गोपाल सानोमा गाई गोठालो थियो । घरपरिवारले गाई चराउने कामको जिम्मा दिएका थिए । हरेक दिन ऊ गाई लिएर बेसी झथ्र्यो । बेलुका गाईकै साथ फर्कने गथ्र्यो । दिनभर गाईहरू खोला किनार तथा वन पाखामा चर्थे ऊ पौडी खेलेर बिताउँथ्यो तर, हिउँदको महिनामा भने केही फरक हुन्थ्यो । ऊ घर नजिकैको डाँडामा लगेर गाईलाई बेसी झाथ्र्यो र आफू गुच्चा खेलेर दिन बिताउँथ्यो । अनि घाम अस्ताउने बेलातिर सोही डाँडाँमा बसेर गाईको प्रतीक्षा गर्थ्यो । गाईहरू आइपुगेपछि गोठमा ल्याएर बाधिदिन्थ्यो । कतिलाई त बाँध्नै बिर्सन्थ्यो पनि तर, गाईहरू भने बाँधिएको ठान्थे र किलाको वरिपरि नै बसिरहेका हुन्थे । जब भोलिपल्ट अन्य गाईलाई फुक्थे तब उनीहरू पनि फुकेको महसूस गर्थे र सँगै पछि लाग्थे ।  

एक दिनको कुरा हो गोपाल सदा झैँ सोही डाँडामा बसेर गाईको प्रतीक्षा गरिरहेको थियो । घाम अस्ताउन लागेको थियो । डाँडाको तल वनबाट एउटा वन बिरालो पुच्छर उचालेर उकालो लाग्यो । (गाउँका बुढापाकाबाट वन बिरालोको कुरा सुनेकाले उसले त्यसलाई वन बिरालो ठानेको थियो) डाँडाको सिरानमा एक जना सिम्खडा थरी दाइको घर थियो । सबै उनलाई डाँडाबारी दाइ भन्ने गर्थे । उनी कुखुरा पालनको सोखिन थिए । सोखिन पनि के भन्ने र पेशा नै थियो भन्दा हुन्छ । खेतीपातीले घर व्यवहार चल्दैनथ्यो । त्यसैले कुखुराको भाले र पोथीको अन्डा बेचेर व्यवहार चलाउँथे ।  

बिरालो उकालो लागेको देखेर गोपालले मनमनै सोच्यो– ‘डाँडाबारी दाइ घरमा छन् कि छैनन् कुन्नि । आज वन बिरालोले कुखुरा सखाप पार्ने भयो ।’ तर, बिरालो माथि लागेन । वनको केही माथि गाउँबेसी गर्ने बाटो थियो । बिरालो त्यतैतिर आएर हरायो । त्यत्तिकैमा एउटा ‘तारी’ गाई आइपुगिन् । उनी एक छिन टङचिर सतर्कतापूर्वक तलमाथि हेरिन् र बाटो लागिन् । पछिपछि उनकै बाच्छी ‘माली’ आउँदै रहिछिन् । उनलाई देख्नासाथ वन बिरालो उनको बुईमा चडेर चिथोर्न थाल्यो । बाच्छी पीडा खप्न नसकेर होला ढलिन् । बिरालो उनलाई घिसार्न लाग्यो ।  

त्यसपछि गोपाल डरायो र बिरालोले बाच्छी लग्यो भन्दै घरतिर दौड्यो । उसको कुरा सुन्नासाथ दाजु र गाउँले काकाहरू कराउँदै त्यतैतिर हान्निए । त्यहाँ पुग्दासम्म उसले बाच्छीलाई निकै तल वनमा पुर्‍याइसकेको रहेछ तर, मानिस कराएको सुनेपछि सायद डराएर होला बाच्छीलाई त्यहीँ छाडेर हिँडेछ । गोपाल त्यहाँ पुग्दा बाच्छी मरणासन्न भएर पल्टिरहेकी थिइन् । शरीर रगतले भिजेको थियो । उसले उठ भनेर ढाडमा धाप के मारेको थियो बाच्छी मानौँ केही पनि नभएजस्तो गरी उठेर ठिमठिम हिँड्न थालिन् र हिँडेरै घर आइपुगिन् । 

गोपालले उनको शरीरमा लागेको घाउमा नुनपानीले धोएर पट्टी बाँधिदियो तर, घाँटीको घाउ भने गहिरै रहेछ । उनी घ्यारघ्यार गर्न लागिन् । खानपिन गर्न सकिनन् । यस्तै अवस्थामा दुई/तीन बाँचेर संसार छाडिन् । त्यसपछि गोपालले बाँच्छीको पार्थिव शरीरलाई वारीको कुनामा लगेर समाधिस्थ त गर्‍यो । यस घटनाले उसको मनमा यति ठूलो चोट दिएछ कि तीन/चार दिनसम्म झोक्राई मात्र रह्यो । उसले बाच्छीको ज्यान बचाएर पाप गर्‍यो कि धर्म बुझ्न सकेन । पाप भनौँ भने बाच्छीलाई बाघको मुखबाट बचाएको थियो । धर्म भनौँ भने बाच्छीलाई बचाउन सकेन नै यसकै कारण बाघले भोकै रहनुपर्‍यो । बाच्छी बाँचेकी भए त केही थिएन तर, यहाँ त न बाच्छी बाँचिन् न बाघको पेट भरियो । उल्टै उसको आहारलाई जमिनमा गाड्नुपरेको थियो । 

गोठालो हुनु वा गोठालो जानुको अर्थ गाईको अघिपछि हिँडनु मात्र होइन । उनीहरूको सुरक्षा गर्नु पनि हो  तर, यहाँ उसले गाईको सुरक्षा गर्न त सकेन नै । उल्टै बाघको मुखबाट खोसेर उसलाई भोकै राखेको थियो । यस्तैयस्तै चिन्ताले उसलाई खाइरह्यो । 

उसको अवस्था देखेर बाबुले सम्झाउँदै भने– ‘बेकारमा आफ्नो वशमा नभएको कुरा सोचेर किन चिन्तित भा’ छस् गोफ्ले ! तैँले सक्या त गर्‍या हो नि । जे सक्थिस् त्यही गरिस् । त्यतिबेला बाच्छी बचाउनु तेरो स्वधर्म थियो । तैँले त्यही गर्‍या छस्, जुन तेरो स्वधर्म थियो । बचाउने काम भगवान्को हो । कसलाई राख्ने कसलाई लाने भन्ने उनैले जान्या छन् । यसमा तेरो कुनै दोष छैन । बरू बचाउन नखोज्या भए दोषी हुन्थिस् । भो बिर्सिदे । गएको कुराको चिन्ता गरेर कसैको राम्रो भा’ खैन ।’ बाबुको कुराले सायद उसलाई छोएछ क्यारे । भूतलाई बिर्सेर भविष्यको चिन्ता गर्न लाग्यो ।