बैशाख ४, २०८१
गजलकार एवं गीतकार प्रकट पंगेनी ‘शिव’को निधन भएको छ । जन्डिस र निमोनियाबाट गम्भीर बिरामी उनको पोखराको मणिपाल शिक्षण अस्पतालमा उपचारका क्रममा मंगलवार निधन भएको हो । स्वास्थ्यमा समस्या आएपछि पंगे...
महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाका फुटकर कवितामध्ये ‘प्रश्नोत्तर’लाई यस कवितामा परेका अनेक शाश्वत वचनका कारण लेखक/समीक्षकहरूले ठाउँ-ठाउँमा उद्धृत गरिरहेका हुन्छन् । यस्तै एउटा उद्धरण यो हो : ‘खोज्छन् सबै सुख भनी सुख त्यो कहाँ छ? आफू मिटाई अरूलाई दिनु जहाँ छ’। यहाँ, उत्तरमा परेको विचार गहन छ: यसमा मानिसलाई परोपकारतर्फ प्रेरित हुने सन्देश छ,आफ्नो जरुरतभन्दा अर्को मानिसको आवश्यकता प्राथमिकतामा पर्ने प्रकृतिको हुनसक्छ भनेर सबललाई निर्बलबारे सजग गराइएको छ ।
तर सुखको खोजीमा भौंतारिएका आजका मानिसलाई देवकोटाका यस्तो आदर्श चिन्तनले चित्त बुझाउन गाह्रो छ । भौतिक वस्तु-सेवा-सुविधाहरूको सङ्ग्रह अनि तिनको उपभोग र सेवनबाट नै इच्छित सुख-सन्तुष्टि पाइने सोच नै आजभोलिको व्यापक सोच हो । युवापुस्ता यसैको प्राप्तिको लागि संघर्षरत देखिन्छ - तर यस प्रवृत्तिलाई मलेसिया र खाडीका देशहरूमा श्रम बेच्न पुगेका नेपालीमा सीमित गर्न भने हुँदैन । जीवनवृत्ति त एउटा पाटो हो; मीठो खाना र राम्रो नानाले मात्र मानिसलाई सुखी गराउन सक्दैन यद्यपि यिनै वस्तु जुटाउने क्रममा यस कालखण्डका मानिसले अनेक दु:ख कष्ट बेहोर्नु परिरहेको छ ।
व्यस्तताको दैनिकीमा अल्झेकै बखतमा पनि मानिसले मानवीय इच्छा अनुकूलका सुखको अनुभूति गर्न सक्छ; पाउँछ । यसका लागि केही निश्चित सूत्रहरू छन् जसको पालनाले जीवन रसीलो र सार्थक हुन जान्छ --- ‘सुखसूत्र’ नामक पुस्तकका माध्यमबाट लेखक आचार्य राजन शर्माले पाठकहरूलाई उपलब्ध गराउने निचोड यही हो । सुखसूत्रको मूल पूर्वशर्त चाहिँ हो सकारात्मक सोच । काँचको गिलासमा देखिने पानी हेरेर गिलास आधा भरिएको छ भन्ने मान्यता नै यसको आधार हो ।
आचार्य राजन शर्मा भीमसेन सापकोटाको दीक्षित नाम हो ।
निबन्धको शैलीमा लेखिएका २४ वटा संक्षिप्त लेखोटहरूको सङ्ग्रह हो ‘सुखसूत्र’। लेखकले हरेक निबन्धलाई वेद,पुराण,गीता जस्ता ग्रन्थद्वारा सम्बर्द्धित मान्यताहरूलाई व्यावहारिक साँचोमा ढालेका छन् ; गृहस्थहरूलाई समेत उपयोगी हुने बनाएका छन् । हरेक निबन्धका शीर्षकमुनि विशिष्ट उद्गार (उद्धरण) छन् जसमा पश्चिमी जगत्का परिचित लेखक,कवि एवं वैज्ञानिकहरूका जीवन-दर्शन सम्बन्धी धारणालाई समेटिएको छ : एरिस्टोटल, आइनस्टाइन, रबर्ट फ्रोस्ट, सिग्मण्ड फ्रायड,मार्क ट्वेन,हेलेन केलर प्रभृत्ति । किताबका हरेक प्रस्तुतिलाई समन्वयात्मक तुल्याइएको छ । कथा, कथाका पात्र तथा प्रेरक प्रसङ्गहरूले गर्दा सबैजसो निबन्ध पठनीय छन् । त्यसैगरी, देश विदेशमा भएका अनेक अध्ययन र सर्वेक्षणका आँकडा औ निष्कर्षका आधार, प्रमाणहरू दिइनाले सबैजसो प्रस्तुति खँदिला र रसीला बन्न पुगेका छन् । लेखकको नेपाली, अंग्रेजी र हिन्दी भाषामा राम्रो दखल नहुँदो हो त यो सम्भव थिएन । अर्को कुरो, मानिसले दिनदिनै बेहोरेका तर हेक्का नराखेका पक्षहरूलाई उजिल्याई दिनाले यस पुस्तकमा प्रत्येक पाठकले अपनत्व भेट्टाउँछ । अनि, लेखकको पत्रकारिताको पृष्ठभूमिले काम गरेकैले हुनुपर्छ, ‘सुखसूत्र’को भाषा-शैली एकैसाथ सरल र आकर्षक हुन पुगेको छ । पढ्न थालेपछि हत्पति छोड्न मन नलाग्ने गुण भएका किताब धेरै पाइँदैनन् ।
यस सिलसिलामा दृष्टान्तको रूपमा ‘गरिबी मिनेटमै मेट्न सकिन्छ’ शीर्षकको प्रस्तुतिलाई लिन सकिन्छ । निबन्धको थालनी चाणक्यको यस कथनबाट भएको छ : ‘...तिमी आफ्नो गल्ती स्वीकार्न सक्दैनौ वा स्वीकार्ने प्रयास गर्दैनौ भने यो नै तिम्रो ठूलो गल्ती हो । यसले तिमीमा परिवर्तन ल्याउन दिंदैन’। धन सुखको पर्याय हुँदो हो त धनी दर्बारियाहरू किन दु:खी हुन्थे भन्ने तर्क अघि सार्दै लेखक बुद्धयुगको एक प्रसङ्गमा पुग्छन् : बोधगयामा प्राप्त ज्ञान बाँड्न हिंडेका बुद्धलाई एउटा गाउँको भीड्बाट एक दीनहीनले प्रश्न ग-यो ‘भगवान् म किन गरीब ?’ बुद्धले मुस्कुराएर जवाफ दिए:--‘तिमीले कहिल्यै कसैलाई केही दिएनौ, त्यसैले गरिब छौ’। त्यस दरिद्रले लाचारी प्रकट ग-यो: मसँग के छ र दिनु ? बुद्धको शालीन उत्तर आयो: तिमीसँग एक अनुहार छ, कसैलाई पनि मुस्कान दिन सक्छौ । तिमीसँग एउटा मुख पनि छ, कसैको प्रशंसा गर्न र मीठो बोल्न सक्छौ । तिमीसँग दुई हात छन्, आवश्यक पर्दा जो कोहीलाई सघाउन सक्छौ । यो सबै तिमीसँग छ, तिमी कसरी गरिब भयौ ? गरिबी तिम्रो मनमा छ । मनबाट यो भ्रम निकाली देऊ, तिम्रो गरिबी आफैं हटेर जानेछ ।
‘सुखसूत्र’ को दोष वा कैफियत भनेको कताकति भेटिने पुनरुक्ति हुन् । रचनाकार शर्मा योग शिक्षक/प्रशिक्षक अनि आध्यात्मिक विषयका प्रवचनकर्ता पनि । सम्भवत: कतिपय शाश्वत प्रसङ्ग प्रवचनका क्रममा दोहोरिंदा-तेहरिँदा हुन् । पुस्तकमा चाहिं यस्ता पुनरुक्तिलाई सम्पादनको विधिद्वारा हटाउन सकिन्छ । यस पुस्तकका एक हैन अनेक संस्करण आउने सम्भावना भएको हुनाले लेखकले परिमार्जनको पक्षमा बेलैमा ध्यान पुर्याउनु उचित हुनेछ । छपाइको क्रमका त्रुटिहरूलाई सच्याउने काम पनि साथसाथै गरे बेश होला ।
लेखक आचार्य राजन शर्माको हालको ठेगाना सिड्नी,अष्ट्रेलिया लेखिएको छ । तर उनको यस कृतिलाई अष्ट्रेलियामा सीमित पार्नु वा फराकिलो प्रवास (डायस्पोरा) का नेपाली र नेपालीभाषीहरूको सेरोफेरोमा मात्र हेर्नु न्यायोचित नहोला । सिन्धुपाल्चोकमा जन्मथलो भएका राजन शर्माको यस रचनालाई नेपालको साथसाथै लेखपढमा पहुँच भएका विश्वभर छरिएका नेपालीले उपयोगी पाउने छन् । छरितो आकारको र १५० भन्दा कम पृष्ठको हुनाले भ्रमणशील नेपालीले त यसलाई हरेक पटक झोला खोल्नासाथ भेटिने पुस्तकहरूको बीचमा राख्न रुचाउलान् । किनभने यो एक पटक पढेर पुग्ने पुस्तक होइन । यसै पुस्तकमा तर फरक सन्दर्भमा लेखकले श्रीमद्भगवद्गीताको छैटौं अध्यायको ३५ औं श्लोकको आधार भनेको यो कुरा निजकै कृतिबारे पनि सान्दर्भिक हुने देखिन्छ: ‘ एक पटक सुनिएको पढिएको ज्ञान त ज्ञान हुन सक्दैन, त्यो केवल जानकारी र शब्दज्ञान मात्र हुन्छ । तत्वज्ञान र आत्मिक सुख त केवल निरन्तर अभ्यास र साधनामा नीहित छ’।
कृति : सुखसूत्र
लेखक : आचार्य राजन शर्मा
प्रकाशक : ग्लोबल सोसाइटी फर पिस एण्ड स्पिरिट्यूल साइन्स इन्क
संस्करण : पहिलो, २०७४
मूल्य : चारशय रुपिञा ( १० डलर )
(२०७६/३/२७/६ हरिशयनी एकादशी)
गजलकार एवं गीतकार प्रकट पंगेनी ‘शिव’को निधन भएको छ । जन्डिस र निमोनियाबाट गम्भीर बिरामी उनको पोखराको मणिपाल शिक्षण अस्पतालमा उपचारका क्रममा मंगलवार निधन भएको हो । स्वास्थ्यमा समस्या आएपछि पंगे...
असोज तेस्रो साता बिहीबार, बुकीबाट गोठ औल झर्ने दिन । लाहुरेहरू आउनु र बुकीबाट गोठालाहरूको हुल गाउँमा झर्नु दशैंको रौनक हो । ‘भोलि साँझ डाँफे चराउन जाने’, सुत्ने बेला गोठमा सल्लाह भयो । घर...
दिवंगत साहित्यकार प्रकट पङ्गेनी (शिव) का प्रकाशन हुन बाँकी कृति गण्डकी प्रज्ञा–प्रतिष्ठानले प्रकाशन गरिदिने भएको छ । प्रतिष्ठानका कुलपति सूर्य खड्का विखर्चीको अध्यक्षतामा बिहीबार बसेको बैठकले गजलकार ...
लेखक एवं पत्रकार अखण्ड भण्डारीको उपन्यास ‘बोरा’ विमोचन भएको छ । अन्नपूर्ण पोस्ट दैनिकका प्रधान सम्पादक भण्डारीको ‘बोरा’ उपन्यास शुक्रवार काठमाडौंमा आयोजित कार्यक्रममा विमोचन गरिए...
पहाडमा उखु पेलेर खुदो पकाउने समय पारेर मधेशको गर्मी छल्न राजेन्द्र काका (ठूलो भुँडी लागेकाले हामीले मोटे अंकल भन्थ्यौं) गुल्मीको पहाड घरमा आउँथे । चैत–वैशाखको समयमा कोलबाट पेल्दै गरेको उखुको रस, रसेट...
सृष्टिमा हरेक चीजको एउटा अति हुन्छ, जसलाई हामी सीमा भन्ने गर्छौँ, जलाई उसले आउँदा सँगै लिएर आएको हुन्छ र जेजति गर्छ यसैभित्रै रहेर गर्छ । अति पार गर्नासाथ उसको अस्तित्व पनि समाप्त हुन पुग्छ । अति पार गरेपछि नदी...
नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलन कतिपटक विभाजन भयो ? पुनः एकता, मोर्चा गठन, विघटनलाई हेर्दा यसको जोडघटाउको लामै शृङ्खला बन्छ । र, त्यसमा मूलधारको राजनीतिबाट विभाजित कम्युनिस्ट पार्टी अर्थात् वामपन्थी पार्टीहरूको विसर्...
नेपालको निजामती सेवा (समग्र प्रशासन) कम व्यावसायिक भएको आरोप लाग्दै आएको छ । कर्मचारीहरूमा बुझाइको स्तर सतही देखिन थालेको छ । सकारात्मक सोच पनि खस्किएको छ । प्रस्तुतिमा आत्मविश्वास होइन, हीनभावना देखिन थालेको ...