्लान् ? यो प्रश्नको जवाफ भविष्यले दिँदै जानेछ ।
अन्तिम समयमा आएर कुनै फेरबदल नभएको खण्डमा सम्भवत: आज एनसेलको शेयर खरिद बिक्री सम्बन्धमा छानबिन गर्न सरकारले गठन गरेको समितिले आफ्नो अध्ययन प्रतिवेदन बुझाउने छ । बहस चरम उत्कर्षमा पुगेका कारण एक निजी कम्पनीको अप्...
फागुन २१ मा नाटकीय ढंगले सत्ता समीकरण बदलिएको दुई महिना पनि नबित्दै नयाँ समीकरणका लागि कसरत भइरहेको संकेत देखिएको छ । नेपाली राजनीति तथा सत्ताका खेलाडीसँग निकट विश्वसनीय स्रोतले भित्रभित्रै अर्को नयाँ स...
एकाधबाहेक अधिकांश मन्त्रीले प्रभावकारी कार्यसम्पादन गर्न नसकेपछि प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ स्वयंले मन्त्रीहरूलाई प्रस्ट चेतावनी दिएका छन् । नेपालीलाई नक्कली भुटानी शरणार्थी बनाएर अमेरिका ला...
नेकपा एमालेसँग मिलेर नयाँ समीकरण बनाउने प्रयास भइरहेका बेला भित्रभित्रै वैकल्पिक गठबन्धनका लागि पनि प्रयास गरेपछि नेपाली कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवा फेरि एकपटक चिप्लिएका छन् । देउवाले एमालेसँ...
चरम आर्थिक संकटबाट गुज्रिएको श्रीलंकाले सन् २०२२ को अन्त्यतिर औषधि किन्ने क्षमता पनि गुमाएको थियो । ५० अर्ब डलरभन्दा बढीको विदेशी ऋण 'डिफल्ट' भएको थियो भने लाखौंले रोजगारी गुमाएका थिए । दशौं लाख मान्छे...
सरकारमा सहभागी मन्त्रीको कार्यक्षमतालाई लिएर प्रश्न उठेपछि अहिले सरकारमा रहेका मन्त्रीलाई फिर्ता बोलाएर मन्त्रिमण्डल पुनर्गठन गर्न सत्तारुढ दलहरूभित्र दबाब बढ्न थालेको छ । अपवादबाहेक सरकारमा सहभागी मन्त्रीले जनअपे...
सृष्टिमा हरेक चीजको एउटा अति हुन्छ, जसलाई हामी सीमा भन्ने गर्छौँ, जलाई उसले आउँदा सँगै लिएर आएको हुन्छ र जेजति गर्छ यसैभित्रै रहेर गर्छ । अति पार गर्नासाथ उसको अस्तित्व पनि समाप्त हुन पुग्छ । अति पार गरेपछि नदी...
नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलन कतिपटक विभाजन भयो ? पुनः एकता, मोर्चा गठन, विघटनलाई हेर्दा यसको जोडघटाउको लामै शृङ्खला बन्छ । र, त्यसमा मूलधारको राजनीतिबाट विभाजित कम्युनिस्ट पार्टी अर्थात् वामपन्थी पार्टीहरूको विसर्...
नेपालको निजामती सेवा (समग्र प्रशासन) कम व्यावसायिक भएको आरोप लाग्दै आएको छ । कर्मचारीहरूमा बुझाइको स्तर सतही देखिन थालेको छ । सकारात्मक सोच पनि खस्किएको छ । प्रस्तुतिमा आत्मविश्वास होइन, हीनभावना देखिन थालेको ...