विगत नौ महिनादेखि चलिरहेको युक्रेन युद्ध यो साता निकै खतरनाक मोडमा आइपुगेको भए पनि त्यसले विकराल रूप लिन पाएन । 

रुसले युक्रेनका ऊर्जा संरचनाहरूमा लगभग एक महिनादेखि लगातार क्षेप्यास्त्र प्रहार गरेर ध्वस्त बनाइरहेको छ । त्यसैक्रममा रुसले मंगलवार (१५ नोभेम्बर) प्रहार गरेको एउटा क्षेप्यास्त्रलाई ध्वस्त पार्नका लागि युक्रेनले वायु प्रतिरक्षा प्रणाली एस–३०० अन्तर्गतको क्षेप्यास्त्र प्रहार गरेको बताइएको थियो । 

युक्रेनको उक्त क्षेप्यास्त्र छिमेकी मुलुक पोल्यान्डको भूमिमा खसेको थियो । युक्रेनी सीमाबाट लगभग चार माइल पर रहेको प्रजेवोदो गाउँमा क्षेप्यास्त्र खसेर विस्फोट भएको थियो । त्यस विस्फोटमा परी दुईजना पोलिश नागरिकको मृत्यु भयो । 

पोल्यान्डको भूमिमा खसेको क्षेप्यास्त्र रुसी नै भएको भन्दै शुरूमा युक्रेनका राष्ट्रपति भोलोदीमीर जेलेन्स्कीले अड्डी कसे । पश्चिम सैन्य गठबन्धन नेटोको सदस्य मुलुक पोल्यान्डमाथि रुसबाट प्रहार भएकाले नेटो सन्धिको धारा ५ आकर्षित हुन सक्ने आशा उनले गरेका थिए । 

उक्त सन्धिको धारा ५ ले नेटोका ३० मध्ये कुनै एक मुलुकमा गैरनेटो शक्तिले आक्रमण गरेमा त्यसलाई सम्पूर्ण सदस्यमाथिको आक्रमण मानिने व्यवस्था गरेको छ । त्यस आक्रमणको प्रतिकार सबै सदस्यले गर्नुपर्ने हुन्छ । 

गलत भाष्य खडा गरेर नेटो र रुसबीच भिडन्त गराउने जेलेन्स्कीको दाउ थियो । फेब्रुअरी महिनादेखि शुरू भएको युद्धका विभिन्न मोडमा जेलेन्स्कीले यसलाई विश्वयुद्धमा परिणत गराउनका लागि अनेकौं प्रयास गरिरहेका छन् । त्यही क्रममा उनले युक्रेनी आकाशलाई ‘नो फ्लाई जोन’ घोषणा गराउन पनि भरमग्दूर प्रयास गरेका थिए । 

तर अमेरिका नेतृत्वको नेटोले आफूलाई आणविक हतियार भएको रुससँग सिधै भिडाएर तेस्रो विश्वयुद्धको आरम्भ गराउने जेलेन्स्कीको प्रयासलाई विफल बनाइरहेको छ । पछिल्लो प्रकरणमा पनि अमेरिकाले पोल्यान्डको भूमिमा खसेको क्षेप्यास्त्र रुसी नभएको शुरूमै संकेत गरेर युद्धको दायरा विस्तार गर्न दिएन ।

हुन पनि युक्रेनले उपयोग गरेको सोभियतकालीन एस–३०० को अधिकतम दायरा २७५ किलोमिटर हो । अहिले युक्रेनको भूमिमा रहेका रुसी फौजहरू पोल्यान्डको सीमाबाट सबभन्दा नजिक पर्ने ठाउँ पूर्वी युक्रेनको खर्सन क्षेत्रमा छन् । प्रजेवोदो गाउँदेखि खर्सनसम्मको दूरी लगभग १ हजार किलोमिटर छ । भनेपछि एस–३०० को क्षेप्यास्त्र खर्सनबाट पोल्यान्डको भूमिमा पुग्ने कुनै सम्भावना नै छैन ।

सैन्य विश्लेषकहरूका अनुसार, युक्रेनी फौजहरूले प्रहार गरेको एस–३०० क्षेप्यास्त्र राजधानी किएभभन्दा पश्चिमतर्फको कुनै ठाउँबाट छोडिएको थियो । अमेरिकी भूउपग्रहहरूले यसको वास्तविक ठेगाना पत्ता लगाइसकेका थिए । त्यसैले युक्रेन सरकारको दाबीलाई अमेरिकाले पत्याएन ।

इन्डोनेसियाको बालीमा जी२० शिखर सम्मेलनमा सहभागी हुन पुगेका अमेरिकाका राष्ट्रपति जो बाइडनले पोल्यान्डमा खसेको क्षेप्यास्त्र रुसी भएको जस्तो नदेखिने बयान दिए । 

त्यसको भोलिपल्ट नेटोका राजदूतहरूको बैठक मुख्य कार्यालय ब्रसेल्समा बसेको थियो । त्यसले पोल्यान्डमा खसेको क्षेप्यास्त्र युक्रेनी नै भएको ठहर गरेको छ । नेटोका महासचिव जेन्स स्टोल्टनबर्गले यो विस्फोट जानाजान गरिएको आक्रमणका कारण नभएको बैठकपछि पत्रकारहरूलाई बताए । 

पोल्यान्डका राष्ट्रपति आन्द्रेज दुदाले पनि आफ्नो देशको भूमिमा रुसले आक्रमणको उद्देश्य राखेरै प्रहार गरिएको जस्तो नलागेको बताए । प्रधानमन्त्री मातेउज मोराविकीले नेटो सन्धिको धारा ४ को सन्दर्भ लिने आवश्यकता नरहेको स्पष्ट पारे । धारा ४ ले कुनै नेटो सदस्यको राजनीतिक स्वतन्त्रता वा सुरक्षा जोखिममा परेको छ भने त्यसका विषयमा छलफल गर्न नेटो सदस्यहरूको बैठक बोलाउने व्यवस्था गर्छ ।

रुस स्वयंले पनि पोल्यान्डको भूमिमा आक्रमण नगरेको स्पष्ट पारेको थियो । अन्ततोगत्वा अमेरिकाले पोल्यान्डको भूमिमा खसेको क्षेप्यास्त्रका लागि रुस दोषी रहेको बतायो । तर क्षेप्यास्त्र आक्रमण गरेकोमा दोषी नभई युक्रेन युद्ध शुरू गरी यस्तो स्थिति ल्याइपुर्‍याएकाले रुस जिम्मेवार हुने अमेरिकाको ठहर रह्यो । जेलेन्स्कीले चाहेजस्तो गरी नेटोको धारा ५ कार्यान्वयन गर्दै रुसविरुद्ध युद्ध थाल्ने कदम चाल्न चाहिँ अमेरिकाले ठाडै अस्वीकार गर्‍यो । 

अझ अमेरिकी सैन्य विश्लेषकहरू स्कट रिटर र ल्यारी जोनसन त युक्रेनले जानाजान पोल्यान्डको भूमिमा क्षेप्यास्त्र प्रहार गरेको बताउँछन् । रुसी क्षेप्यास्त्रलाई रोक्नका लागि आफूले वायु प्रतिरक्षा प्रणाली सक्रिय गरेको भनी युक्रेनले जिकिर गरेको भए पनि युक्रेनी क्षेप्यास्त्रको ट्राजेक्टोरी हेर्दा त्यो रुसी क्षेप्यास्त्रलाई रोक्न प्रहार भएकै जस्तो नदेखिने जोनसनको तर्क छ । 

अहिले रुसले युक्रेनमाथि युक्रेनको दक्षिण दिशामा पर्ने ठाउँबाट क्षेप्यास्त्र प्रहार गरिरहेको छ । तर युक्रेनले पश्चिमतर्फ रहेको पोल्यान्डमा प्रतिरक्षा प्रणालीअन्तर्गतको क्षेप्यास्त्र प्रहार गरेको पाइएको छ । 

उसले त रुसी क्षेप्यास्त्र नष्ट पार्न दक्षिणतर्फ पो प्रहार गर्नुपर्ने हो । त्यसैले पोल्यान्डमा दुईजनाको ज्यान लिने गरी भएको घटनामा युक्रेनकै एस–३०० अपरेटरको गल्ती देखिने जोनसन दाबी गर्छन् ।

यसलाई ढाकछोप गर्ने उद्देश्यका साथ जेलेन्स्कीले चर्को स्वरमा रुसलाई घटनाको दोषी ठहर गराउन खोजेको हुनुपर्छ । अमेरिकालाई झुक्याएर नेटो र रुसबीच भिडन्त गराउने उनको दाउ थियो । तर अमेरिकाले यसमा साथ नदिएपछि उनी अहिले कुरा फेर्दै पोल्यान्डमा खसेको क्षेप्यास्त्र कसको हो भन्ने विषयमा आफूलाई शतप्रतिशत यकिन नभएको बताउन थालेका छन् । 

माथि पनि उल्लेख गरिएअनुसार, जेलेन्स्की यस युद्धलाई जसरी भए पनि विश्वयुद्धमा परिणत गराउन चाहन्छन् । अहिले त झन् युक्रेनी सैनिकहरू ठूलो संख्यामा हताहत भएर युद्ध स्थिर अवस्थामा आइपुगेकाले जेलेन्स्की छटपटाइरहेका छन् । 

अझ त्यसमाथि रुसले युक्रेनका विभिन्न शहरमा रहेका ऊर्जा संरचनामा प्रहार गरेर लगभग एक करोड मानिसलाई विद्युतीय सेवासुविधाबाट वञ्चित गरेकाले पनि जेलेन्स्कीमाथि चरम दबाबको स्थिति छ । 

खार्किभ र खर्सनमा गरेको प्रत्याक्रमणका कारण रुसी सैनिकहरूलाई पछि हटाउन सफल भएको भनी युक्रेनी र पश्चिमाहरूले खुशियाली मनाएको भए पनि युक्रेनको त्यो ‘विजय’ निकै ठूलो मूल्य चुकाएर प्राप्त गरिएको हो । रुसी फौजहरूलाई वास्तविक क्षति पुर्‍याउन नसकेको तर आफ्ना हजारौं सैनिक हताहत भएको र सैन्य उपकरणहरू पनि नष्ट भएको यथार्थसँग जेलेन्स्की अवगत छन् । 

रुसीहरूले आफ्ना सैनिकको ज्यान जोखिममा पार्ने गरी कुनै पनि भूभाग ओगटेर बस्ने रणनीति लिएका छैनन् । त्यसैले उनीहरू खर्सन शहरमा नीपर नदीपारि गएका हुन् भने खार्किभमा पनि उनीहरू सुरक्षित स्थानमा सरेका हुन् । सुरक्षित स्थानमा बसेर उनीहरू अघि बढ्न खोज्ने युक्रेनी सैनिकहरूलाई सोत्तर पार्नका लागि तम्तयार छन् । 

युक्रेनीहरू शक्तिशाली हुन्थे भने रुसले आफ्ना २० हजारभन्दा बढी सैनिक तथा लाखौं सर्वसाधारणलाई खर्सनबाट सुरक्षित निकालेको टुलुटुलु हेरेर बस्ने थिएनन् । आफ्ना सैनिकहरू ठूलो संख्यामा हताहत भएकाले युक्रेनीहरूमा गम्भीर मानसिक आघात परेको छ । त्यसैले खर्सनमा रुसी सैनिकहरू पछि हट्दा पनि दुई दिनसम्म उनीहरूले यसलाई रुसीहरूको जालका रूपमा लिएर अघि बढ्न हिचकिचाएका थिए । 

रुसी सैनिकहरूले नीपर नदीपारि सुरक्षित रूपमा पुगिसकेपछि एन्टोनोव्स्की पुल भत्काइदिए । नीपर नदी तरेर रुसीहरूसँग भिडन्त गर्ने साहस युक्रेनी सैनिकहरूसँग छैन । 

त्यसमाथि जाडो याम शुरू भइसकेको छ । सोभियतकालमा ऊर्जा उत्पादन तथा वितरणका लागि बनाइएका संरचनाले युक्रेन आफूलाई मात्र नभई युरोपका विभिन्न देशलाई पनि विद्युत् आपूर्ति गर्न समर्थ बनाएको थियो । अहिले रुसले नियोजित रूपमा युक्रेनका ऊर्जा संरचना नष्ट गरिरहेकाले युक्रेन चरम दबाबमा छ । 

विश्लेषकहरू रुसी सेनाको कुनै ठूलै कारवाहीको पूर्वसंकेतका रूपमा ऊर्जा संरचनाको विनाशलाई लिइरहेका छन् । युक्रेनविरुद्धको कारवाहीको कमान्ड पाएका जनरल सर्गे सुरोभिकिनले जाडो याममा युक्रेनी सेनामा भारी क्षति पुर्‍याउने खतरनाक कारवाहीको योजना बुनिरहेको जानकारहरू बताउँछन् । त्यो योजना युद्धभूमिमा कत्तिको सफल कार्यान्वयन हुनेछ, पछि देखिनेछ ।

यस्तो प्रतिकूल स्थिति रहेकाले युक्रेन सरकारले यस युद्धमा नेटोको छद्म नभई प्रत्यक्ष सहभागिता गराउन खोजिरहेको हो । पोल्यान्डको भूमिमा भएको विस्फोटलाई जेलेन्स्कीले त्यसका लागि उपयोग गर्न खोजेको भए पनि अमेरिकाले त्यसमा चिसो पानी पोखिदिएको छ । अन्तिम युक्रेनी सैनिक बाँकी रहुन्जेल अमेरिकाले युक्रेनलाई रुससँग भिडाइरहन खोजेको छ तर युद्धमा नेटोलाई प्रत्यक्ष सहभागी गराउन चाहेको छैन ।