राजनीतिमा कुनै पनि चीज स्थायी हुँदैन, न शत्रुता न मित्रता । एउटै चीज मात्र स्थायी हुन्छ, त्यो हो लक्ष्य । लक्ष्यप्राप्तिका निम्ति कहिले सन्धि र कहिले सम्बन्धविच्छेद गर्नुपर्छ । अनि मात्र लक्ष्य प्राप्त गर्न सकिन्छ । –कौटिल्य 

यो विचार किन उद्धृत गरिएको हो भने नेपालको राजनीतिमा पनि यस सूत्रको थोरबहुत उपयोग हुँदै आएको छ । तर राष्ट्रनिर्माणका लागि नभएर सत्ता प्राप्तिका लागि । यस्तो भद्दा अभ्यासले जनता निकै प्रताडित छन् । र यसबाट चाँडोभन्दा चाँडो कसरी त्राण प्राप्त होला भनेर बहुतै चिन्तित पनि छन् । आजसम्मका राजनीतिक गतिविधिले लक्ष्यप्राप्तिको मूलबाटो समातेको देखिएन । त्यसैले नेपाली समाज अझसम्म पछौटे छ र जनताको जीवनस्तर माथि उठ्न सकेको छैन । यसकै कारण समाजको नयाँ पुस्ता शोकाकुल छ । कुनै पनि देशमा नयाँ पुस्ता शोकमा डुबेर व्यथित भयो र उसको जाँगर मर्‍यो भने त्यो देश किमार्थ अगाडि बढ्न सक्तैन ।

आज वैशाख ६ गते अर्थात् नेपाल विद्यार्थी संघको ५४औं जन्मदिवस । यस संस्थाले सिङ्गो नयाँ पुस्ताको प्रतिनिधित्व गर्छ । निरंकुश पञ्चायती कालरात्रिको कठोर समयमा नेपालका प्रजातन्त्रवादी विद्यार्थीहरूले आफ्नो जिउधनको कुनै पर्वाह नगरी यस संस्थालाई जन्म दिएका थिए । त्यसैमध्येका एक नेता आज मुलुकका राष्ट्रपति छन् र अर्का पूर्वप्रधानमन्त्री एवं कांग्रेस सभापति छन् । मन्त्री र नेता त कति छन् कति ? 

प्रजातन्त्रिक आदर्शको एउटा ऊर्वर भूमि र सुयोग्य नेता उत्पादन गर्ने सफल कारखानाका रूपमा स्थापित नेविसंघको नाममा धेरैजना अग्रजहरूले आफ्नो जीवन बलिदान गरे । आफ्नो निजी चाहना, आवश्यकता र घरपरिवार सबै परित्याग गरे । आफ्ना आकांक्षा र स्वार्थलाई तिलाञ्जलि दिए । अझै पनि धेरै तरुण विद्यार्थीहरू अरू सबै कुरा छाडेर यही संस्थामार्फत आफ्नो जीवन समर्पित गरिरहेका छन् । 

तर यतिबेला स्वयं संस्था के गर्दैछ र यसको अवस्था कस्तो छ? र यही संस्थाबाट व्यक्तित्व बनाएका र प्रतिष्ठा हासिल गरेका नेताहरूले कस्तो व्यवहार गरेका छन्, निकै सोचनीय अवस्था छ । नेविसंघकै धरातलबाट उठेका र राजनीतिक प्रतिष्ठा आर्जन गरेका नेताहरू के गर्दैछन् ? यसले गम्भीर बहसको आमन्त्रण गरेको छ । यस ऐतिहासिक दिनमा प्रातः स्मरणीय शहीदहरूप्रति भावपूर्ण श्रद्धाञ्जलि तथा अग्रजहरूप्रति सम्मान ! 

केही प्रसंगहरू निकै भावुक, स्मरणीय र गौरवपूर्ण लाग्दा रहेछन् । २०७४ सालको संसदीय निर्वाचनको पूर्वसन्ध्यामा हामी केही साथीहरू काठमाडौंको तीनकुने अवस्थित सिद्धार्थ फूडल्यान्डमा जुटेका थियौं । बैठकको अगुवाइ नेता चन्द्र भण्डारीले गर्नुभएको थियोे । सन्दर्भ संसदीय निर्वाचनमा उम्मेदवारीको थियो । उपस्थित अधिकांश युवा नेताहरू उम्मेदवार बन्ने सम्भावना प्रबल थियो । तर पार्टीभित्र विचित्र खेल चल्दै थियो । र पार्टीका लोकप्रिय नेताहरूलाई उम्मेदवारीबाट वञ्चित गराउने संकेतहरू आइरहेका थिए । 

सबैले आ–आफ्ना धारणा राखेपछि मैले आफ्नो धारणा राख्दै भनेको थिएँ– तपाईं हामी एउटा काम गरौं, जसले वर्तमान प्रणालीप्रति गुमेको जनआस्था फर्कन सक्छ । राष्ट्रनिर्माणको नयाँ युग प्रारम्भ हुनसक्छ, राजनीतिबाट विरक्त नयाँ पुस्तामा आशा पलाउन सक्छ । यसबाट पार्टीमा नेतृत्वले ठूलो दबाब महसूस गर्नेछ । त्यसैले उनीहरू नेतृत्व छाड्दैनन् भने हामी केही लिन्नौं भनौं । हामी यतिजनाले आगामी दश वर्ष पार्टी र राज्यका कुनै पनि अवसर लिनेछैनौं भनेर एउटा डिक्लेरेशन गरौं । 

हामी त्यहाँ लगभग बाह्र/तेह्र जना केन्द्रीय सदस्य थियौं । त्यसमध्ये मबाहेक सबै सांसद भइसकेका साथीहरू थिए । यस घोषणाले सबभन्दा बढी क्षति मलाई नै हुनेवाला थियोे । सबैले गज्जब कुरा हो भन्नुभयो । चन्द्र दाइ बारम्बार राष्ट्रनिर्माणका लागि त्यागको कुरा गर्नुहुन्छ । त्यसदिन पनि भावुक भएर आफू साँच्चै नै सबैथोक त्याग गर्न तयार छु भन्नुभयो । सबैभन्दा बढी मेरो कुराले उहाँ नै खुशी देखिनुभयो र फेरि भन्नुभयो– म तयार छु । 

यतिबेला उहाँ जीवनको गम्भीर मोडमा हुनुहुन्छ र स्वास्थ्य उपचारका क्रममा भारतको मुम्बईमा अवस्थित नेशनल बर्न हस्पिटलमा हुनुहुन्छ । उहाँको स्वास्थ्यमा उल्लेख्य सुधार भइरहेको छ । नेविसंघका पूर्वमहामन्त्री चन्द्र दाइको शीघ्र स्वास्थ्य लाभको कामना छ । 

त्यसदिन हामी त्यत्तिकै उठ्यौं । यस कुराको प्रभाव थोरबहुत हामी सबैमा पर्‍यो तर ‘डिक्लेरेशन’को क्षण आएन । अरू एकदुईपटक छलफल गर्न सकेको भए प्रचलित राजनीतिलाई क्रमभंग गर्न सकिन्थ्यो होला । त्यसबाट कांग्रेसभित्र मात्र होइन, अरू पार्टीमा समेत प्रभाव पर्थ्यो होला । त्यतिबेला शुरूआत गर्न सकेको भए राजनीति थोरै सङ्लिन्थ्यो पनि होला ।

राजनीति सधैंभरी सत्ताप्राप्तिको खेल मात्रै होइन । राजनीतिमा आवश्यक पर्दा नेतृत्वले गुमाएर जनताले प्राप्त गर्नुपर्छ । सच्चा राजनीतिको लक्ष्य सुखी समाज र सम्पन्न देश हो । यसको माध्यम लोकतन्त्र हो र शर्त सुशासन हो । यस दिशामा हामी अग्रसर छौं त ? हाम्रा अगाडि गम्भीर प्रश्न छ । 

अर्को कुरा, केही वर्ष त्याग गरी पछि ठूलठूला अवसर लिने र त्यसको माध्यमबाट सत्ताको दुरुपयोग गर्ने पनि राजनीति होइन । तर नेपालले यस मामिलामा कीर्तिमान कायम गर्न खोजेको देख्दा साँच्चै पीडा हुँदो रहेछ । व्यक्ति, समाज र राष्ट्र समृद्ध नभए हेपिइन्छ । आत्मसम्मान, स्वाभिमान र प्रतिष्ठा बढ्दैन । मूलतः राजनीतिको मिसन यही नै हुनुपर्छ । त्यसैले जनतालाई अधिकारसम्पन्न सुखी नागरिक बनाएर राष्ट्रको प्रतिष्ठालाई चुल्याउनु राजनीतिको प्रमुख ध्येय हो । 

यस लक्ष्यलाई पूरा गर्ने क्रममा एकदुई पुस्ताले ठूलो संघर्ष, त्याग र आवश्यक पर्दा बलिदान हुन तयार पनि हुनुपर्छ । देश एकीकरणका क्रममा हाम्रा अग्रजहरूले ठूलो त्याग र बलिदान गरेको इतिहास हामीसँग छँदैछ । नत्र नेपाल देशको अभ्युदय हुने नै थिएन । देश त बन्यो तर जनताको चाहना र आवश्यकताअनुसारको समृद्धि हासिल हुन सकेन । यसको कारण अरू कोही होइन, स्वयं हामी हौं । यस सत्यलाई आत्मसात गर्न ढिला गर्नु हँुदैन । आत्मस्वीकृतिले नयाँ मार्गचित्र तयार गर्नमा ठूलो आत्मबल पैदा हुन्छ ।

आज देशभरका साथीहरू जन्मोत्सवका कार्यक्रममा व्यस्त नै होलान् । तर उनीहरूको मन भने निश्चितै रूपमा खिन्न छ । आफ्नो मातृसंस्था सरकारमा छ । राष्ट्रपतिदेखि मन्त्रीसम्म आफ्ना अग्रजहरू ठूलठूला जिम्मेवारीमा छन् । तर आफूले काम गरिरहेको संस्थाको हालत के छ ? झण्डै चार वर्षदेखि महाधिवेशन छैन । संगठनको अध्यक्षबाहेक समिति छैन । मातहतका समितिहरू पनि पूर्ण छैनन् । कतिपय शिक्षण संस्थामा अझैसम्म स्ववियू निर्वाचन हुनसकेको छैन । बैठक गरौं समिति छैन, काम गरौं कार्यक्रम छैन । बर्सेनि हुने ठूलठूला कार्यक्रम हुन छाडेका छन् । हुँदा पनि गुटगत हुन्छन् । 

संस्थागत चरित्र स्खलित हुँदै गएको छ । नेविसंघमा लामो समय काम गरेका साथीहरूको अवमूल्यन भइरहेको छ । नयाँ ‘इनरोलमेन्ट’ छैन । एकप्रकारले नर्सरी उजाडिएको छ । भविष्यको कुनै ठेगान छैन । पढौं उमेर बितिसक्यो । कुनै गतिलो रोजगारीको गुञ्जायस छैन । संगठनमा प्राप्त हुने भूमिका अनिश्चित छ । यस्तो अवस्थाबाट संगठन गुज्रिएको छ । एकप्रकारले संगठनभित्र चरम निराशा छ । यसले कस्तो भविष्यलाई इङ्गित गर्छ ?

माथि नै चर्चा भइसक्यो– विद्यार्थी संगठन भनेका राजनीतिक दल र राष्ट्रका लागि सुयोग्य नेता एवं दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्ने कारखाना हुन् । के यतिबेला विद्यार्थी संगठनहरू मुलुकमा नयाँ पुस्ताका लागि गुणस्तरीय शिक्षा दिलाउने वातावरण बनाउन सक्षम छन् त ? यसको मतलब दलहरूलाई र खासगरी आफ्नै दलको सरकारलाई दबाब दिने सामर्थ्य राख्छन् ? वा उच्च नैतिकताको अभ्यास तथा योग्यता आर्जन गरी देश चलाउने नेता बन्ने तयारी गर्दैछन् ? स्थिति निराशाजनक देखिन्छ । 

हाम्रो अगाडिको बाटो के हो ? हाम्रा शहीद राम, लक्ष्मण, लीला, ठगी, कामेश्वर, कुशेश्वरले देखेको सपना यही हो ? अघि नै चर्चा भइसकेको छ– विद्यार्थी संगठनले देशका निम्ति योग्य र कुशल नेता साथै देशका लागि दक्ष जनशक्ति तयार गर्नमा सकारात्मक योगदान पुर्‍याउने हो । अर्को कुरा, आफ्नो देश उन्नति र विकासको बाटोमा हिँडेको छ छैन, ख्याल गर्ने हो । के यतिबेला हाम्रो देश सही बाटोमा हिँडिरहेको छ त ? छैन भने कहाँ छन् विद्यार्थी संगठनहरू ? त्यसमध्ये पनि नेपाल विद्यार्थी संघ कहाँ छ ? आउने पुस्ताले इतिहासमा उठाउने गम्भीर प्रश्न हो यो ।

आज देशलाई नयाँ पुस्ताको खबरदारी आवश्यक छ । के तरुण विद्यार्थीहरू असमयमै वृद्ध भएका हुन् ? वा उनीहरूको चेतनामा धमिरा लागेको हो ?

त्यसैले मूलतः हाम्रो राष्ट्रिय लक्ष्य के हो भन्नेमा कसैलाई पनि द्विविधा नहोला । हामी चाहन्छौं– छोटो समयमा राष्ट्रले उन्नति गरोस्, जनता सुखी होऊन् र अन्तर्राष्ट्रिय जगतमा नेपालको प्रतिष्ठा बढोस् । के यस बाटोमा नेपालका सरकारहरू दत्तचित्त छन् त ? निस्संकोच भन्नुपर्छ, छैनन् । त्यसो भए आजकै दिन नेविसंघका साथीहरूले संकल्प गर्नुस् : अब हामी खबरदारी गर्छौं । सरकार र राजनीतिक दलहरूलाई सही बाटोमा हिँड्न सशक्त दबाव दिन्छौं । नेपाललाई समुन्नत तथा प्रतिष्ठित लोकतान्त्रिक मुलुक बनाउन प्रभावकारी भूमिका खेल्छौं । यस दिशामा सबैलाई प्रेरणा मिलोस्, फेरि पनि जन्मदिवसको धेरै धेरै शुभकामना !!