माघ १५, २०८०
अन्तिम समयमा आएर कुनै फेरबदल नभएको खण्डमा सम्भवत: आज एनसेलको शेयर खरिद बिक्री सम्बन्धमा छानबिन गर्न सरकारले गठन गरेको समितिले आफ्नो अध्ययन प्रतिवेदन बुझाउने छ । बहस चरम उत्कर्षमा पुगेका कारण एक निजी कम्पनीको अप्...
काठमाडाैं | पुस ८, २०८०
कांग्रेस संस्थापक बीपी कोइरालाले छोरा शशांकले पाएको कोटा काटेर कुनै दलित विद्यार्थीलाई एमबीबीएस अध्ययनको अवसर दिएका थिए । त्यो विषय शशांकले एक दशकअघि पंक्तिकारसँग यसरी खुलाएका थिए–
मैले एमबीबीएस पढ्नका लागि कोटामा एप्लाइ गरेको थिएँ । त्यो बेला अर्की एकजना लेडिज पनि थिइन् । बीपी घाँटीको अपरेसन गरेर अस्पतालमै उपचार गराइरहनुभएको थियो । भारतीय विदेश विभागको मान्छे आएर बीपीलाई सोध्यो– बीपी एउटा मात्र सीट छ, कसलाई गरौं ? बीपीले ती अर्की महिलालाई गर्नुस् भनेर भन्नुभयो । त्यो बेला मलाई अत्यन्त आक्रोश भयो । आँखाभरी आँसु आयो । त्यस्तै हुँदोरहेछ त्यो योङ्ग एजमा ।
बीपीको अप्रेसन गरेको समय थियो, नभनौंजस्तो पनि लागेको थियो, तर रोक्न सकिनँ । मैले भनें– तपाईंले आज मलाई तिलाञ्जली दिनुभयो । तपाईं मेरो बाउ पनि होइन । तपाईं आफूलाई ठूलो नेता भन्नुहुन्छ, मेरो ७८ प्रतिशत आएको, उनको ४३ प्रतिशत, तपाईंले के न्याय गर्नुभयो ? यति पनि न्याय गर्न सक्नुहुन्न भने के राजनीति गर्नुहुन्छ ?
आधा घण्टा बोलिसकेपछि चुप लागें । त्यसपछि उहाँले भन्नुभयो, ‘तेरो कुरा पूरा भयो ?’ मैले जवाफ फर्काएँ, ‘तपाईं मेरो बुवा पनि होइन भनेँ, त्यहाँभन्दा धेरै के भन्नु ?’
मेरो कुरा सकिएपछि बीपीले भन्नुभयो, ऊ कहाँ जन्मिएको ? आमाबाउ कस्ता छन् ? को थिए ? कुन स्कूलमा पढे ? कस्तो संस्कार पाए ? त्यो छोरी मेरै घरमा बसेको भए, मेरैमा पढेको भए ९८ प्रतिशत आउँथ्यो, तैँले त मात्र ७८ प्रतिशत ल्याइस् । उनले त्यो अवसर पाइन्, तैँले त अवसर पाइरहन्छस्, उसका लागि यो प्रथम र अन्तिम अवसर हो । ल भन त मैले न्याय गरें कि अन्याय ? बुवाले त्यसो भनेपछि मैले बोल्न सकिनँ। (तत्कालीन समयमा ओएनएस न्युजमा प्रकाशित)
निधनको दशकौं बितिसक्दा पनि बीपी कोइराला नेपाली जनमानसमा जीवित छन्, एक आदर्श राजनीतिज्ञको रूपमा । अहिले पनि उनको विचारमाथि बहस भइराख्छ, किनकि उनले आफूलाई परिवारभन्दा माथि सोच्थे । एक राजनेताले परिवारभन्दा पर सोचेको हुन्छ । परिवारका सदस्यको मात्र अभिभावक बन्न खोज्ने मान्छे राजनेता त के औसत नेता पनि बन्न सक्दैन । बीपीले आफ्नो छोराले पाउने कोटा काटेर सामाजिक न्यायको कुरा गरेका थिए । त्यसैले बीपीका विचार अहिले पनि उत्तिकै सान्दर्भिक छन्, भलै कोइराला परिवारका सदस्यहरूले बीपीको बाटो पच्छ्याएनन् ।
एकपटक छोटो समयका लागि अल्पमतको प्रधानमन्त्री बनेका मनमोहन अधिकारी ३ दशकदेखि नेपालका कम्युनिस्टहरूको आदर्श बनिरहेका छन् । कम्युनिस्टको के कुरा कांग्रेसका नेताहरू समेत मनमोहनको आलोचना गर्न सक्दैनन् । मनमोहनपछि नेपालमा ८ पटक (पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड (३), माधवकुमार नेपाल, झलनाथ खनाल, बाबुराम भट्टराई र केपी शर्मा ओली(२) कम्युनिस्ट प्रधानमन्त्री बने, तर आदर्श प्रधानमन्त्री मनमोहन अधिकारी मात्र बनिरहेका छन् । आमजमानसमा उनी अहिले पनि जीवित छन् । अरूले त्यो पदचाप पच्छ्याउन सकिरहेका छैनन् ।
तेस्रो कार्यकाल उपलब्धिमूलक बनाउने प्रचण्डको आकांक्षा थियो । शुरूआति चरणमा हुटहुटी पनि देखिन्थ्यो । रेशम चौधरी, योगराज ढकाल रिगल, लाहारक्याल लामा हुँदै गोकर्ण रिसोर्टसम्म आइपुग्दा उनका झिनामसिना उपलब्धिको पनि विसर्जन भएको छ ।
नेकपा एमाले र नेकपा एसले अहिले पनि मनमोहनको त्यही ९ महिने कार्यकालको ब्याज खाइरहेका छन् । ‘आफ्नो गाउँ आफैँ बनाऔं, र वृद्ध भत्ता’को त्यही ब्रान्डलाई एमाले–एसले बेचिरहेका हुन् ।
कृष्णप्रसाद भट्टराई, जसको परिवार थिएन, तर एक सादगी नेता थिए । नेपाली राजनीतिमा किसुनजीको सादगीपन अहिलेसम्म पनि उदाहरणीय छ । नेपाली राजनीतिमा मानक नै बनेको छ ।
गणेशमान सिंहले त पाएको प्रधानमन्त्रीको अफर समेत त्यागिदिएका थिए । पद, प्रतिष्ठा र परिवारमोहले नेपालको राजनीति प्रदूषित बनिरहेको समयमा उल्लिखित राजनीतिक पात्रहरू अहिले पनि नेपालीको आस्थाको केन्द्रमा छन् ।
कुनै बेला देशका लागि कठोर संघर्षबाट गुज्रिएका नेपालका नेताहरू कालान्तरमा राजसी ठाँटबाटका नवसामान्तमा रूपान्तरण भइरहेका छन् । आफैंले बनाएको दूरीका कारण जनताबाट असुरक्षित उनीहरू प्रहरीको सुरक्षा घेरामा हिँडिरहेका छन् ।
प्रचण्ड विरोधाभास– परिवारवादमा फसेर लोकप्रियताको आश !
लामो लोडसेडिङ अत्य गराउँदै संविधान निर्माणपछिको पहिलो चुनावमा मुलुकलाई डोहोर्याएर दोस्रो कार्यकालमा प्रचण्डले थोरै भए पनि प्रशंसा बटुलेका थिए । तर, तेस्रो कार्यकालको एक वर्ष पूरा हुँदा पनि स्वयं प्रधानमन्त्री प्रचण्डमा समेत एक प्रकारको बेचैनी देख्न सकिन्छ, केही गर्न नसकेकोमा ।
जनताले महसुस गर्नेगरी केही नयाँ काम गरेर नाम लेखाऔं भन्ने छटपटी उनमा स्वाभाविक देखिन्छ, तर उनी स्वयं र एकाधबाहेक उनका सारथिहरूले सरकारको साख जोगाउने काम गर्न सकेका छैनन् । एक वर्षसम्म बाँसुरी बजाएर बसेका प्रचण्ड अहिले आएर ‘क्रम भंग गर्छु’ भनिरहेका छन्, तर पत्याइदिने कोही छैन ।
मिटरब्याज पीडितलाई न्याय दिने कानून र विभिन्न प्रकरणको छानबिन परिस्थितिका उपज भए पनि तेस्रो कार्यकालका प्रधानमन्त्रीको रूपमा प्रचण्डले त्यस्तो कुनै काम गरेका छैनन्, जुन कामको वर्षौंसम्म चर्चा होस् । संवतकझ मिति फरक छ, तर आमनागरिकको जीवनस्तरमा कुनै सुधार छैन । प्रधानमन्त्री र मन्त्रीहरूले दिनदिनै कर्मचारीलाई निर्देशन दिइरहेका छन्, तर कर्मचारीले हाँसेर उडाइदिएका छन् ।
तेस्रो कार्यकालको पहिलो वर्षगाँठमा प्रचण्ड जबरजस्त चर्चाको केन्द्रमा छन्, कुनै राम्रो कीर्तिले होइन, नातिनीको भड्किलो विवाहका कारण । जतिबेला प्रचण्ड परिवारले देश–दुनियाँलाई चकित पार्ने विवाह महोत्सव र भोजभतेर लगाइरहेका छन्, त्यही बेला माओवादी आन्दोलनमा होमिएका युवा पेट पाल्नका लागि रुस–युक्रेनमा भाडाको सेना बन्न विवश छन् ।
‘माओवादीका पूर्व लडाकू रुसी सेनामा भर्ती’ शीर्षकको समाचारले देशको कार्यकारीलाई खिन्नता हुनुपर्ने हो, तर त्यस्तो देखिएको छैन । संयुक्त राष्ट्रसंघको महासभा या कोपमा सहभागी भएर औपचारिक भाषण गरेको भरमा विश्वले नेपाललाई सुन्यो भन्नु हास्यास्पद छ । लाजमर्दो ढंगले लम्बिएको शान्ति प्रक्रिया र ती कर्मकान्डी भाषण सुन्न को लालायित होला ? कसले रुचिपूर्वक सुनेको होला ?
प्रचण्डका प्रत्येक राजनीतिक भाषणमा एउटै कुरा सुनिन्छ, यो गठबन्धन पाँचै वर्ष जान्छ । मानौं कि, गठबन्धन जोगाउनु नै मुलुकको पहिलो प्राथमिकता हो । यदि प्रधानमन्त्रीले भन्ने नै हो भने त एक वर्षमा यति प्रत्यक्ष वैदेशिक लगानी ल्याएर, यति रोजगारी सिर्जना गरें, यति किलोमिटर सडक कालोपत्रे भयो, कृषकको आम्दानी यति वृद्धि भयो, युवालाई स्वदेशमै राख्न यी काम गरें, स्वास्थ्य र शिक्षाको क्षेत्रमा यी काम गरें भनेर भन्नुपर्ने हो ।
दुर्भाग्य ! यी कुनै इन्डिकेटरको आधारमा होइन, फगत कार्यकाल लम्ब्याएको र गठबन्धन टिकाएको आधारमा प्रचण्डले सरकार सफल भनिरहेका छन् । कार्यकाल लम्ब्याउनु मात्र उपलब्धि हुने भए नेपालमा बीपी–मनमोहनको होइन, सूर्यबहादुर–लोकेन्द्रबहादुरको चर्चा हुने थियो ।
यहीँनेर प्रचडको विरोधाभाष देखिन्छ, उनलाई बीपी, मनमोहन र मदन भण्डारीजस्तो नाम लेखाउनु पनि छ, साथै परिवारका सदस्यलाई सम्भ्रान्तहरूभन्दा विसाली सुविधा उपयोग गराउनु पनि छ । हालसालै रामग्राममा पुगेर प्रचण्डले आफैंलाई सम्राट अशोकसँग तुलना गरे ।
भगवान गौतम बुद्धले भनेका छन्, संसारमा दुःखका अनेक कारण छन्, र ती दुःख अन्त्यका उपाय पनि छन् । प्रचण्डका लागि दुःखको विषय– जनतामाझ लोकप्रियता र पारिवारिक मोह एकैसाथ सम्भव हुँदैन । या उनी जनताको लोकप्रिय बन्न सक्छन्, या परिवारका सदस्यको प्रिय अभिभावक । प्रचण्डको पहिलो विकल्प खुम्चिँदै गएजस्तो देखिन्छ । वर्तमानलाई हेर्ने हो भने उनी सुध्रिने सम्भावना निकै कम छ ।
निसन्देह नेपालमा गणतन्त्र स्थापनाको नायक प्रचण्ड थिए । संविधानसभा उनीहरूकै एजेन्डा हो । नेपालको राजनीतिक परिवर्तन र अझ बढी सामाजिक चेतना स्थापित गर्नमा माओवादी ‘जनयुद्ध’ निर्णायक आन्दोलन थियो । तर, अहिलेको पुस्ता त्यो कुरा स्वीकार्न तयार छैन, बरु देशको बर्वादीको कारण माओवादी हुन् भन्ने भावना विकास हुँदै गएको छ ।
अहिलेको खुला पुस्ता विगतको त्यो आन्दोलनलाई उपलब्धि मान्न तयार छैन । राजनीतिक चेतना नभएको यो पुस्ता एउटा कुनै व्यक्तिले सामाजिक सञ्जालमा चर्को कुरा लेख्नेबित्तिकै उसैलाई नायक मान्छ ।
एउटा अस्थायी उपलब्धि !
एक वर्षे कार्यकालमा प्रचण्ड सरकारले दीर्घकालीन महत्त्वका खासै उपलब्धि हासिल गर्न सकेको देखिएको छैन । वर्षगाँठको अवसरमा प्रचण्डले पक्कै लम्बेतान भाषण गर्नेछन्, दैनिक प्रशासनिक उपलब्धिको व्याख्या गरेर । म अब काम गरेर देखाउँछु पनि भन्लान्, तर उनको वाचामा अब कसैले विश्वास गर्नेछैन । सक्ने नै हो भने प्रचण्डले आफैंलाई एकाध महिनाको समय दिएर भन्नुपर्छ, यति समयमा यो–यो काम गर्छु, गर्न सकिनँ, वा गर्न दिइएन भने जनतामाझ क्षमायाचना गर्दै राजीनामा गर्नेछु । तर, आजभोलिका नेताबाट यस्तो कुराको अपेक्षा गर्न सकिन्न ।
यसअघिको सरकारले शुरू गरेर अन्तिम चरणमा पुर्याएका आयोजना उद्घाटनलाई सरकारको उपलब्धि मान्न सकिँदैन । राष्ट्रपति, प्रधानमन्त्री र मन्त्रीहरूले गर्ने पट्यारलाग्दा भाषण सुन्न कोही तयार छैन ।
तेस्रो कार्यकाल उपलब्धिमूलक बनाउने प्रचण्डको आकांक्षा थियो । शुरूआति चरणमा हुटहुटी पनि देखिन्थ्यो । रेशम चौधरी, योगराज ढकाल रिगल, लाहारक्याल लामा हुँदै गोकर्ण रिसोर्टसम्म आइपुग्दा उनका झिनामसिना उपलब्धिको पनि विसर्जन भएको छ ।
मध्य जेठमा भएको भारत भ्रमणका क्रममा ३ महिनाभित्र पञ्चेश्वर आयोजनाको विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन (डीपीआर) बनाउने सहमति भएको थियो जसलाई प्रचण्डले आफ्नो निकै ठूलो सफलताका रूपमा व्याख्या गरेका थिए । प्रचण्डको भ्रमण नै पुरानो हुन लागिसक्यो, डीपीआर बन्ने कुनै सुरसार छैन । सरकारले हालसालै कर्णाली चिसापानी आयोजनाको सम्भाव्यता अध्ययन अगाडि बढाउने भन्ने निर्णय गरेको छ, तर योजनाविनाको काम केपी ओली सरकारले सबै स्थानीय तहमा एकैपटक शिलान्यास गरेका अस्पतालको हालतसरह बन्न सक्छ ।
यति हुँदाहुँदै पनि प्रचण्ड सरकारले गरेका केही राम्रा काम पनि छन् । इजरायलमा अलपत्र नेपालीको उद्धार, जाजरकोट–रुकुमपश्चिम भूकम्पपीडितको उद्धार तथा राहतमा तदारुकता प्रशंसा गर्न सकिने काम हुन् । तर, यस्ता दैनन्दिन कामले सरकारको सफलता मापन गर्दैनन् । यी अस्थायी उपलब्धि जनताले जनताले छिट्टै बिर्सिने छन् ।
बाबुराम भट्टराईले काठमाडौं उपत्यकाका सडक फराकिलो पार्ने अभियानको शुरूआत गरे, त्यो अभियान देशभर फैलियो । अहिले पनि सडक विस्तारको कुरा गर्दा बाबुराम नेतृत्वको माओवादी सरकारको कुरा आउने गर्छ । केपी ओली प्रधानमन्त्री हुँदा उत्तरी नाका खोल्ने पहल गरे, दिगो नभए पनि त्यो स्मरणीय नै छ ।
दोस्रो कार्यकालमा ओलीले सामाजिक सुरक्षा कोषको उद्घाटन गरे, त्यो मनमोहन सरकारपछिको उपलब्धि थियो । हालै मात्र प्रचण्डले त्यसैको पूरकको रूपमा वैदेशिक रोजगारीमा जाने कामदारलाई सामाजिक सुरक्षामा समावेश गरे । प्रतिनिधिसभा विघटनको नमेटिने दाग कायम रहे पनि चुच्चे नक्सा बनाएको श्रेय ओलीले पाउने छन् ।
पढ्नुहोस्, यो पनि :
प्रचण्डको तेस्रो कार्यकाल : झण्डा हल्लाउनमा पहिलाका दुई ‘रेकर्ड ब्रेक’ !
तीनपटक प्रधानमन्त्री बनेका प्रचण्डले गरेको उल्लेख्य काम देखिएको छैन, जुन दीर्घकालसम्म जनताले सम्झिराखुन् । सामाजिक सुरक्षाजस्तै किसानका लागि कुनै कार्यक्रम ल्याएर उनले आफ्नो नाम लेखाउन सक्थे । किसानलाई पेन्सन या त्यस्तै काम गरेको भए नेपाल कृषिमा आत्मनिर्भर बन्न सक्थ्यो । कनिका छरेजस्तो बजेट छर्नुभन्दा एक-दुईवटा ऐतिहासिक कामको शुरूआत गर्न सकिन्थ्यो । शिक्षा र स्वास्थ्यमा रहेको भयावह अवस्था सुधार्न र नागरिकको सहज पहुँचमा पुर्याउन केही पहल गरे त्यो पनि स्मरणीय हुन्थ्यो ।
हालै मात्र प्रचण्डले सम्पादकहरूसँगको भेटमा विकासले मात्र नागरिकको अपेक्षा पूरा नहुने रहेछ भन्ने अनुभव सुनाएका थिए, युवा विदेश पलायनको सन्दर्भमा । त्यसो हो भने जनताले चाहेका के हुन् त ? प्रधानमन्त्रीले अध्ययन गरेका होलान् ? उनको जम्बो सचिवालयमा यस्ता कुराको चर्चा हुन्छ होला ? खै, जनतालाई त्यस्तो आशावादी कुरा महसुस हुने कुनै संकेत मचाहिँ देख्दिनँ ।
अन्तिम समयमा आएर कुनै फेरबदल नभएको खण्डमा सम्भवत: आज एनसेलको शेयर खरिद बिक्री सम्बन्धमा छानबिन गर्न सरकारले गठन गरेको समितिले आफ्नो अध्ययन प्रतिवेदन बुझाउने छ । बहस चरम उत्कर्षमा पुगेका कारण एक निजी कम्पनीको अप्...
सत्ता र शक्तिको आडमा गैरकानूनी ढंगले सरकारी जग्गा हडप्ने नेपालको शक्तिशाली व्यापारिक घराना चौधरी ग्रुपमाथि राज्यको निकायले पहिलोपटक छानबिन थालेको छ । काठमाडौंको बाँसबारीमा ठूलो परिमाणमा सरकारी जग्गा...
दुई–दुईपटक मिर्गौला फेरेको शरीर । मध्यजाडो नजिकिँदै गरेका मंसिरका चिसा दिन । त्यसमाथि वृद्धावस्था । यस्तो बेला ७० नाघेकाहरूको अधिकांश समय ओछ्यानमै बित्छ । नभए पनि घरको चार दिबारभित्र आराम गरेर अनि तात...
आफ्नो तेस्रो कार्यकालको दोस्रो वर्षलाई प्रभावकारी बनाउने भनी दाबी गरेका प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले कांग्रेस महामन्त्री गगन थापालगायत केही नेतासँग नियमित सल्लाह सुझाव लिन थालेका छन् । रा...
देशका विभिन्न शहरमा गरिब–मजदूरहरूले छाक काटेर सहकारीमा जम्मा गरेको पैसा बदनियतपूर्ण ढंगले हिनामिना गरेर टेलिभिजनमा लगानी गरेको विषयले बजार तातिरहेको छ, जसमा जोडिएका छन् रास्वपा सभापति रवि लामिछाने...
सरकारमा सहभागी मन्त्रीको कार्यक्षमतालाई लिएर प्रश्न उठेपछि अहिले सरकारमा रहेका मन्त्रीलाई फिर्ता बोलाएर मन्त्रिमण्डल पुनर्गठन गर्न सत्तारुढ दलहरूभित्र दबाब बढ्न थालेको छ । अपवादबाहेक सरकारमा सहभागी मन्त्रीले जनअपे...
निरन्तर १८ वर्ष लामो कन्जरभेटिभ पार्टीको सरकारलाई विस्थापित गर्दै लेबर पार्टीका नेता टोनी ब्लेयर सन् १९९७ को मे २ मा बेलायतको प्रधानमन्त्री बन्न सफल भएका थिए । लेबर पार्टीका नेता जोन स्मिथको निधनपश्चात पार्टीको ...
जनता समाजवादी पार्टीमा आएको विभाजन पहिलो पनि होइन र अन्तिम पनि होइन । राजनीतिक दलमा आएको विभाजनको लामो शृङ्खला हेर्ने हो भने पनि यो न पहिलो हो, न अन्तिम । दुःखद् कुरा के भने राजनीतिक दल विभाजनको नयाँ कोर्...
मानव स्वभाव प्रायः म र मेरो भन्ने हुन्छ । जस्तोसुकै आदर्शको कुरा गरे पनि, जतिसुकै महान देखिन खोजे पनि यी म र मेरोमा अलिकति धक्का लाग्नेबित्तिकै, ढेस पुग्नेबित्तिकै त्यस्ता आदर्श र महानता कुन सड्को ‘फू&rsquo...