पुस ६, २०८०
एकाधबाहेक अधिकांश मन्त्रीले प्रभावकारी कार्यसम्पादन गर्न नसकेपछि प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ स्वयंले मन्त्रीहरूलाई प्रस्ट चेतावनी दिएका छन् । नेपालीलाई नक्कली भुटानी शरणार्थी बनाएर अमेरिका ला...
कात्तिक ३०, २०७८
चीन र पाकिस्तान दुवै मोर्चामा युद्ध गर्नुपर्ने सम्भावना रहेकाले भारतले संसारका विभिन्न देशबाट हातहतियार किनिरहेको छ । त्यसैक्रममा रुससँग किनेको एस–४०० क्षेप्यास्त्र प्रणाली भारत आइपुगेको छ ।
भारतले एस–४०० यो रक्षा प्रणालीको पाँच इकाइ किन्नका लागि रुससँग सन् २०१८ को अक्टोबर महिनामा पाँच अर्ब डलरभन्दा बढीको सम्झौता गरेको थियो ।
जमीनबाट आकाशमा मार हान्ने यस प्रणालीका पाटपुर्जा कुल पाँच इकाइ (ब्याट्री) मा आपूर्ति गर्नुपर्ने हुन्छ । त्यसको पहिलो इकाइको आपूर्ति शुरू गरेको जानकारी रुसको फेडरल सर्भिस फर मिलिटरी टेक्निकल कोअपरेसनका निर्देशक दिमित्री शुगाएभले स्पुतनिक न्युजलाई दिएका छन् ।
यस क्षेप्यास्त्रलाई भारतको ब्रह्मास्त्रका रूपमा भारतीय सञ्चारमाध्यमहरूले चित्रित गरिरहेका छन् । ग्लोबलसेक्युरिटी डट् ओआरजीले पनि युद्ध क्षमता विकासका लागि संसारभरि यसको अरू कसैसँग तुलना नहुने दाबी गरेको छ ।
द टाइम्स अफ इन्डियामा प्रकाशन गरिएको समाचारमा उल्लेख गरिएअनुसार, यस प्रणालीका इकाइहरू जल र आकाशमार्ग हुँँदै भारत आइपुगेका छन् र तिनलाई सन् २०२२ को अप्रिल महिनासम्ममा भारतको पश्चिमी सीमा नजिक तैनाथ गरिनेछ । त्यहाँबाट त्यसले पाकिस्तान र चीनको सीमाबाट आउने जोखिमको सामना गर्न सक्ने रक्षा विशेषज्ञहरूलाई उद्धृत गर्दै उक्त समाचारमा लेखिएको छ ।
त्यसो त चीनसँग पनि यही हतियार प्रणाली छ । हिन्दुस्तान टाइम्समा प्रकाशित समाचारअनुुसार, चीनले सिन्च्याङस्थित होटान एयर बेस तथा तिब्बतस्थित नीङ्ची एयर बेसमा एस–४०० हतियार प्रणाली तैनाथ गरिसकेको छ ।
एस–४०० ट्रम्फको विशेषताको वर्णन गर्नुपर्दा यो सन् १९९० को दशकमा रुसको आल्माज सेन्ट्रल डिजाइन ब्युरो फर मरिन इन्जिनीयरिङले विकसित गरेको जमीनबाट आकाशमा मार हान्ने क्षेप्यास्त्र हो । सामान्य एस–४०० बटालियनमा कम्तीमा आठवटा प्रक्षेपक (लोन्चर) हुन्छन् र तिनमा ३६ वटा क्षेप्यास्त्र हुन्छन् अनि एउटा मोबाइल कमान्ड पोस्ट पनि हुन्छ ।
यस वायु रक्षा प्रणालीले दक्षिण एसियाको आकाशमा भारतलाई बलियो स्थितिमा पुर्याउने बताइएको छ किनकि यसले शत्रुको विमान तथा ब्यालिस्टिक र क्रुज दुवैथरी क्षेप्यास्त्रलाई समेत ध्वस्त पार्न सक्छ । ४०० किलोमिटर परबाट आएको क्षेप्यास्त्रलाई खसाउन सक्ने भएकाले यसलाई एस–४०० नाम दिइएको हो ।
यसले शत्रुको विमान, ड्रोन र क्षेप्यास्त्रलाई आकाशमै ध्वस्त पारेर रक्षा प्रणाली बलियो बनाउनुका साथै चार किसिमका क्षेप्यास्त्र समेत प्रहार गर्न सक्छ ।
न्युज १८ मा प्रकाशित समाचार अनुसार, एकैपटकमा ३६ वटा लक्ष्यमा प्रहार गर्न सक्नु यसको विशेषता हो । एस–३०० बाट अप्ग्रेड गरिएको एस–४०० सँग ४० किलोमिटर दायरादेखि ४०० किलोमिटर दायरासम्मको चार विभिन्न किसिमका क्षेप्यास्त्र रहेको बताइन्छ ।
यससँगै आउने कमान्ड पोस्टमा एलसीडी कन्सोलहरू राखिएको छ जसले हवाई क्षेत्रको निगरानी आँकडाको मूल्यांकन गर्न सक्छ अनि लामो दूरीको निगरानी राडारलाई नियन्त्रण तथा पर्यवेक्षण गर्न सक्छ । शत्रुले आकाशमा प्रहार गरेको क्षेप्यास्त्रलाई यसले ट्य्राक पनि गर्न सक्छ ।
खासमा यो सिस्टम अमेरिकी लडाकू विमान एफ–१६ र एफ–२२ अनि टोमाहक जस्ता क्षेप्यास्त्रहरूलाई पत्ता लगाएर ध्वस्त पार्न बनाइएको हो । त्यसैले यो प्रणालीको खरिद गर्ने मुलुकमाथि अमेरिकाले वक्रदृष्टि लगाउने गरेको छ ।
भारतले रुससँग यो हतियार प्रणाली किनेपछि अमेरिका स्वाभाविक रूपमा रिसाएको छ । अझ, अमेरिकन पेट्रियट एड्भान्स्ड केपेबिलिटी (प्याक–३) तथा टर्मिनल हाई अल्टिट्युड एरिया डिफेन्स (थाड) क्षेप्यास्त्रलाई भारतले लत्याएर रुसी उपकरण किनेकाले अमेरिका आक्रोशित बनेको हो ।
रुससँग भारतले हतियार प्रणाली किन्ने सम्झौताका बेलामा अमेरिकामा डोनल्ड ट्रम्प राष्ट्रपति थिए र उनले भारतविरुद्ध प्रतिबन्ध लगाउने धम्की दिएका थिए ।
ट्रम्पकै पालामा सन् २०१७ मा अमेरिकाले एउटा कानून ल्याएर रुससँग सैन्य उपकरण किन्ने मुलुकहरूविरुद्ध प्रतिबन्ध लगाउने बाटो खोलेको थियो । काउन्टरिङ अमेरिकाज एड्भर्सरीज थ्रु स्यांक्सन्स याक्ट (काट्सा) नामक उक्त कानूनले रुस, उत्तर कोरिया र इरान जस्ता मुलुुकलाई अमेरिकाको शत्रु घोषणा गरेको छ र उनीहरूसँग अन्य मुलुकले कारोबार गर्न नहुने भनेको छ ।
त्यही कानून लगाएर अमेरिकाले टर्कीविरुद्ध सन् २०२० को डिसेम्बरमा प्रतिबन्ध लगाएको छ किनकि टर्कीले पनि रुससँग एस–४०० क्षेप्यास्त्र प्रणाली किनेको थियो । माथि उल्लेख गरिएअनुसार, अमेरिकाका हतियारलाई यसले जोखिममा पार्ने हुनाले अमेरिकाले प्रतिबन्ध लगाएको हो । यस प्रतिबन्धका कारण टर्कीको सैन्य क्षमता र युद्धको तयारी कमजोर बनेको बताइएको छ ।
भारतले भने आफू रुस र अमेरिका दुवैको साझेदार भएको तर्क गर्दै काट्सा प्रतिबन्धबाट उन्मुक्तिका लागि अमेरिकासँग अपील गरेको छ । तर अमेरिकाको परराष्ट्र मन्त्रालयका प्रवक्ताले यस विषयमा कुनै निर्णय नगरिसकेको बताएका छन् ।
भारतका रक्षा विश्लेषक प्रवीण साहनीले एस–४०० को विषयमा अमेरिकाले भारतमाथि प्रतिबन्ध नलगाउने बताएका छन् । उनका अनुसार, हिन्द महासागर क्षेत्रमा हिन्द–प्रशान्त (इन्डो–प्यासिफिक) रणनीतिलाई अघि बढाउनका लागि अमेरिकालाई भारतको साथ अपरिहार्य छ । यस्तो स्थितिमा भारतलाई अप्ठ्यारोमा पार्ने काम अमेरिकाले गर्ने छैन ।
तर एस–४०० प्रणाली राम्रो भए पनि चीनविरुद्ध यो खासै प्रभावकारी नरहेको साहनीको दाबी छ । वास्तविक नियन्त्रण रेखामा चिनियाँ जनमुक्ति सेनाले गर्ने हस्तक्षेपलाई यसले रोक्न नसक्ने उनी लेख्छन् ।
चिनियाँ सेनाले युद्धका ६ वटा क्षेत्रहरू जमीन, आकाश, समुद्र, साइबर, अन्तरिक्ष र विद्युतीय–चुम्बकीय स्पेक्ट्रम भनी पहिचान गरेको र ती सबैमा पूर्ण क्षमता विकसित गरिसकेको साहनीको कथन छ । तर भारतले यसमा महारथ हासिल नगरेको, हतियार मात्र थुपारिरहेको स्थितिले गर्दा चीनकै हात माथि हुने उनी लेख्छन् ।
भारतका अर्का रक्षा विशेषज्ञ भरत कार्नाड पनि मोदी सरकारले सैन्य उपकरण खरिदमा बुद्धिमत्ता नदेखाएको र एस–४०० मस्कोलाई खुशी पार्न मात्र किनिएको लेख्छन् । भारत अमेरिकाको रणनीतिक छत्रछायाँमा जाँदा रुस नचिढियोस् भनी उसलाई खुशी पार्न यो महंगो उपकरण भारत सरकारले किनेको कार्नाडको कथन छ ।
भारतले एस–४०० ब्यालिस्टिक मिसाइल डिफेन्सका रूपमा किनेको र यसमा रहेको ४०एन६ क्षेप्यास्त्रले एक्लाएक्लै आएका क्षेप्यास्त्रहरूलाई ध्वस्त पार्न सक्ने तर समूहमा एकैपटक आएका मिसाइल (साल्भो) को व्यवस्थापन गर्न नसक्ने कार्नाड लेख्छन् । युद्धको अवस्थामा पाकिस्तान र चीनले एकैपटक धेरैवटा क्षेप्यास्त्र प्रहार गर्ने भएकाले एस–४०० ले भारतको रक्षा प्रणाली मजबूत नबनाउने कार्नाडको भनाइ छ ।
प्रवीण साहनी पनि पाकिस्तान र चीनले भारतविरुद्ध एकैपटक मोर्चा खोल्ने भएकाले एस–४०० को कुनै अर्थ नरहने लेख्छन् ।
त्यस्तै सुब्रह्मण्यम स्वामीले पनि चीनविरुद्धको सम्भावित युद्धमा एस–४०० उपयोग नगर्न मोदी सरकारलाई सल्लाह दिएका छन् । यस हतियार प्रणालीमा चिनियाँ विद्युतीय प्रणाली जडान गरिएको अनि चीन र रुसबीच रणनीतिक साझेदारी बनेको स्थितिका कारण हतियार भरपर्दो नभएको उनको तर्क छ ।
अमेरिकाको प्रतिबन्ध पनि झेल्नुपर्ने अनि चिनियाँ विद्युतीय प्रणाली जडान भएकाले पाकिस्तानविरुद्धको युद्धमा पनि यसले सही काम गर्छ कि गर्दैन भन्ने ठेगान नभएकाले एस–४०० किन्नु सही कदम नभएको स्वामीको भनाइ छ ।
त्यसमाथि चीनले समेत रुसको एस–४०० वायुरक्षा प्रणाली किनिसकेकाले उसलाई यसको सांगोपांग थाहा छ । यसको तोड निकाल्न ऊ सफल भइसकेको हुनुपर्छ । यसको साटो भारतकै डिफेन्स रिसर्च यान्ड डिभेलोपमेन्ट अर्गनाइजेसन (डीआरडीओ) ले बनाएको ब्यालिस्टिक मिसाइल डिफेन्स सिस्टम प्रयोग गर्नु उपयुक्त हुने थियो भनी भरत कार्नाडले पनि लेखेका छन् ।
भारतकै अर्का रक्षा विशेषज्ञ अभिजीत अय्यर–मित्रले एस–४०० भारतका लागि सेतो हात्ती साबित हुने लेखेका छन् ।
उनका अनुसार, यसलाई भारतीय हतियार प्रणालीसँग जोडिने भने पनि रुसीहरूले यसलाई अन्य प्रणालीसँग मिलेर काम गर्ने (इन्टरअपरेबल) कुनै हालतमा बनाउन दिने छैनन् । भारतसँग रहेका हतियार प्रणालीहरू अमेरिकी, युरोपेली र इजरायली कम्पनीले बनाएकाले तिनीहरूसँग सहकार्य हुने गरी रुसी प्रणालीले काम गर्न मुश्किल रहेको अय्यर–मित्रको दाबी छ ।
यी विज्ञहरूको तर्कको अध्ययन गर्दा भारतले रुसको एस–४०० हतियार प्रणाली किनेर खासै लाभ लिन सक्ने देखिँदैन । चीन र पाकिस्तानबाट हुने जोखिम न्यूनीकरण गर्नका लागि भारतले रक्षा प्रणालीलाई बलियो बनाउन जरूरी छ तर बुद्धिमत्तापूर्वक हातहतियार खरिद गर्नु उचित हुन्थ्यो ।
त्यसभन्दा पनि महत्त्वपूर्ण त चीन र पाकिस्तानसँग कूटनीतिक माध्यमबाट समस्या समाधानका लागि मोदी सरकार अग्रसर हुनुपर्थ्यो । तर मुठभेडका लागि भारत सरकारले कम्मर कसेको देखिएकाले दक्षिण एसिया अशान्त बन्ने स्थिति आएको छ ।
एकाधबाहेक अधिकांश मन्त्रीले प्रभावकारी कार्यसम्पादन गर्न नसकेपछि प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ स्वयंले मन्त्रीहरूलाई प्रस्ट चेतावनी दिएका छन् । नेपालीलाई नक्कली भुटानी शरणार्थी बनाएर अमेरिका ला...
चरम आर्थिक संकटबाट गुज्रिएको श्रीलंकाले सन् २०२२ को अन्त्यतिर औषधि किन्ने क्षमता पनि गुमाएको थियो । ५० अर्ब डलरभन्दा बढीको विदेशी ऋण 'डिफल्ट' भएको थियो भने लाखौंले रोजगारी गुमाएका थिए । दशौं लाख मान्छे...
दुई–दुईपटक मिर्गौला फेरेको शरीर । मध्यजाडो नजिकिँदै गरेका मंसिरका चिसा दिन । त्यसमाथि वृद्धावस्था । यस्तो बेला ७० नाघेकाहरूको अधिकांश समय ओछ्यानमै बित्छ । नभए पनि घरको चार दिबारभित्र आराम गरेर अनि तात...
सर्वोच्च अदालतको परमादेशले प्रधानमन्त्रीबाट पदमुक्त भएपछि नेकपा एमालेका अध्यक्ष केपी शर्मा ओली बालुवाटारबाट रित्तो हात फर्केका थिए, २०७८ असार ३० गते । संसद् विघटनको अवगाल छँदै थियो, लामो समय सँगै राजनीति गर...
अन्तिम समयमा आएर कुनै फेरबदल नभएको खण्डमा सम्भवत: आज एनसेलको शेयर खरिद बिक्री सम्बन्धमा छानबिन गर्न सरकारले गठन गरेको समितिले आफ्नो अध्ययन प्रतिवेदन बुझाउने छ । बहस चरम उत्कर्षमा पुगेका कारण एक निजी कम्पनीको अप्...
कुनै राजनीतिक संक्रमण वा अवरोध नभएको समयमा मन्त्रीहरूबीच कसले राम्रो काम गर्ने भनेर प्रतिस्पर्धा हुनुपर्ने हो । तर, विडम्बना ! सहज राजनीतिक अवस्थामा पनि झन्डै एक वर्षसम्म सरकारमा रहेका अधिकांश मन्त्रीको कार्यप्रगति ...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...