• अविनाश गजुरेल

आजका नेपाली युवा कता जाँदैछन् ? २०–२५ वर्ष उमेर समूहको पुस्ताको गन्तव्य कस्तो हुने हो ?

‘तिमी जे सोच्छौ, त्यस्तै बन्नेछौ । यदि तिमी आफूलाई कमजोर सम्झन्छौ भने तिमी कमजोर बन्नेछौ, यदि तिमी आफूलाई बलियो ठान्छौ भने तिमी बलियो हुनेछौ,’ महान भारतीय विचारक स्वामी विवेकानन्दले भनेका छन् ।

किशोरावस्था र वयस्कता बीचको उमेर यस्तो समय हो, जुन बेला मानिस अनेक अलमलमा हुन्छ । भोलि के गर्ने ? के बन्ने ? जीवन कस्तो हुने हो ? यी प्रश्नको उत्तर खोज्न थालेका हुन्छन् ।

किशोरकिशोरीहरू वयस्क बन्ने चरणमा प्रवेश मात्र गरेका हुन्छन् । उनीहरूका लागि यो समय अर्धस्वायत्तताको चरण हो । यसलाई उत्तर युवावस्था वा ‘उदाउँदै गरेको वयस्कता’ पनि भन्ने गरेका छन् कतिपय विद्वानले । 

यस अवधिमा युवाहरू वयस्कले बोक्नुपर्ने जिम्मेवारीबाट तुलनात्मक रूपमा मुक्त रहन्छन् र आफ्ना लागि जीवनवृत्तिका विकल्पहरूको खोजीमा हुन्छन् । त्यसै आधारमा शिक्षा, सीप, क्षमता र दक्षता विकास गर्ने धूनमा हुन्छन् ।

भावी जीवनका सम्भाव्य विकल्पमा घोत्लिँदै, अनेक प्रयोग तथा प्रयास गर्दै जाने क्रममा कतिपय नेपाली युवा अव्यस्थित र आत्मकेन्द्रित बनेको पाइन्छ । वयस्कताको प्रसव वेदनाको यो अवधि जीवनवृत्तिका लागि गरिने परीक्षणले भरिएको हुन्छ ।

अल्मलिएका युवा ...

‘जीवनमा मेरा लक्ष्य के हुन् भन्ने मलाई केही पनि थाहा छैन । हेर्दै जाउँ, जीवनको यो यात्राले कहाँ पुर्‍याउने हो ?’ आर्यन कोइराला आफ्नो भविष्यबारे अन्योलमा देखिन्छन् ।

भक्तपुर निवासी कोइराला ‘फिल्म स्टडिज’ विषयमा स्नातक पढ्दैछन् ।

काठमाडौंकी कियारा राय ‘सूचना प्रविधि’की छात्रा हुन् । स्नातक गर्दै गरेकी कियारा जीवनका लक्ष्यबारे आफ्नो भावना खुलस्त पार्छिन्, ‘मेरो जीवनको कुनै निश्चित लक्ष्य छैन । भोलि म यस्तै गर्नेछु भन्ने केही छैन । म त केवल मनको शान्ति चाहन्छु र सुखी हुन चाहन्छु । मूल कुरा म वर्तमान क्षणमा बाँच्न चाहन्छु ।’

छोटो अध्ययनका क्रममा अन्तर्वार्ता लिइएका हाम्रा ‘जोशिला’ युवाले व्यक्त गरेका केही प्रतिनिधि धारणा हुन् माथिका भनाइहरू । हाम्रा अहिलेका युवा आफ्ना बारेमा नै प्रस्ट छैनन् भन्ने यसबाट बुझिन्छ । यस्तो अवस्थामा आजका युवाबाट समाज र राष्ट्रप्रतिको जिम्मेवारी बहन कुन स्तरसम्म हुन सक्ला भन्न सकिन्न ।

गाउँको तुलनामा शहरमा अवसर र सुविधा प्रशस्तै पाइने भएकाले हुनसक्छ, आजका शहरी युवा ‘आधुनिक’ बन्दै गएका छन् । हाम्रा युवा आफ्नो व्यक्तिगत स्वतन्त्रताबारे निकै सचेत छन् । ‘यसो गर, उसो नगर’ भनेर अरूले दिएको ‘उपदेश’ सुन्ने धैर्य यिनीहरूमा पाइँदैन ।

प्राध्यापक प्रदीप पौड्याल यो प्रवृत्तिलाई अवसरको प्रचुरताले छोपेको ठान्छन् । पौड्याल काठमाडौंस्थित एक्मी इन्जिनीयरिङ कलेजका प्रिन्सिपल हुन् । ‘अहिलेका युवाहरू व्यक्तिगत स्वतन्त्रता र आधुनिकीकरणमा विश्वास गर्छन् । आफ्नो अधिकारको भरपूर उपभोग गर्न चाहने यिनीहरू आफ्नो कर्तव्य पनि हुन्छ भन्नेतिर पटक्कै ध्यान दिँदैनन् । हाम्रा यी बच्चाबच्चीहरू यहीँनेर हराएका छन्, अल्मलिएका छन् । उनीहरूमा लक्ष्य र जिम्मेवारीबारे अन्योल छ,’ पौड्याल थप्छन् ।

हामी नेपाली युवा आफ्ना लागि मात्र सोच्ने र काम गर्ने आत्मकेन्द्रित प्रवृत्ति विकास गर्दैछौं । समाज र राष्ट्रप्रति पनि हाम्रो दायित्व छ भन्ने चटक्कै बिर्संदैछौं ।

नेपाली युवा मनोवृत्तिका केही उदाहरणः–

‘मेरो जीवनको लक्ष्य आफू स्वतन्त्र रूपमा जिउन सक्ने बन्नु र आफ्नो परिवारलाई सकेसम्म आर्थिक सहयोग पुर्‍याउनु हो,’ पारश बज्राचार्य भन्छन् । काठमाडौंका पारश सूचना प्रविधिका विद्यार्थी हुन् ।

सामाजिक विज्ञान अध्ययन गरिरहेकी काठमाडौं निवासी अप्सरा अधिकारीको कुरामा पनि त्यही आत्मकेन्द्रित भाव झल्किन्छ । ‘स्वतन्त्र हुनु र परिवारको पालनपोषण गर्नु मेरो जीवनको लक्ष्य हो,’ अधिकारी भन्छिन् ।

राजु अधिकारीको धारणा पनि ‘म’मा नै केन्द्रित छ, ‘मेरो जीवनका २ प्रमुख लक्ष्य छन्, एउटा नियात्रा लेखक बन्नु हो भने अर्को राजनीतिक नेता बन्नु हो ।’ चितवनका राजु सामाजिक विज्ञानका विद्यार्थी हुन् ।

पत्रकारितामा स्नातक पढ्दै गरेकी बर्दियाकी छात्रा गरिमा खनालको चाहना पनि उस्तै छ । ‘राम्रो व्यक्तिगत र व्यावसायिक जीवन मेरो लक्ष्य हो,’ गरिमा भन्छिन् ।

पश्चिमीकरणको बढ्दो प्रभावले गर्दा हाम्रा सामाजिक मूल्य र व्यक्तिगत व्यवहारमा व्यापक परिवर्तन भइरहेको छ । ‘आजका युवाहरू आफ्नै सुविधामा बढी केन्द्रित हुनु स्वाभाविक हो,’ बैंकर दिपेश पौडेल भन्छन् । 

‘सञ्चार प्रविधिले मानिसको जीवनमा पारेको प्रभाव ठूलो छ । युवा पुस्ताले साथीभाइ, परिवार र समाजप्रति गर्ने व्यवहारमा यो कुरा प्रस्ट देख्न सकिन्छ,’ उनी थप्छन् ।

युवाहरू राजनीतिलाई घृणा गर्छन् 

आफ्ना लागि जीवनवृत्ति छनौट गर्ने स्वतन्त्रता र आर्थिक सबलता हासिल गर्ने लक्ष्यमा नै केन्द्रित देखिन्छ आजको युवा पुस्ता । ‘डिजिटल क्रान्ति’को विश्वव्यापी लहरमा नेपाल पनि जेलिएको छ । ‘मशिन लर्निङ’, ‘रोबोटिक्स’, ‘आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स’ जस्ता क्षेत्रले युवालाई ठूलो सपना देखाइराखेका छन् । प्रविधिमा भइरहेको द्रूत विकास र युवाको सपनाबीच तालमेल मिलाउन सजिलो छैन ।

यस्तो अवस्थामा युवाका आकांक्षा र लक्ष्य बुझेर उपयुक्त तथा प्रभावकारी नीति निर्माण गर्न सक्नु नीति निर्माताहरूका लागि चुनौति हो । नेपाल यहीँनेर पछाडि परे जस्तो देखिँदैछ । ऊर्जाशील युवा वर्गलाई राष्ट्र निर्माणमा अधिकतम उपयोग गर्न अनेक उपाय खोज्नुको साटो हाम्रा नीति निर्माताहरूले बेवास्ता गरिरहेका छन् । परिणाम, अवसरका बृहत् क्षितिज खोजिरहेका अहिलेका युवा निराश बन्दै गएका छन् र उनीहरूमा नीति निर्माताहरूप्रति नकारात्मक धारणा विकास भइराखेको छ । युवाहरूका लागि ‘राजनीति भनेको भ्रष्ट खेल’ बन्न पुगेको छ ।

‘हाम्रो देशको राजनीति कामै नलाग्ने भ्रष्ट छ र यो झनै बिग्रँदै गएको जस्तो लाग्छ । आशा गर्ने ठाउँ नै देख्दिनँ,’ सामाजिक विज्ञानमा स्नातक पढ्दै गरेका राहुल श्रेष्ठ निराश छन् ।

यस अध्ययनका क्रममा कुरा गरिएका एकैजना युवा पनि देशको वर्तमान राजनीतिप्रति आशावादी भेटिएनन् । पारश अयोग्य भान्सेले खाना डढाए जस्तो स्थिति देख्छन् ।

कियारा र आर्यन त झन् नीति निर्माताबारे कुरा गर्न समेत चाहँदैनन् । ‘यी नालायक भ्रष्टहरूको मलाई के मतलब ?’ आर्यन जंगिन्छन् । कियाराको स्वर पनि उस्तै छ, ‘मलाई राजनीति र राजनीतिज्ञको वास्ता छैन । यिनीहरूले देश बनाउनुभन्दा झन् बिगार्दैछन् ।’

‘हाम्रो देशको राजनीतिक व्यवस्थाबारे मलाई कुनै कुरा मन पर्दैन । राजनीतिमा सबै भ्रष्ट छन् ... शिक्षा र स्वास्थ्य प्रणाली समेत बिगारिएको छ,’ अप्सरा पनि खुशी छैनन् राजनीतिप्रति ।

गरिमा पनि राजनीतिप्रति सकारात्मक छैनन् । भन्छिन्, ‘राजनीतिका नाममा पूरै प्रणाली ध्वस्त पारिसकियो । कुनै क्षेत्र सग्लो छैन ।’

स्कूले केटाकेटी र किशोरकिशोरीसँग जुध्नु श्रवण चौधरीको दिनचर्या हो । गाउँशहरमा राजनीति कसरी गरिन्छ भन्ने विषयमा सप्तरीका शिक्षक श्रवणको लामो अनुभव छ । ‘राजनीतिक दलका नेता कार्यकर्ताहरूले स्कूल र कलेजमा गर्ने हस्तक्षेपबाट युवा विद्यार्थी आजित छन् । जहिले पनि राजनीतिक खेलमा लाग्ने पार्टी कार्यकर्ताहरू शिक्षाका विषयमा कहिल्यै ध्यान दिँदैनन्,’ श्रवणको अनुभव बोल्छ, ‘यसले हाम्रा छोराछोरीको दिमागमा नकारात्मक असर पारेको छ ।’

आशा गर्ने ठाउँ अझै बाँकी छ ...

यति हुँदा पनि अवस्था पूरै निराशाजनक छैन । आशा गर्ने अलिकता ठाउँ बाँकी देखिन्छ । हाम्रा केही युवाले आफ्नो सामाजिक जिम्मेवारी महसूस गरेको पाइन्छ ।

‘समाजमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन आफूले सकेको काम गर्नु मेरो एउटा चाहना हो,’ समाजबारे सोच्न समय छुट्याउँछन् राहुल, ‘मलाई आशा छ, अहिलेको अस्तव्यस्त स्थितिमा सुधार आउनेछ र हामी सही बाटोमा अघि बढ्नेछौं ।’

आशा गरौं, नेपाली युवाको अहिलेको अन्योल चाँडै समाप्त हुनेछ र हाम्रो यो कर्मठ युवा जोसजाँगरले समाज तथा राष्ट्रका लागि गहकिलो योगदान गर्ने सक्ने वातावरण निर्माण हुनेछ ।

(एनिमेसनमा रूचि राख्ने अविनाश गजुरेल स्नातकका विद्यार्थी हुन् ।)