पुस १८, २०८०
देशका विभिन्न शहरमा गरिब–मजदूरहरूले छाक काटेर सहकारीमा जम्मा गरेको पैसा बदनियतपूर्ण ढंगले हिनामिना गरेर टेलिभिजनमा लगानी गरेको विषयले बजार तातिरहेको छ, जसमा जोडिएका छन् रास्वपा सभापति रवि लामिछाने...
साउन १५, २०७८
अमेरिकाका परराष्ट्रमन्त्री एन्टोनी ब्लिन्केनले यसै साता भारतको राजधानी नयाँ दिल्लीमा आफ्ना समकक्षी एस जयशंकर तथा अन्य शीर्ष अधिकारीसँग भेटघाट गरेका छन् ।
यस भेटघाटले अमेरिका र भारतबीचको रणनीतिक सम्बन्ध थप घनीभूत भएको भनी विश्लेषण गरिएका छन् । त्यसो त अमेरिकासँग चारवटा फाउन्डेसनल एग्रीमेन्ट गरेर भारतले आफू अमेरिकाको सामरिक साझेदार बनिसकेको देखाइसकेको छ ।
ब्लिन्केनको भ्रमणमा एउटा अनपेक्षित भेटघाटको चर्चा गर्नु जरूरी देखिएको छ । दिल्लीको एक होटलमा ब्लिन्केनले निर्वासित तिब्बती धर्मगुरु दलाई लामाका प्रतिनिधि न्गोदुप दोङचुङलाई भेटे । बाइडन प्रशासनले चीन चिढिए पनि तिब्बतीहरूलाई सहयोग गर्ने स्पष्ट संकेत यस भेटघाटमार्फत दिएको छ । उक्त भेटघाटमा दोङचुङले आफूहरूको पक्षमा अमेरिकाको समर्थनका लागि ब्लिन्केनलाई धन्यवाद पनि दिएका छन् ।
दोङचुङ बाहेक अर्का तिब्बती प्रतिनिधि गेशे दोर्जी दामदुलले पनि ब्लिन्केन सहभागी रहेको गोलमेच छलफलमा भाग लिएको खबर सञ्चारमाध्यमहरूले दिएका छन् ।
दोङचुङसँग ब्लिन्केनले गरेको भेटघाटले स्वाभाविक रूपमा चीनलाई आक्रोशित तुल्याएको छ । बिहीवार चीनको परराष्ट्र मन्त्रालयका प्रवक्ता चाओ लिजियानले चीनको आन्तरिक मामिलामा कुनै पनि विदेशी हस्तक्षेप नसहने प्रतिक्रिया दिएका छन् । तिब्बती मामिलाका नाममा चीनको आन्तरिक विषयमा हस्तक्षेप नगर्ने प्रतिबद्धतालाई सम्मान गर्न पनि उनले अमेरिकालाई आग्रह गरेका छन् ।
दलाई लामाका प्रतिनिधि र अमेरिकी अधिकारीबीचको औपचारिक सम्पर्कबाट तिब्बत चीनको एक अंग हो भन्ने अमेरिकी प्रतिबद्धता भंग भएको प्रतिक्रिया पनि चाओले दिएका छन् । चीनले आफ्नो सार्वभौमसत्ताको प्रतिरक्षाका लागि जस्तोसुकै कदम चाल्ने पनि उनले बताए ।
तिब्बती प्रतिनिधिसँग ब्लिन्केनको भेटघाट विगत केही वर्षयता अमेरिकाले तिब्बतीहरूको समर्थनमा विभिन्न कदम चालेको सिलसिलाको पछिल्लो कडी हो ।
जस्तो, सन् २०२० को डिसेम्बर महिनामा अमेरिकाले जारी गरेको तिब्बत नीति तथा समर्थन ऐनले दलाई लामाका उत्तराधिकारीको छनोट गर्ने अधिकार तिब्बतीहरूमा मात्र निहित रहेको र बेइजिङले यसमा हस्तक्षेप गर्न नहुने उल्लेख छ । तिब्बती बौद्ध नेताहरूको छनोटमा चिनियाँ अधिकारीहरूले हस्तक्षेप गरेमा मानवअधिकार उल्लंनकर्ताको संज्ञा दिएर उनीहरूलाई विश्वव्यापी म्याग्नित्स्की ऐनअन्तर्गत प्रतिबन्ध लगाइने नयाँ कानूनमा उल्लेख छ ।
त्यसअघि अमेरिकी संसद्ले सन् २०१८ मा रेसिप्रोकल याक्सेस टु टिबेट याक्ट (तिब्बतमा अमेरिकीहरूको पहुँचसम्बन्धी ऐन) पारित गरेको थियो । अमेरिकाका कूटनीतिकर्मी तथा अन्य अधिकारी, पत्रकार र अन्य नागरिकलाई तिब्बतका विभिन्न भागमा पहुँच दिने उद्देश्यले यो कानून बनाइएको हो । चीनले तिब्बतका विभिन्न भागमा अमेरिकीहरूलाई स्वतन्त्रतापूर्वक प्रवेश गर्न रोक्ने गरेको छ र त्यस नीतिविरुद्ध अमेरिकाले यो कानून ल्याएको हो ।
तर चीनले विदेशी कूटनीतिकर्मी तथा सर्वसाधारणलाई लेक लाग्ने (अल्टिट्युड सिकनेसको) समस्या हुने सम्भावना रहेकाले तिब्बत जान नदिएको तर्क गरिरहेको छ । पश्चिममाहरू चाहिँ यस तर्कलाई काट्दै तिब्बतभन्दा झन् अग्लो ठाउँमा रहेको छिङहाई प्रान्तमा जान चीनले खासै रोकटोक नलगाएको प्रसंग झिक्छन् ।
तिब्बतलाई अखण्ड चीनको अंग बनाइसकेको भए पनि बेइजिङ अहिलेसम्म तिब्बतका विषयमा संवेदनशील देखिन्छ । विदेशीहरूले तिब्बतमा स्वतन्त्रतापूर्वक हिँडडुल गरेमा स्थानीयहरूमाझ नकारात्मक प्रभाव छोड्ने डरले उनीहरूलाई तिब्बतमा सामूहिक रूपमा गाइडको निगरानीमा मात्र जान चीनले जान दिने गरेको छ ।
झट्ट हेर्दा तिब्बतीहरूको हितका लागि अमेरिकाले विभिन्न नीति ल्याएको देखिए पनि यो खासमा चीनविरुद्धको भूराजनीतिक खेलको एक हिस्सा हो भनी बुझ्न गाह्रो छैन । चाइना टिबेटोलोजी रिसर्च सेन्टरका असिस्टेन्ट फेलो स्याओ च्येले तिब्बतको विषय चीनको राष्ट्रिय सुरक्षामा खलल पुर्याउने तथा तिब्बतको आर्थिक विकासका लागि मैत्रीपूर्ण अन्तर्राष्ट्रिय परिस्थिति निर्माणमा बाधा गर्ने उद्देश्यले साथ उपयोग गरिएको भूराजनीतिक साधन भएको दाबी गरेका छन् ।
त्यस्तै अमेरिकाको थिंकट्यांक सेन्टर फर स्ट्राटेजिक यान्ड इन्टरनेसनल स्टडीजका वरिष्ठ उपाध्यक्ष माइकल जे ग्रीनले तिब्बतको भूरणनीतिक अवस्थितिका कारण पश्चिमले त्यसबाट चीनलाई रोक्न सकिन्छ कि भनी प्रयास गर्ने गरेको बताएका छन् । बीसौं शताब्दीको आरम्भमा बेलायतले चीनविरुद्ध तिब्बत कार्ड खेलेको अनि चीन र जापानबीच युद्ध हुनुअघि जापानीहरूले तिब्बतमा गुप्तचर पठाएको उनी उल्लेख गर्छन् । चीन जनगणतन्त्र बन्नुअघि चीनमा भएको गृहयुद्धमा अमेरिकी गुप्तचरले तिब्बतीहरूलाई बन्दूक उपलब्ध गराएको पनि उनी स्मरण गर्छन् । त्यसअघि बेलायती साम्राज्यले रुसी साम्राज्यलाई रोक्नका लागि तिब्बतलाई मध्यवर्ती क्षेत्रका रूपमा लिएर प्रभाव जमाउने कोशिश गरेको थियो ।
त्यसैले तिब्बतका विषयमा चीन संवेदनशील हुनु आश्चर्यजनक छैन । तर दोस्रो विश्वयुद्धको अन्त्य र जनगणतन्त्र चीनको स्थापना भएपछि बेलायत र अमेरिका जस्ता प्रभावशाली मुलुकहरूले तिब्बतको स्वतन्त्रता कायम राख्ने तिब्बतीहरूको इच्छालाई पूर्ण बेवास्ता गरेका थिए । अनि अमेरिका तथा पश्चिमले एक चीन नीतिमा प्रतिबद्धता जनाएर तिब्बतलाई चीनको अंग नै मानेको अवस्था छ ।
अहिले आएर त्यस प्रतिबद्धताकै हनन गर्ने गरी अमेरिकाले तिब्बती मामिलामा हस्तक्षेप गर्नुमा चीनको उदयलाई रोक्ने भूराजनीतिक खेल हो भनी बुझ्न गाह्रो छैन ।
तर यथार्थवादी दृष्टिकोणबाट हेर्नुपर्दा चीनले तिब्बतलाई पूर्णरूपमा सुरक्षित पारिसकेको छ । भारतका पूर्व राष्ट्रिय सुरक्षा सल्लाहकार तथा चीनविज्ञ शिवशंकर मेननका अनुसार, आफ्नो लामो इतिहासमै पहिलोपटक चीनले आफ्ना सबै स्थलसीमाहरूलाई सुरक्षित बनाइसकेको छ र जलसीमालाई बलियो बनाउने ध्याउन्नमा बेइजिङ लागिपरेको छ ।
त्यस सुरक्षालाई थप सुदृढ बनाउन चीनका राष्ट्रपति सी चिनपिङले तिब्बतको चिनियाँकरणका लागि विभिन्न निर्देशन दिएका छन् । बौद्ध भिक्षुहरूले चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी र तथा राष्ट्रपति सीप्रति बफादारिता देखाउन थालेका छन् । सुरक्षालाई नै विचार गर्दै सीमावर्ती गाउँमा मानिसहरूलाई बसाउनका लागि संरचना निर्माणमा पनि उनले जोड दिएका छन् । हालै तिब्बतको भ्रमण गरी सीले तिब्बतको सुरक्षालाई महत्त्व दिएको सन्देश दिएका हुन् ।
त्यसैले तिब्बतलाई टुक्य्राउन खोज्ने पश्चिमको प्रयास भनी चीनले आवश्यकताभन्दा बढी नै चिन्ता व्यक्त गर्नु सार्वजनिक खपतको विषय मात्र हो भन्ने पंक्तिकारको धारणा छ । पश्चिमले चीनबाट तिब्बत टुक्य्राउन सक्ने अवस्था छैन तर चीनलाई दबाब दिन र घेराबन्दीको रणनीतिलाई अघि बढाउन तिब्बतको विषय भने उठाइरहनेछ ।
तिब्बतसँग सीमा जोडिने भएकाले नेपाल पनि पश्चिम र चीनबीचको भूराजनीतिक खेलको मैदान बनेको छ । खम्पा विद्रोहको दमनमा नेपालले खेलेको भूमिकाको इतिहास छँदैछ । वर्तमानमा पनि चीनले आफ्नो बेल्ट यान्ड रोड इनिसिएटिभ परियोजना विकासका लागि तिब्बतको बाटो हुँदै नेपालसम्मको पहुँचलाई निकै महत्त्व दिएको छ ।
दुई वर्षअघि ल्हासामा आयोजित चौथो तिब्बत पर्यटन तथा संस्कृति प्रदर्शनीमा तिब्बत स्वायत्त क्षेत्रका अध्यक्ष छी चालाले नेपाल हुँदै दक्षिण एसियामा प्रवेश गर्ने महत्त्वपूर्ण द्वारका रूपमा तिब्बतलाई वर्णन गरेका थिए ।
नेपालका व्यापारीहरूको उपस्थिति रहेको उक्त समारोहमा उनले सम्बोधन गर्ने क्रममा चीन र नेपालबीच सन् २०१७ मा भएको एक सम्झौताको प्रसंग पनि निकालेका थिए । त्यस सम्झौताअनुसार, नेपाल चीन सीमामा चिलोङ अन्तर्राष्ट्रिय सुक्खा बन्दरगाह बनाउने अनि चीन नेपाल सीमापार आर्थिक सहकार्य क्षेत्र निर्माण गर्ने सन्दर्भ पनि उनले कोट्ट्याएका थिए । त्यो बीआरआई अन्तर्गतकै एक परियोजना हो ।
भनाइको अर्थ, दक्षिण एसियामा प्रभाव विस्तार गर्न खोजिरहेको चीनले नेपाललाई केन्द्रमा राखेको छ । त्यसैलाई विचार गर्दै पश्चिमा शक्तिले नेपाललाई चीनको प्रभावमा नपरोस् भनी विभिन्न पहलहरू गरिरहेका छन् र भारतलाई पनि नेपालमा चीनको प्रभाव रोक्नका लागि प्रेरित गरिरहेका छन् ।
नेपालमा रहेका लगभग २० हजार तिब्बती शरणार्थीको विषय पनि पश्चिमको भूराजनीतिक खेलको एक हिस्सा हो । तिब्बतीहरूमाथि नेपाल सरकारले गर्ने निगरानी खुकुलो बनाउन, तिब्बतीहरूको दर्ता गर्न तथा कागजात उपलब्ध गराउन, उनीहरूको मानवअधिकारलाई सम्मान गर्न तथा तेस्रो मुलुक जान चाहने तिब्बती शरणार्थीलाई त्यसको प्रबन्ध मिलाउन पश्चिमले नेपाललाई दबाब दिइरहेको छ ।
नेपाल सहित विभिन्न मुलुकमा रहेका तिब्बती शरणार्थीको सस्ंकृति जगेर्ना लगायतका लागि अमेरिकाले गत डिसेम्बर महिनामा कन्सोलिडेटेड एप्रोप्रिएसन्स याक्ट २०२१ पनि ल्याएर ठूलै मात्रामा बजेट छुट्ट्याएको छ । धार्मिक तथा सांस्कृतिक संरक्षणको पवित्र उद्देश्य राखेको देखिने यस अमेरिकी कानूनको भूराजनीतिक खेल बुझ्न गाह्रो छैन ।
यसैबीच नेपालमा दलाई लामाको भ्रमण गराउने पहल पनि पश्चिमले गरिरहेको संकेत पाइएका छन् । तर तिब्बती शरणार्थीहरूलाई दलाई लामाको जन्मदिन समेत मनाउन रोक लगाएको नेपालले उनको भ्रमण गर्न दिने सम्भावना देखिँदैन ।
जे होस्, अमेरिका नेतृत्वको पश्चिम र चीनबीचको भूराजनीतिक खेलको एउटा मैदान तिब्बत र त्यससँगै जोडिएको नेपाल बनिरहेको यथार्थ छ । यस खेललाई नेपालले आफ्नो राष्ट्रिय स्वार्थअनुकूल उपयोग गर्न सक्छ कि सक्दैन भन्ने अहिलेको ज्वलन्त प्रश्न हो ।
देशका विभिन्न शहरमा गरिब–मजदूरहरूले छाक काटेर सहकारीमा जम्मा गरेको पैसा बदनियतपूर्ण ढंगले हिनामिना गरेर टेलिभिजनमा लगानी गरेको विषयले बजार तातिरहेको छ, जसमा जोडिएका छन् रास्वपा सभापति रवि लामिछाने...
एकाधबाहेक अधिकांश मन्त्रीले प्रभावकारी कार्यसम्पादन गर्न नसकेपछि प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ स्वयंले मन्त्रीहरूलाई प्रस्ट चेतावनी दिएका छन् । नेपालीलाई नक्कली भुटानी शरणार्थी बनाएर अमेरिका ला...
कुनै राजनीतिक संक्रमण वा अवरोध नभएको समयमा मन्त्रीहरूबीच कसले राम्रो काम गर्ने भनेर प्रतिस्पर्धा हुनुपर्ने हो । तर, विडम्बना ! सहज राजनीतिक अवस्थामा पनि झन्डै एक वर्षसम्म सरकारमा रहेका अधिकांश मन्त्रीको कार्यप्रगति ...
दुई–दुईपटक मिर्गौला फेरेको शरीर । मध्यजाडो नजिकिँदै गरेका मंसिरका चिसा दिन । त्यसमाथि वृद्धावस्था । यस्तो बेला ७० नाघेकाहरूको अधिकांश समय ओछ्यानमै बित्छ । नभए पनि घरको चार दिबारभित्र आराम गरेर अनि तात...
अन्तिम समयमा आएर कुनै फेरबदल नभएको खण्डमा सम्भवत: आज एनसेलको शेयर खरिद बिक्री सम्बन्धमा छानबिन गर्न सरकारले गठन गरेको समितिले आफ्नो अध्ययन प्रतिवेदन बुझाउने छ । बहस चरम उत्कर्षमा पुगेका कारण एक निजी कम्पनीको अप्...
सरकारमा सहभागी मन्त्रीको कार्यक्षमतालाई लिएर प्रश्न उठेपछि अहिले सरकारमा रहेका मन्त्रीलाई फिर्ता बोलाएर मन्त्रिमण्डल पुनर्गठन गर्न सत्तारुढ दलहरूभित्र दबाब बढ्न थालेको छ । अपवादबाहेक सरकारमा सहभागी मन्त्रीले जनअपे...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...