दुर्गेश थापा फेरि विवादमा तानिएछन् । नयाँ गीत ‘ख्यास्स पुतली’का कारण थापा विवादमा तानिएका हुन् ।

तीज पर्वका लागि भनेर उनले सार्वजनिक गरेको उक्त गीतले कला-संस्कृतिमाथि प्रहार गरेको आरोप लगाइएको रहेछ ।

लोक तथा दोहोरी गीत प्रतिष्ठानले त उनलाई सार्वजनिक बाहिस्कार गर्ने निर्णय समेत गरेको भन्ने छ ।

यस्तो सुनेपछि के रहेछ त भनी सो गीत खोज्दा “दुर्गेशको ‘ख्यास्स पुतली’ तीज गीत युट्युब ट्रेन्डिङको शीर्ष स्थानमा” भन्ने समाचार भेटियो । गीत खोजेर ३-४ पटक नै सुनें । रमाइलै लाग्यो ।

कोरोनाले कोल्याप्स् हान्द्‌यो भन्नेजस्ता शब्दहरूले पदबक्रता सिद्धान्तका विद्वान कुन्तकलाई सम्झाउँछ ।

वर्तमानको महामारीमा भित्रिएको कोरोना शब्दलाई कोल्याप्ससित उनले जुन ताल मिलाएका छन्; श्रुतिमधुरको शुरूआतै त्यसैले गरेको छ ।  टिकटक बनाई बाटाबाटामा नाच्दै हिँड्नेहरू बिजुलीको पोलसित वा भित्तासित ठोक्किएर ब्युँझने अवस्थाको चित्रण पनि अत्याधुनिक नै हो ।

रकेटको यात्रालाई ३० वर्ष पहिला त्यति सहजै स्वीकार्न सकिँदैनथ्यो जति आज सकिन्छ । मितिनी तिजका कारण पोइल गएकी हैनन्, बरू विवाहलगत्तै दुर्गेशका मीतज्यू जापान गएकाले उतै हराएकाले अर्को साथी खोजेकी पो हुन् कि ? यहाँ दुर्गेशले शब्दचयनपूर्व हामीलाई सोधेनन् ।

मितिनीसित लय मिलाउन ल्याइएको ‘यत्रैसिति नि’ शब्दतिर आलोचकहरू कमैको ध्यान गएको छ, ख्यास्स र यत्रैसिति हाम्रोतिर उत्तिकै श्लील/अश्लील हुन् । यी सहजै प्रयोग हुन्छन् ।

डिभोर्स्, लिपिस्टिक पाउडर, फेसन आदि शब्दहरूको कसैले विरोध गरेन, अन्यथा यी पनि नेपाली भएनन् भनेर हल्ला हुन बेर हुन्न ।  

नारीको पालो त आएकै छ, तर १० तोलाको सिक्री अलि स्वाभाविक लाग्दैन । ३-४ तोला भन्नुपर्ने, तीजको गीतमा सुनको दाम्लै भिराइएको छ । १० तोलाको खर्चमा त हिराको नेकलेस नै आउँथ्यो, मध्यमवर्गको सोच सुनमै छ, माथि उठ्दैन ।

आलोचकहरूको गीतमा प्रयोग भएको ‘ख्यास्स’ शब्दमा धेरै आपत्ति रहेको पाइयो तर त्यो शब्द बल्ल खाइस् भन्ने अर्थमा प्रयोग गरिएको देखिन्छ । ‘चोक्टा खान गएकी बुढी झोलमा डुबेर मरी’ भन्ने अर्थका लागि  प्रयोग गरिएको हुनसक्छ ।

‘ख्यास्स पुतली’ हाम्रो गाउँघरतिर बोलिने टिपिकल शब्द नै हो । मैले प्रज्ञाको नेपाली बृहत् शब्दकोश (२०४०) पल्टाएँ; त्यसमा ख्यासख्यास, ख्यास्सजस्ता शब्दहरू अनुकरणमूल हुन् भनेर जनाइएको छ (पृ.३१४)।

तर, त्यहाँ यी शब्दहरू अश्लीलमा गनिएका छैनन् वा त्यत्तिको आलोचनायोग्य अर्थमा लिइएको छैन । ग्रामिण शब्द टिपेर गीतमा प्रयोग गरेको देखिन्छ, जुन स्वाभाविकै हो ।

यहाँ इटालीयन महाकवि दाँते एलीगियरी (१२६५ – १३२१) को De vulgari eloquentia ("On the Eloquence in the Vernacular") कृति सम्झे पनि फरक पर्दैन । त्यसले नराम्रो अर्थ लाग्दैन । प्रतिष्ठानले के र कसरी बुझ्यो, वा त्यहाँका पदाधिकारीज्यूहरूको विज्ञता नै के हो; हामीले भन्न सक्ने कुरो परेन ।

अब दुर्गेशलाई संस्थाका मानिसले हेपेका हुन् भने राम्रो कुरा भएन । हुन त एउटा कलाकार आफ्नो तवरले चल्नुपर्छ, तर संस्थाले समानताको सिद्धान्त छोड्नुहुँदैन ।

अरूहरूका सिर्जना कस्ता छन् त भन्ने कुरा तुलनीय हुन्छन्, खासगरी पदाधिकारीहरू र पूर्वपदाधिकारीहरूका !  विवाद र झमेलाले त दुर्गेशलाई अगाडि बढ्न नै सघाउँछ । अब दुर्गेश बच्चा होइनन् ।

'ह्याप्पी तिहार, चिसो बियर'  सार्वजनिक गरेर होस् या 'बीच्चबीच्च-३' मा साडी लगाएर गीत गाउँदा पनि यिनी विवादमा तानिएका थिए । 'ह्याप्पी तिहार, चिसो बियर' बोलको गीतले सामाजिक सहिष्णुता बिगारेको भन्दै प्रहरीले उनलाई पक्राउ समेत गरेको थियो । तर उनको प्रचारै भयो, घाटा गरेन होला ।

तीज गीतका नाममा शब्द शोभायमान भएनन् भन्ने संस्थाले अन्य विकृति/विसंगतितिर पनि ध्यान दिएको छ भने राम्रै हो,  न्यूनीकरण समिति पनि रहेछ; तर दुर्गेशको पछि मात्रै दौडेको हो भने आत्मसमीक्षा जरुरी छ ।  

गीतमा प्रयोग गरिएको 'ख्यास्स' शब्दले महिलाहरूमाथि व्यंग्य गरेको भन्ने चाहिँ सत्य होइन । त्यो विशुद्ध महिला दिदीबहिनीमाथि गरिएको व्यंग्य हो भन्ने त यो शब्द पहिलोचोटि सुनेकाहरूले गर्ने कुरा हो ।

 'बल्ल खाइस्' भन्ने भावको चाहिँ छ । त्यही शब्दमा आपत्ति गर्नुपर्ने छैन । गाँजा, बियरका, रक्सीका कुराहरू मात्रै गीत/संगीत होइन, तर ती पनि सामाजिक विषय हुन् ।

गीत संगीतको व्यवसाय गर्ने हेतुले मानिसले आफ्नो लोकप्रियताका लागि जे उपयुक्त देख्छ त्यही गर्ने हो । यसमा खेद जनाउनुपर्ने मैले त देखिनँ है । ख्यास्स भनेको त गाउँतिर सामान्य भाषामा नराम्रो काम गर्दैछस् झुक्केला भन्न पनि प्रयोग गरिन्थ्यो । गीतले त अहिलेको तीजमा नाच्न पाइएन, गाउन पाइएन, ख्यास्स भो भन्न खोजेको देखिन्छ । त्यसमा नराम्रो भन्न खोजेकोजस्तो देखिन्नँ ।

लोक संगीतलाई अंगाल्दा लोक संस्कृतिलाई अंगाल्नुपर्ने त हो तर, संस्कृति नै नयाँ बनाइसक्यो समयले । प्रतिष्ठानमै पदाधिकारी रहेका कलाकारहरूका दोहोरी वा अन्य एल्बमहरू हेर्ने हो भने कति त परिवारसित बसेर सुन्न पनि सकिन्छ कि सकिन्न कुन्नि ! लोकदोहोरीमा अंग्रेजी र हिन्दी भाषा नमिसाइ नहुने भइसक्यो ।

दुर्गेशलाई संस्थागत बहिस्कार वा प्रतिष्ठानको आजीवन सदस्यबाट निलम्बन गर्ने, सेवा सुविधाबाट वञ्चित गर्ने, प्रतिष्ठानको कुनै पनि कार्यक्रममा नबोलाउने, प्रतिष्ठानका कुनै पनि सदस्यले दुर्गेशसँग गीतमा सहकार्य नगर्ने, मेला–महोत्सवमा नबोलाउने गरी प्रतिष्ठानका जिल्ला शाखा एवं आयोजकलाई आग्रह गर्ने निर्णयले एकैछिन असर देखिएपनि अन्तत्वगत्वा उनी हाइलाइट नै हुनेछन् ।