गत साता भोटाहिटीमा रहेको साइबर ब्यूरोमा मध्याह्न करिब १२ बजे आसपासमा तारकेश्वरका ५० वर्षीय रामबहादुर (नाम परिवर्तन) हस्याङ्फस्याङ् गर्दै आइपुगे ।

उनी यसरी आत्तिँदै आउनुको कारण थियो, उनकी १५ वर्षीया छोरीको फोटो तथा भिडियो सामाजिक सञ्जालमा सार्वजनिक गर्ने धम्कीसहितको म्यासेज ।

‘उहाँ एक्कासि आउनुभयो र मेरो छोरीको फोटो/भिडियो सामाजिक सञ्जालमा हाल्दिन्छु भनिरहेको छ भन्ने व्यहोरासहितको उजुरी दिनुभयो,’ ब्यूरोका एक अधिकारीले भने ।

उनको उजुरीपछि ब्यूरोले सबै प्रक्रिया बुझेर अनुसन्धान अगाडि बढायो ।  रामबहादुरको फेसबूक म्यासेन्जरमा छद्म नामको आईडीबाट ३० लाख रुपैयाँ माग गरिएको थियो । 

रामबहादुरलाई पहिला त कुनै व्यक्तिले त्यत्तिकै धम्क्याएको होलाजस्तो लागेको रहेछ । ‘बिहान साढे ९ बजेतिरको कुरा हो, पहिला कुनै व्यक्तिले रिसले गरेको होला भन्ने लागेको थियो,’ रामबहादुरले लोकान्तरसँग भने । 

उनका अनुसार करिब २ घण्टापछि पैसा नदिएको भन्दै छोरी अपरहण गरेर ‘लाइभ  स्ट्रिमिङ’ गर्ने धम्की आयो । त्यसपछि त्यहाँबाट उनी साइबर ब्यूरोमा आएका थिए । ‘फेरि उसले तेरो छोरी अपहरण गरेर लाइभ गर्दिन्छु भनेपछि हतारिएर ब्यूरो आएको हुँ,’ रामबहादुरले लोकान्तरसँग भने ।

काठमाडौंका रैथाने रामबहादुरलाई ३० लाख रुपैयाँ दिनु ठूलो कुरा त थिएन । तर उनले अपराधीलाई कानूनको दायरामा ल्याउने अठोट गरे । ब्यूरोले कुन ठाउँबाट ‘ब्ल्याकमेलिङ’ भइराखेको छ भन्ने कुराको जानकारीका लागि सामाजिक सञ्जाल फेसबूकको मातृ कम्पनी मेटालाई पत्र पठायो ।

‘त्यो केस आइसकेपछि हामीले तत्कालै एक्सन लियौं । मेटालाई पत्र लेख्यौं । चाइल्डको विषय भएकाले मेटाले केही घण्टामै सबै विवरण उपलब्ध गराएको थियो,’ ब्यूरोका इन्स्पेक्टर राजकुमार खड्गीले लोकान्तरसँग भने ।

त्यसपछि प्रहरीले लोकेसन रामबहादुरकै आसपासमा फेला पार्‍यो । खोज्दै जाँदा रामबहादुरकै भाइका छोरा अर्थात आफ्नै भतिजाले ब्ल्याकमेल गरेको तथ्य फेला पर्‍यो ।

त्यसपछि प्रहरीले उनीविरुद्ध जाहेरी दिन आग्रह गर्दा परिवारभित्रको कुरा भएकाले आफूहरूले मिलाउने तर नमिलेको खण्डमा प्रहरीमा जाहेरी दिने प्रतिबद्धता रामबहादुरले गरे ।

‘उहाँहरू परिवारभित्र कुरा मिलेपछि हामीले मिलापत्र गरेर छाड्यौं, तर ती युवकलाई पनि साइबर अपराध लगायतका विषयमा २ दिनको कक्षापछि मात्रै छाडेका हौं,’ अनुसन्धानमा खटिएका एक अधिकारीले लोकान्तरसँग भने ।

ती भतिजसँग किशोरीको नग्न फोटो तथा तस्वीर थियो कि थिएन भन्ने विषय प्रहरीले खुलाएको छैन । 

साइबर ब्यूरोका प्रहरी वरिष्ठ उपरीक्षक (एसएसपी) नविन्द अर्यालकाअनुसार पछिल्लो समयमा आफन्तभित्रका केशहरू बढी आउने गरेका छन् । त्यस्तो अवस्थामा प्रहरीको लामो समयको अनुसन्धानमा पनि खेर जाने गरेको उनले बताए । ‘अहिले सामाजिक सञ्जालबाट ठगी र अपराध आफन्तभित्रैबाट भएका छन् । प्रहरीले अनुसन्धान गरेपछि जाहेरी दिन नमान्दा समस्या आउने गरेको छ,’ एसएसपी अर्यालले लोकान्तरसँग भने ।

प्रहरीको तथ्यांकअनुसार चालु आर्थिक वर्षको साउनदेखि माघ २३ गतेसम्म साइबर अपराधसम्बन्धी १३ हजार ३३० वटा निवेदन प्रहरीमा दर्ता भएका छन् । तीमध्ये सामाजिक सञ्जाल सम्बन्धी ११ हजार ४२५ वटा र सूचना प्रविधिसँग सम्बन्धित वित्तीय अपराध १ हजार ९०५ वटा रहेका छन् । साइबर अपराधमा मुद्दा चलेकामध्ये हालसम्म ५१ जनालाई साइबर ब्यूरोबाट पक्राउ गरिएको छ । 

विभिन्न किसिमका नग्न तस्बिरमा व्यक्तिको मुहार जोडी सामाजिक सञ्जालहरूमा राख्ने, अश्लील फोटो तथा भिडियो सामाजिक सञ्जालमा प्रकाशित गर्ने, अरूको सूचना आफ्नो नियन्त्रणमा लिई फिरौती माग गर्ने, सामाजिक सञ्जालमा अन्य व्यक्तिको नाम तथा तस्बिर प्रयोग गरी प्रोफाइल पेज खोलेर बेइज्जत गर्ने तथा दुःख हैरानी दिने, सरकारी तथा अन्य संघ संस्थाहरूको वेबसाइट ह्याक गर्ने र अनलाइन ठगी गर्ने गरेको देखिएको एसएसपी अर्यालले बताए । 

यो अवधिमा दर्ता भएका निवेदनमध्ये सामाजिक सञ्जालतर्फ फेसबूक म्यासेन्जरको दुरूपयोगका ९ हजार ३५० वटा, भाइबरका १६ वटा, इमोका ६ वटा, युट्यूबका ३९ वटा, ट्वीटरका ६ वटा, इन्स्ट्राग्रामका ४ सय ३२ वटा, वेबसाइट ह्याकिङका ६ वटा, टिकटकका ६ सय ६७ वटा, इमेलका ८० वटा, इसेवाका १ सय ९० वटा र अन्यतर्फ १ सय १८ वटा उजुरी छन् ।

यसैगरी सूचना प्रविधिसँग सम्बन्धित वित्तीय अपराधतर्फ सामाजिक सञ्जाल ह्याकका ४ सय ३ वटा, उपहार र पैसा पठाएको सम्बन्धी २ सय ६४ वटा, लट्री परेको प्रलोभन देखाई ठगी गरेका ३३ वटा, वैदेशिक रोजगारको प्रलोभनका ३८ वटा, अनलाइन जागिर र कोठा खोजी दिनेतर्फ ३५ वटा, बैंक तथा वालेट अफिसबाट बोलेको भनेर र एकाउन्ट ह्याकका १ सय ५२ वटा, मास्टर कार्डर मनी एक्सचेन्ज समेतका ६१ वटा, भिडियो सेयरिङ र ब्ल्याकमेलिङका ३५ वटा, क्रिप्टोसँग सम्बन्धित ९५ वटा, अनलाइन शपिङका ४ सय ६० वटा, सामाजिक सञ्जाल फेक आईडी ६७ वटा र अन्यतर्फ २ सय ६२ वटा रहेको प्रहरीको तथ्याङ्कले देखाउँछ । 

आर्थिक वर्ष २०७९/८० मा साइबर अपराधको मुद्दा दर्ताको तथ्याङ्क विश्लेषण गर्दा पीडितको उमेर समूह २६ देखि ३५ वर्ष र पीडकको उमेर १९ देखि २५ वर्षको धेरै संख्या रहेको पाइयो । यसबाट अपराधमा पर्ने उमेर समूह वयश्क वा जाने/बुझेको नै धेरै देखिन्छ भने पीडकको उमेर पीडितको भन्दा कम देखिन्छ ।  

साइबर अपराध रोकथाम तथा सफल अनुसन्धान गर्ने उद्देश्यले नेपाल प्रहरीभित्र रहेका संयन्त्रहरूलाई समयानुकूल परिमार्जन गरी थप सुदृढ बनाउने क्रममा साइबर अपराध सचेतना, साइबर सुरक्षा र साइबर अपराध अनुसन्धान समेतको काम नेपाल प्रहरी प्रधान कार्यालयअन्तर्गत साइबर ब्यूरोले गरिरहेको छ ।

हाल साइबर सम्बन्धी अपराध अनुसन्धानका लागि जिल्ला अदालतलाई समेत अधिकार प्रत्यायोजन भएको छ । देशभर प्राप्त निवेदन तथा उजुरीउपर प्रविधिको प्रयोग गर्दै सूक्ष्म तरिकाले अनुसन्धान गरी विद्युतीय कारोबार ऐन, २०६३ अन्तर्गतको कसूरमा साइबर अपराधमा संलग्नलाई कानूनी दायरामा ल्याई कारबाही हुने गरेको छ ।