दिदीबहिनीको दीर्घायूका लागि दाजुभाइको निराहार व्रत, घरघर पुगेर ‘अग्रासन’ दान

धनगढी
भदौ २८, २०७८

लखन चाैधरी

लखन चौधरी लोकान्तरका लागि सुदूरपश्चिम प्रदेश प्रतिनिधि हुन् ।

अ अ अ

कैलालीको कैलारी गाउँपालिका–६ बेनौलीका ठागुराम डंगौरा (६३) विगतलाई निरन्तरता दिँदै खानेकुराको कोशेली बोकेर आफ्नी बहिनी कहाँ गए ।

पुस्तौं–पुस्तादेखि चल्दै आएको संस्कार अनुसार डंगौराले अघिल्लो दिन दिदीबहिनीको दीघार्यू तथा सु–स्वास्थ्यको कामना गर्दै निराहार व्रत बसेका थिए । त्यसको भोलिपल्ट भदौ २८ गते खानेकुराको कोशेली स्वरूप अग्रासन दिन पुगेका छन् ।

बेनौलीका अर्का स्थानीय फागुराम डंगौरा (४७) पनि आफ्नी बहिनीलाई अग्रासन दिन गए । दिदीबहिनीहरू अग्रसनको आशामा बसेका हुने बताउने फागुरामले पुस्तौंदेखि चल्दै आएको रीतिअनुसार अग्रासन दिन जान लागेको बताए ।

पश्चिम नेपालको कञ्चनपुर, कैलाली, बर्दिया, बाँके र दाङ जिल्लामा बसोबास गर्ने थारु समुदायले भदौ २७ गते आइतवार र २८ गते सोमवार अट्वारी पर्व मनाएका छन् । पर्वअन्तर्गत दाजुभाइले आफ्ना दिदीबहिनीलाई कोशेली दिन जाने प्रचलन थारु समुदायमा रहिआएको छ ।

विवाहित चेलीबेटीहरू माइती घरको अग्रासनको पर्खाइमा बसेका हुन्छन् । भनिन्छ, विवाहित चेलीहरू माइती घरबाट दाजुभाइले दिन जाने अग्रासनले नै आफ्नो भोक मेट्ने गर्छन् । विभिन्न परिकारको पोकोसहित अग्रासन दिन जाने दाजुभाइलाई विवाहित चेलीहरूले मानसम्मान गर्ने चलन थारु समुदायमा रहेको बताउँछिन् कञ्चनपुरकी लक्ष्मी चौधरी ।

थारु समुदायमा अट्वारी पर्वलाई नारी सम्मान र भाइचाराको प्रतीकको रूपमा लिने गरिएको बताउँदै उनले पुरुषहरू महिलाको दीघायूको कामना गर्दै व्रत बस्ने गरेको सुनाइन् ।

अग्रासनको पोकोमा अण्डिक चामलको रोटी, खरिया, फुलौरी, खुर्मा, भात, माछाको पक्ली (सिद्रा) परिकारसहित विभिन्न तरकारी र फलफूल रहेको हुन्छ । धार्मिक, सांस्कृतिक, ऐतिहासिक महत्त्व बोकेको अट्वारी पर्व धुमधामसँग मनाइएको छ ।

सुदूरपश्चिम प्रदेश सरकार र लुम्बिनी प्रदेश सरकारले आइतवार तराईका जिल्लामा सार्वजनिक बिदा समेत दिएको थियो ।

अट्वारी पर्व थारु समुदायको मौलिक पर्व हो । अट्वारी पर्वमा थारु जातिले महाभारतका प्रमुख पात्र ५ पाण्डवमध्येका माइला भाइ भीमको श्रद्धापूर्वक पूजाआजा गर्दछन् । ‘भेवा’को नामले थारु जातिले पुकारेर थारु समुदायमा पूजा गरिन्छ ।

ऐतिहासिक पक्ष

कुनै बेला भेवा (भीम) घुम्दै जाँदा तराई (थारु बसोबास गरेको ठाउँ) मा पुगेको किंवदन्ती रहेको छ । सो किंवदन्ती अनुसार तराई क्षेत्रमा एउटा राक्षसले उत्पात मचाउने, दुःख दिने, चेलीहरूमाथि जबरजस्ती गर्ने कुकर्मलाई तीव्रता दिएको थियो । ती सबै समस्याबाट भीमले मुक्त गरेको हुँदा उनको सम्झनामा अट्वारी पर्व मनाउने प्रचलन थारु समुदायमा रहिआएको छ ।

अर्को किंवदन्ती अनुसार एक समयमा द्रोपतिसहित ५ पाण्डवहरू सुर्खेतको काक्रेबिहार घुम्न पुगेका थिए । थारू राजा दंगीशरण र ५ पाण्डवबीच निकै घनिष्टता बढेको थियो । एक समय भीमले रोटी पकाइरहँदा राजा दंगीशरणको राज्यमाथि शत्रुले आक्रमण गरे । बलवान र पराक्रमी भीमले तावामा रोटी हालेर सहयोग गर्न जाँदा गाउँभरका मानिसहरूले तावामा हालेको उनको रोटी पल्टाउने प्रयास गरे तर सकेन । अन्ततः भीमले राजा दंगीशरणलाई सहयोगपश्चात फर्केपछि मात्रै तावाको रोटी झिकेको भनाइ छ । उक्त सहयोग गरेको दिन आइतवार परेकाले पनि अट्वारी पर्व आइतवार मनाउने प्रचलन कायम भएको थारु बुढापाकाहरू बताउँछन् ।

मनाउने विधि र अग्रासनको महत्त्व

सामान्यतया अट्वारी पर्व कृष्ण जन्माष्टमी पर्वपछिको दोस्रो आइतवार पर्दछ । आइतवारभन्दा अघिल्लो राति (शनिवार) दर खाने र आइतवार आधा दिनसम्म व्रत बस्ने गरिन्छ । व्रत बसेको दिन पूजा सकेर फलफूल मात्रै भोग गरिन्छ तर सूर्यास्तपछि खानपान पूरै बन्द गर्नुपर्ने हुन्छ । त्यसपछि सोमवार बिहानै पूजापाठ अर्थात ‘फरहार’ गरिन्छ । बनाइएका विभिन्न परिकारलाई २ भागमा छुट्टाछुट्टै छुट्याइन्छ । छुट्याएको भाग चेलीबेटीलाई अग्रासन (कोशेली) स्वरूप दिनका लागि राखिन्छ भने १ भाग व्रतालुले भोग गर्नुपर्छ, जसलाई फरहार भन्ने गरिन्छ ।

विधिपूर्वक सोमवार बिहानै पनि पूजापाठ गरेपछि फरहार गरेर भोजन ग्रहणपश्चात अग्रासन दिन जाने प्रचलन रहेको छ ।

पर्वमा अन्डी धानको चामलबाट रोटी, खुर्मा, फुलौरी, बरियालगायत परिकार अनिवार्य बनाइने र सगुनकै रूपमा प्रयोग गर्ने प्रचलन थारु समुदायमा रहिआएको छ ।