केही दिनअघि मोरङको सुन्दरहरैँचास्थित गाछिया खोलामा पुग्दा सुन्दरहरैचा– ३ का काजी मग्रान्ती र उनकी श्रीमती रिताकुमारी मग्रान्ती पानीमा बेल्चा हान्दै बालुवा निकाल्ने काममा व्यस्त थिए ।

उनीहरूले यसरी बालुवा निकाल्न थालेको लगभग ४ दशक बित्न लाग्यो । २०४२ सालदेखि यही खोलामा खुन पसिना बगाएर परिवार पाल्दै आएका उनीहरूका दुई छोरा र एक छोरी रहेछन् ।

छोरीको विवाह भइसक्यो, छोराहरू आ–आफ्नो पेट पाल्न सक्ने भएका छन् । उमेरले ५० औं वसन्त पार गरिसक्दा पनि काजी र रिताको दुःखका दिन भने गएका छैनन् ।

खोलामा पसेर बालुवा निकाल्दा उनीहरूको शरीर कम्मरभन्दा मुनि निथ्रुक्क भिजेको थियो । निधारमा भने पसिना चुहिरहेको देख्न सकिन्थ्यो ।

‘भोको पेटले काम नगरी बस्न दिँदो रहेनछ । पाखुरामा बल हुञ्जेल जसोतसो गरेर खानैपर्‍यो,’ काजीले भने ।

उनीहरूले दुई दिनमा एक ट्याक्टर बालुवा निकाल्ने रहेछन् ।

उक्त बालुवा एक हजारदेखि १२ सय रुपैयाँसम्ममा बिक्री हुने गरेको काजीले बताए ।

उनीहरूजस्तै अर्काे एक दम्पती पनि चैतको उखरमाउलो गर्मीमा पसिना पुछ्दै खोलामा बालुवा खोजिरहेका थिए । उनीहरू थिए, ५८ वर्षका छविलाल विश्वकर्मा र ५६ वर्षकी मनकुमारी विश्वकर्मा ।

‘नारीको मासी नगलेसम्म गल्यौं भन्न नपाइने रहेछ,’ छविलालले दुखेसो पोखे, ‘हातखुट्टा चल्न छोडेका दिन छोराछोरीले हेर्लान् कि भन्ने आशा छ ।’

खोलामा बर्खाको समयभन्दा हिउँदमा बढी कामदारको ओइरो लाग्ने गरेको छ । बर्खामा आएको बाढीले बगाएर ल्याएको बालुवा तथा ढुंगा हिउँदमा श्रमिकले उत्खनन् गरेर बिक्री वितरण गर्छन् ।

बगरमा बालुवा गिट्टी निकालेर बेच्न पनि सजिलो छैन । त्यो जग्गा पनि गिट्टी बालुवा निकाल्नका लागि किन्नु पर्ने हुन्छ । जग्गा धनीलाई निश्चित रकम बुझएर मात्र काम पाउने गरेको उनीहरूले सुनाए । 

जग्गाको तिरो तिर्नुपर्छ भनेर जग्गाधनीले पैसा लिने गरेका रहेछन् ।

३६ वर्षदेखि यसरी नै गिट्टी बालुवा निकाल्दै आएका ६५ देवीलाल विश्वकर्माको सम्पत्तिका नाममा  १० धुर जमिन छ । अरूजस्तै उनी पनि जुरुक्क उठेर खोलामै आइपुग्छ । त्यहीँ मुख धोएर काममा लाग्छन् ।

उनले १५ हजार रुपैयाँ जग्गा धनीलाई बुझाएपछि खन्न थालेका हुन । पैसा नतिरेसम्म जग्गा धनीले एक बेल्चा पनि हान्न दिँदैनन् । 

बर्खा मासमा पानीको सतह बढ्ने भएकाले बालुवा निकाल्न बन्द गरिन्छ । खोला बन्द भएको समयमा अन्य काम गर्ने गरेको उनीहरूले बताए ।

बर्खायाममा पेट पाल्नका लागि जे भेटिन्छ, त्यही काम गर्ने गरेको देवीलाल बताउँछन् ।

‘नेताहरूले जस्तो ढाँटेर, ठगेर पो खान भएन, काम गरेर त खान पाइयो नि नानी,’ उनले राजनीतिक दलका नेताहरूप्रति असन्तुष्टि जाहेर गर्दै आफ्नो दुखेसो पोखे ।

त्यहीँ भेटिएका अर्का एक युवा विदेश गएर फर्किएका रहेछन् । चन्द्रबहादुर श्रेष्ठ (किरण) २०१४ मा कतार गएका थिए । दुई वर्ष काम गरेर उनी घर फर्के । घर फर्केको ९ महिनापछि फेरि कुवेतमा गए । 

उनले जेनतेन गरेर बिर्तामोडमा घडेरी किनेका थिए ।

घडेरी श्रीमतीको जोडबलमा सासूआमाको नाममा पास गरेको उनले सुनाए ।

‘विदेशमा हुँदा नै उहाँहरूले जग्गा किनिदिनुभएको हो,’ उनले भने, ‘जग्गा किनेपछि श्रीमतीले अर्कैसँग विवाह गरिन्, जग्गा पनि फिर्ता भएन ।’

कमाएको पैसा र सम्पत्ति सखाप भएपछि खोलामा आएर बालुवा चाल्न थालेको उनले बताए ।

त्यहीँ भेटिएकी अनुजा विश्वकर्माले भने श्रीमान्ले विदेशमा दुःख गरेर कमाएको पैसा बचत होस् भनेर घर चलाउनका लागि बालुवा निकाल्न आउने गरेको बताइन् ।

गछिया खोलामा बेल्चा हानेर दैनिकी चलाउनेको संख्या करीब २ दर्जन छन् । खोलामा पस्नै नसक्ने गरी बाढी नआउँदासम्म दिनरात नभनी काममा खट्ने गरेका छन् ।