आशा र निराशाबीच मतभेदको दूरी निकै गहिरो छ । पूर्वीय दार्शनिकहरू (खासगरी वैदिक दार्शनिक) आशालाई दुःखको कारण मान्छन् र यसको पछि लाग्नु हुँदैन भन्ने मान्यता राख्छन् । तर पश्चिमा दार्शनिकहरू जीवनको आधार भनेकै यही हो भन्छन् र आशावादी हुन उत्पेरित गर्छन् । 

भागवतमा एउटा कथा छ । अघि कुनै समयमा विदेह नगरमा एक पिङ्गला नामकी वेश्या बस्थिन् । उनी हरेक दिन सृङ्गार–पटार गरी ढोकामा उभिएर दिनभर ग्राहक कुर्थिन् । ग्राहक उम्केला भन्ने चिन्ताले समयमा खानसमेत भ्याउन्न थिइन् । राति अबेरसम्म कुर्दा पनि ग्राहक नआएपछि रित्तो हात फर्केर सुत्ने गर्थिन् । एवंरीतले लामो समय बित्यो उनको दुःखको दिन पनि चली नै रह्यो । तर कुनै पनि दिन भनेजस्तो ग्राहक हात लागि भएन । जब उनले यसरी कुर्र्नुको कुनै अर्थ छैन भन्ने बुझिन् तब ग्राहकको आशा पनि छाडिन् । तर भइदियो के भने जुन दिनदेखि आशा छाडिन् त्यस दिनदेखि दुःखका दिनले पनि छाडे । यसको अर्थ हो आशा गर्दा दुःख पाइन्छ, आशा नगर्दा सुख पाइन्छ । व्यासजीले यही सन्देश दिनकै लागि यो कथा भनेका हुन् । 

थाहा छैन उनले कुन परिवेशमा यस्तो कथा भनेका थिए तर उनको भनाइ आफैँमा पूर्ण सत्य भने होइन । पूर्ण सत्य त यही हो कि जीवनमा आशावादी हुनैपर्छ । आशा विना त एकै छिन् जिउन पनि मुस्किल पर्छ । 

त्यस्तै पश्चिमा दार्शनिकहरूका अनुसार भने आशा नै जीवन हो । निराशाको पछि लाग्ने हो भने प्रगतिको ढोका नै बन्द हुन पुग्छ । विकास नै रोकिन्छ । कर्म क्षेत्रमा डोर्‍याउने भनेकै आशाले हो । नत्र त एक गाँस खाने दानासम्म पाउन गाह्रो पर्छ । यसको अर्थ हो उनीहरूको भनाइ पनि असत्य होइन तर त्यो पनि पूर्ण सत्य भने होइन । त्यसो भए पूर्ण सत्य भनेको चाहिँ हो के त ? प्रश्न गम्भीर छ तर उत्तर त्यति गाह्रो छैन । 

आशा गर्ने हो, नगर्ने भन्ने होइन । बढी नै गर्ने हो । आशा विना व्यवहार नै चल्दैन भने नगरी हुने कुरै भएन तर फलको होइन बोटको हो । सम्पत्तिको होइन स्रोत र साधनको हो । फलको आशा गर्दा सीमित भइन्छ, थोरै पाइन्छ भने बोटको आशा गर्दा असीमिततामा गइन्छ र धेरै पाइन्छ । त्यसैले पानीको आशा गर्ने भए नदी वा जलायप्रति आशावादी हुनुपर्छ । फलको आशा गर्नेले बोटप्रति आशावादी हुनुपर्छ । अन्न तथा फलफूलको आशा गर्नेले खेती किसानीप्रति आशावादी हुनुपर्छ । सम्पत्तिको आशा गर्नेले तिनको स्रोत र साधनप्रति आशावादी हुनुपर्छ । स्नेह, सहयोग र सद्भावको आशा गर्नेले समाजप्रति आशावादी हुनुपर्छ । 

मानौँ हामी व्यापारी छौँ । हाम्रो उद्देश्य पैसा कमाउनु हो तर पैसाको मात्र आशा गर्दा भनेजस्तो नहुन सक्छ । फाइदाको बदला नोक्सानी व्योहोर्नुपर्ने अवस्था आउन सक्छ तर तिनको स्रोत र साधनप्रति आशावादी हुँदाको अवस्था बेग्लै हुन्छ । प्रश्न उठ्न सक्छ स्रोत र साधन भनेको के हो ? त्यो पनि केही होइन आफूले खोजेको चीज जोमार्फत् प्राप्त हुन्छ त्यही नै त्यसको स्रोत हो । यहाँ कुरो व्यपारीको भएकाले उसको पैसाको स्रोत ग्राहक भए ।  

ग्राहकहरूप्रति आशा हुँदा उनीहरूमाथि व्यापारीको व्यवहार राम्रो हुन्छ । उनीहरूले खरिद गर्ने सामानप्रतिको व्यवहार राम्रो हुन्छ । यसले गर्दा ग्राहकहरू थपिँदै जालान् । व्यापार फस्टाउँदै जाला र पैसा कमाउन सकिएला । होइन पैसाको मात्र आशा गर्न थालियो भने स्वाभाविकरूपमै उनीहरूप्रतिको व्यवहार पनि त्यस्तै हुन पुग्छ । यसले गर्दा सके त आइसकेका ग्राहक पनि उम्केलान् नभए पनि अर्को पटकदेखि आउने छैन र एकदिन ग्राहक शून्यको स्थिति आउन सक्छ ।  

यो एउटा सानो उदाहरण हो । हरेक क्षेत्रमा यही नियमले काम गरेको हुन्छ । त्यसैले काम गर्ने त त्यही हो, जुन गर्दै आइएको छ र आशा पनि गर्ने नै हो, जुन गर्ने गरिएको छ , तर अलिकति फरक पारेर । अहिलेसम्म सम्पत्तिको आशा गरिएको थियो भने अब तिनको स्रोत र साधनप्रति आशावादी हुन थाल्ने हो । पैसाको आशा गरिएको थियो भनेको जस्तो भएन । स्रोत र साधनको आशा गर्न थालियो सब थोक हुन पुग्यो । यही यसको चमत्कार हो । अनि यही हो प्रकृतिले दिएको सन्देश ।  

यसको अर्थ प्रकृतिले पनि आशा गर्छ भन्ने होइन । उसले आशा गर्दैन कर्म मात्र गर्छ तर हामी प्रकृति होइनौँ, अपितु प्रकृतिले बनाएको प्राणी हौँ । त्यसैले आशा त गर्नैपर्छ । नत्र तर फलको होइन उसको स्रोत र साधनको । जहाँसम्म कसरी हुन्छ भन्ने कुरा छ त्यो भने गरेपछि नै प्रमाणित हुने कुरा हो ।