प्रायः मानव स्वभाव के देखिन्छ भने भएको चीजको वास्ता नगर्ने, नभएको चीज खोजी गर्ने ।  हामी आफूसँग जुन चीज हुन्छ, त्यसको खासै वास्ता गर्दैनौँ । भलै त्यसलाई पाउन ठूलै प्रयत्न गरिएको किन नहोस् । तर जुन चीज हुँदैन त्यसको भने पछि लागिरहेका हुन्छौँ । थाहा छैन यस्तो किन हुन्छ । अनि थाहा छैन यसलाई विज्ञानको नियमले के भन्छ । सायद विकासको नियम भन्ला, तर मानव स्वभाव यही हो कि आफूसँग जे छ त्यो मन पर्दैन र जुन छैन त्यसको भने पछि लागिरहेका हुन्छौँ । आउनुस् हेरौँ केही उदाहरण:  

जस्तो हामीलाई थाहा छ कुनै पनि चोरले आफूलाई चोर भन्दैन । अहिलेसम्म कुनै पनि चोरले त्यस्तै वाध्यता नपरी सितिमिति आफू चोर हो भनेको उदाहरण कतै भेटिएको छैन । आफूले मात्र नभन्ने होइन कसैले भन्यो भने पनि मन पराउँदैन र सके तत्कालै प्रतिवाद गर्ला । नभए पनि मुर्मुरिएला । ऊ चोर नै थियो । चोरी गर्दै हिँड्थ्यो । यसको अर्थ हो चोरी वा चोरी कला ऊसँग थियो तर त्यो मन परेन । त्यस्तै न चोर थिएन । त्यस्तो भएको भए चोरी नै गर्दैनथ्यो, तर त्यसको भने पछि लागिरहेको छ ।  

त्यस्तै कुनै पनि ‘साइको’ले आफूलाई ‘साइको’ मान्दैन । कसैले भन्यो भने रिसाउँदै भन्ला तिम्रो ‘साइको’ तिमीसितै राख । म होइन तिमी नै हो । यहाँ पनि भएको यही हो । ऊ ‘साइको’ थियो । त्यसैले मन पारएन र जसले दियो वा भन्यो उसैलाई फिर्ता गरिदियो । न ‘साइको’ थिएन त्यसको भने दाबी गर्न पुग्यो । कुन चाहिँ पागल खानाका पागलले आफूलाई पागल  भनेको उदाहरण भेटिएको छ र ! उसले त तिनै डाक्टर, नर्सलाई नै पागल ठानिरहेको हुन्छ, जो उसको उपचारमा खटिएका हुन्छन् ।   

डाक्टरहरू भन्छन्– संसारका सबै मानिसमा १० प्रतिशत पागलपन रहेको हुन्छ तर त्यसलाई स्वीकार्न भने कोही पनि तयार छैन ।’ सबैले यही ठानेका हुन्छन् कि आफू पागल होइन अर्को हो । त्यसैले त कसैले कुनै अप्रिय काम गर्यो भने भनिरहेका हुन्छन्– ‘कुन पागल होला वा कस्तो पागल होला यस्तो काम गर्ने !’ तर परिआएका बेला आफू पनि त्यस्तै पछि परिरहेका हुँदैनौँ । यसको पनि अर्थ यही हो कि जे आफूसँग थियो त्यो मन परेन । जुन थिएन त्यसको खोजी गरियो ।  

हेरौँ अरू पनि केही उदाहरण । संसारमा न धनीले आफूलाई धनी भनेको हुन्छ न गरीबले गरीब ठानेको हुन्छ । भलै व्यवहारले त्यस्तै देखाइरहेको होस् तर बोलीले भने स्वीकारेको हुँदैन । प्रायः बजारमा ठूल्ठूला सेठले भँगेरे टाउके अक्षरमा लेखेका देखिन्छ ‘गरीबकी दुकान ।’ यसको पनि अर्थ यही हो कि ऊ धनी थियो तर त्यो मन परेन । गरीब थिएन । त्यसैले त्यसको दाबी गर्न पुग्यो । 

गरीबको अवस्था पनि त्यस्तै हो । कुनै पनि गरीबले आफूलाई गरीब ठानेको हुँदैन । त्यसैले त कसैले गरीब भन्यो भने प्रतिवाद गर्दै भन्लान्– ‘गरीब भयौँ त भयौँ । थोरै तिमीसित माग्न आएका छौँ ?’ यसको अर्थ हो उसलाई गरीब भनेको मन परेको छैन तर धनी थिएन । त्यसैले त्यसको अभिनय गर्न खोजिरहेको छ । 

एकछिन हेरौँ भिखारीको दर्शनलाई पनि । कुनै पनि भिखारीलाई आफू भिखारी बनेको मन परेको हुँदैन । त्यसैले त सके मागेर भए पनि धनी बन्न खोज्छ । नभए यही माग्ने कलामार्फत् अरूलाई पनि आफूजस्तै भिखारी बनाउन खोजिरहेको हुन्छ । किनकि उसलाई अरूले भिखारी भनेको मन परेको हुँदैन र अरूलाई पनि आफूजस्तै बनाउन खोजिरहेको हुन्छ ।

यी केही उदाहरण हुन् । हरेक क्षेत्रमा यही नियमले काम गरेको हुन्छ । मानिसको स्वभाव नै यस्तै छ । भएको वास्ता नगर्ने नभएको खोजी गर्ने । मानव सृष्टिसँगै चल्दै आएको यो नियम अहिले पनि उस्तै छ र पछि पनि यस्तै रहने छ तर यथार्थमा हुनुपर्ने चाहिँ आफूसँग जे छ त्यसैप्रति इमान्दार हुनुपर्ने हो । त्यसैको सदुपयोग गर्नुपर्ने हो, संरक्षण गर्नुपर्ने हो । केही दिन्छ भने पनि त्यसैले दिन्छ, कही पुर्याउँछ भने पनि त्यसैले पुर्याउँछ । 

आफ्नो भनेको आफूँसँग भएको नै हो । जे आफूसँग छैन त्यो अर्काको हो । आफूसँग नभएको चीज अर्काकै हुन्छ, आफ्नो हुँदैन । अर्काको भनेको अर्काकै हो, जुन आफूअनुकुल हुँदैन । यसको अर्थ नभएको चीजको खोजी गर्नु हुँदैन भन्ने होइन । गर्नुपर्छ नभए त व्यवहार नै चल्दैन । विकास नै रोकिन्छ तर त्यतिसम्म मात्र गर्नुपर्छ जति आफ्नो क्षमता छ । त्यो पनि त्यतिबेलासम्म जति बेलासम्म आफैँ व्यवस्था गर्न सकिन्न । सँधै अर्काको मुख ताक्न थालियो भने वा अर्काकै खोजी गर्न थालियो भने पछि परिन्छ । आफूसँग भएको पनि हराउँछ । अर्काको पनि पाइन्न ।