सधैँजसो व्यस्त रहने काठमाडौंको ठमेल बजार डेढ वर्षदेखि सुनसान छ । अधिकांश सर्टर बन्द छन् । 

केही होटल तथा कफी शप सञ्चालनमा छन् भने पश्मिनाका पसल फाट्टफुट्ट खुलेका देखिन्छन् ।

होटलमा फाट्टफुट्ट ग्राहक छिरेपनि खुला रहेका पश्मिना पसल भने सुनसान नै देखिन्छन् । 

***

विगतमा निकै व्यस्त रहने पश्मिना व्यवसायी अहिले फुर्सदिला छन् ।

यो फुर्सद उनीहरूलाई निकै पट्यारलाग्दो भइसकेको छ । 

बुधवार दिउँसो ठमेलको एक पश्मिना पसलमा एक्लै बसिरहेका थिए, पश्मिना व्यवसायी । 

समाजमा अहिले आफूहरूको समस्या सुनाउन पनि गाह्रो हुने भन्दै उनले आफ्नो र पसलको नाम नलेखिदिन आग्रह गरे । उनीमात्र होइन, ठमेलका अधिकांश व्यवसायी आर्थिक तथा सामाजिक कारण देखउँदै आफ्नो दुःख देखाउन खोज्दैनन् ।

कलंकीमा बस्दै आएका ती व्यवसायी निषेधाज्ञा खुकुलो भएसँगै दिनहुँ ठमेल पुग्छन् ।सर्टर खोल्छन्, यसो सरसफाइ गर्छन् र ग्राहकको पर्खाइमा साँझसम्म बसिरहन्छन् । 

कोरोना महामारीपछि अहिले उनको दिनचर्या बदलिएको छ । 

कोरोनाअघि बिहान ७ नबज्दै पसल आइपुग्ने उनी अहिले विना जाँगर, विना उत्साह मध्याह्न १२ बजेतिर मात्रै पसल आउने गरेको सुनाउँछन् । 

‘आउँछु, पसल खोल्छु, पुछपाछ गर्छु, ग्राहक छैनन्,’ उनी भन्छन्, ‘मोबाइलमा गेम खेल्छु, बसिरहन्छु, यस्तै छ आजकल दैनिकी ।’ 

कोरोना महामारी आउनुपूर्व निकै राम्रो चलिरहेको उनको पसल अहिले सुनसान छ । 

कोरोना आउनुअघि उनको पसलमा प्रायः विदेशी पर्यटकको भीड लाग्ने गरेको थियो ।

९० प्रतिशतभन्दा बढी पश्मिना विदेशी पर्यटकले किन्ने गरेको सम्झँदै उनले अहिले उनीहरूलाई खुब ‘मिस’ गरिरहेको सुनाए ।

उनी भन्छन्, ‘अहिले विदेशका केही पर्यटक साथीहरूसँग इन्टरनेटमा कुरा हुन्छ, उनीहरू पनि नेपाल आउने कुरा गर्छन्, तर कोरोनाले गर्दा आउन पाएका छैनन्, खुब मिस भइरहेको छ ।’

उनका अनुसार सामान्य अवस्थामा र सिजनको अवस्थामा ९० प्रतिशतभन्दा बढी विदेशी पर्यटकले पश्मिना किन्ने गरेका थिए । 

बाँकी १० प्र्रतिशत चाडपर्व तथा उपहारस्वरूप नेपालीले किन्ने गरेका थिए ।

किशोरावस्थादेखि नै अरूको पश्मिना पसलमा काम गरेका उनले विगत २५ वर्षदेखि आफ्नै पसल सञ्चालन गरेका रहेछन् ।

***

ठमेलकै अर्को पश्मिना पसलमा पनि अवस्था उस्तै थियो । उनले पनि आफ्नो नाम खुलाउन मानेनन् ।

उनी पनि ग्राहकको पर्खाइमा दिनभर बस्छन्, तर ग्राहक आउँदैनन् । 

कुनै दिन फाट्टफुट्ट ग्राहक आएपनि बिक्री खासै नहुने उनले सुनाए ।

‘बिहेको सिजन भएको भए केही बिक्थ्यो होला, तर अहिले पसल खोल्ने र बन्द गर्नेबाहेक केही भएको छैन ।’ 

***

अर्का एक पश्मिना व्यवसायीले अहिले व्यापार नहुँदा गाह्रो भएको सुनाए । 

उनले साथीभाइसँग सरसापट गरेर जीवन गुजारा भइरहेको सुनाउँदै व्यापार छैन, डुबियो भन्दा कसैले ऋण पनि नपत्याउने हो कि भन्ने चिन्ता व्यक्त गरे ।

‘हामी ठमेलका व्यवसायी हौँ भन्न पनि लाज हुने अवस्था आएको छ । पहिला राम्रो आम्दानी हुने भएपनि विगत २ वर्षदेखि खाली हात बस्नुपर्दा निकै गाह्रो हुने गरेको छ,’ उनले भने ।

कुनै दिन अवस्था सहज हुने आशामा उनले पसल चलाइरहेका छन् ।

***

अर्का एक व्यवसायीले अहिले करीब १० प्रतिशत मात्रै व्यवसाय चलेको सुनाए । 

निषेधाज्ञापछि पनि १० प्रतिशत जति व्यवसाय भइरहेको छ । 

पुराना ग्राहकहरूले फोन गरेर फाट्टफुट्ट सामान मगाउने गरेका छन् ।

उनले भने, ‘हाम्रा पुराना र रेगुलर ग्राहकहरू छन्, उनीहरूले पश्मिना खरिद गर्दा हामीलाई केही राहत हुन्छ, यसैले पनि सहज भइरहेको छ ।’

निर्यात ३० प्रतिशतले घट्यो

कोरोना महामारीका कारण नेपालको सबैभन्दा बढी प्रभावित क्षेत्रमध्ये पर्यटन पनि एक हो ।

मुलुकमा बाह्य पर्यटन शुरू हुन नसक्दा यसबाट अन्य क्षेत्रमा पनि नराम्रो प्रभाव परेको छ । 

महामारीका कारण बाह्य पर्यटक नेपालमा नआउँदा अहिले पश्मिना उद्योग निकै प्रभावित भएको छ । 

नेपालमा पश्मिना विषेशगरी २ तरिकाले व्यापार हुन्छ । एउटा निर्यात व्यापार र अर्को आन्तरिक व्यापार । 

अहिले निर्यात व्यापार भइरहेको पनि पश्मिनाको आन्तरिक व्यापार भने ठप्प छ ।

बाह्य पर्यटकहरूलाई पश्मिना बिक्री गर्ने पश्मिनाको सबैभन्दा विशाल बजार ठमेल हो । 

अहिले सो बजार ठप्प हुँदा व्यवसायीहरू समस्यामा परिरहेको नेपाल पश्मिना उद्योग संघका निवर्तमान अध्यक्ष दुर्गाविक्रम थापाले बताए । 

उनका अनुसार कोरोना अगाडि बाह्य मुलुकमा करीब ३ अर्बभन्दा बढीको पश्मिना निर्यात हुन्थ्यो । 

त्यो निर्यातमा करीब ३० प्रतिशतले ह्रास आएको उनको भनाइ छ । 

आर्थिक वर्ष २०७५/७६ मा करीब ३ अर्बको पश्मिना निर्यात भएकोमा आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मा २ अर्ब ७० करोडको पश्मिना निर्यात भएको छ ।

उनले भने, ‘केही ह्रास त निर्यातमा आएको छ, तर धेरै ह्रास आएको हैन, समग्र बजार हेर्दा लोकल बजारलाई समस्या परेको छ ।’

कोरोना महामारी आउनुपूर्व नेपालमा आन्तरिक बजार र बाह्य बजारमा ६ अर्ब रुपैयाँ बराबरको पश्मिना कारोबार हुने गरेको थियो । 

जसमा ३ अर्ब रुपैयाँको व्यापार आन्तरिक बजारले धानेको थियो । नेपाल घुम्न आएका विदेशी पर्यटकले धानेको आन्तरिक बजार अहिले भने ठप्प रहेको छ ।  

नेपालबाट सबैभन्दा बढी युरोपियन मुलुकमा पश्मिना निर्यात हुन्छ । त्यसपछि अमेरिका, चीन लगायतका मुलुकमा पनि पश्मिनाको निर्यात हुन्छ । 

यी मुलुकहरूमा अहिले ७० प्रतिशतको हाराहारीमा माग रहेको निवर्तमान अध्यक्ष थापाले बताए ।