युक्रेनका विषयमा लचिलो बन्न थालेको हो अमेरिका ?

युक्रेनलाई आफ्नो अब्राम्स ट्यांक दिने अनि जर्मनीलाई लेपर्ड ट्यांक दिन लगाउने निर्णय गरेको भए पनि रुससँगको युद्ध जित्न नसकिने निष्कर्षमा अमेरिका पुग्न थालेको देखिन्छ । 

त्यसको संकेत अमेरिकाका परराष्ट्रमन्त्री एन्टोनी ब्लिन्केनले द वाशिङटन पोस्टका स्तम्भकार डेभिड इग्नेसियससँगको कुराकानीमा दिएका छन् । इग्नेसियसले गत मंगलवार (जनवरी २४) मा प्रकाशित गरेको ‘ब्लिन्केन पोन्डर्स द पोस्ट–युक्रेन–वार अर्डर’ शीर्षकको लेखमा युद्धोत्तर युक्रेनको सैन्य सन्तुलनका विषयमा ब्लिन्केनले कुरा राखेका छन् । 

द वाशिङटन पोस्ट र द न्युयोर्क टाइम्स अमेरिकी संस्थापन पक्षको भित्री सूचना राख्ने सञ्चारमाध्यम भएको तिनमा छापिएका सामग्री अमेरिकी नीतिको विश्लेषणका लागि उपयोगी हुन्छन् । त्यसमाथि इग्नेसियसको आलेखलाई थप गम्भीरतापूर्वक लिनुपर्ने हुन्छ किनकि उनले लामो समयदेखि अमेरिकाको परराष्ट्र मन्त्रालयको वस्तुगत मुखपत्रको भूमिका निर्वाह गरिरहेका छन् । उनीसँग कुरा गरेर ब्लिन्केनले रुसका राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनलाई सन्देश दिन खोजेको निष्कर्ष निकाल्न सकिन्छ । 

गत फेब्रुअरी महिनाबाट शुरू भएको रुसको विशेष सैन्य कारवाहीयता पहिलोपटक अमेरिकाले रुसको सुरक्षा चिन्तालाई सम्बोधन गर्नका लागि लचकता देखाएको इग्नेसियसँगको ब्लिन्केनको कुराकानीले इंगित गर्छ । 

युक्रेनका राष्ट्रपति भोलोदीमीर जेलेन्स्कीले क्राइमिया पनि युक्रेनलाई फर्काइनुपर्ने अडान राखिरहेकोमा त्यस क्षेत्रलाई सैन्य बलमार्फत फर्काउन सम्भव नरहेको कुरामा वाशिङटन विश्वस्त रहेको इग्नेसियासको लेखमा उल्लेख छ । क्राइमिया प्रायद्वीपलाई नियन्त्रणमा लिनका लागि युक्रेनले चलाउने अभियान अयथार्थपरक रहेको अमेरिकी र (कतिपय) युक्रेनी अधिकारीले नै विश्वास गरेका छन् भनी उनी टिप्पणी गर्छन् । 

इग्नेसियसको लेखमा उल्लेख भएअनुसार, युक्रेनी भूमिमा आक्रमण गर्नका लागि रुसले क्राइमियालाई सैन्य अखडाका रूपमा उपयोग नगरेको कुरा महत्त्वपूर्ण छ । 

क्राइमिया युक्रेनलाई फर्काइनुपर्छ भन्ने धारणा अमेरिकाले राखेको छ तर तत्कालका लागि त्यसमा जोड दिन नहुने पनि भनेको छ । भनाइको मतलब, क्राइमियाका विषयमा अमेरिका लचिलो छ । 

क्राइमियालाई निःशस्त्रीकृत हैसियतमा राख्ने अनि त्यसमाथिको अन्तिम राजनीतिक नियन्त्रणको विषयलाई थाती राख्ने प्रस्ताव रोचक रहेको इग्नेसियस लेख्छन् । क्राइमिया बाहेक डोनबास क्षेत्र, जापोरिजा र खर्सनमा पनि रुसी आधिपत्यलाई स्वीकार गर्ने विषयमा ब्लिन्केन लचिलो बनेको निष्कर्ष निकाल्न सकिने संकेतहरू पाइन्छन् । 

तर युद्धभूमिमा अग्रता हासिल गर्ने युक्रेनको चाहनालाई अमेरिकाले समर्थन गरेको ब्लिन्केनको भनाइ छ । त्यही चाहना पूरा गर्न अमेरिकाले ट्यांक तथा अन्य हतियार युक्रेनलाई उपलब्ध गराएको हो । तथापि, इग्नेसियसकै शब्दमा अमेरिकाको परराष्ट्र मन्त्रालय, रक्षा मन्त्रालय र राष्ट्रिय सुरक्षा परिषद्ले त्यसपछिको स्थितिको बारेमा पनि अहिले नै सोचिरहेको छ । 

के हो त त्यो सोच ? इग्नेसियसको लेखमा त्यसको स्पष्ट उल्लेख छैन । तर नीपर नदीबाट पश्चिम, खार्किभबाट उत्तर र दक्षिणमा ओडेसा तथा निकोलाएभसम्म युक्रेनी भूमिलाई निःशस्त्रीकृत क्षेत्र बनाउन अमेरिका लचिलो बनेको देखिन्छ ।

त्यस निष्कर्षलाई पुष्टि गर्ने किसिमको संकेत इग्नेसियसकै लेखमा पाइन्छ । उनी लेख्छन्, ‘पेन्टागनले किएभलाई मनुभर वारफेयरका लागि हतियार र प्रशिक्षण दिनमा जोड दिइरहेको छ । त्यसले युक्रेनलाई गुमेको भूमि पुनः प्राप्त गर्नुका साथै भविष्यमा हुन सक्ने रुसी आक्रमणलाई निवारण समेत गर्नेछ । मनुभर नै भविष्य हो ।’

यहाँ मनुभर वारफेयरका विषयमा बुझ्नु जरूरी छ । शत्रुको कमजोर पक्षलाई पहिचान गरी उसले जोखिम ठानेका विन्दुमा अनपेक्षित रूपमा प्रहार गर्नुलाई युद्धशास्त्रमा मनुभर वारफेयर भनी बुझिन्छ । 

यो एट्रिसन वारफेयरको नितान्त विपरीत धारणा हो । एट्रिसन वारफेयरमा शत्रुको सेना र सैन्य सामग्रीमा भयानक क्षति गरेर शत्रुलाई युद्धभूमिमा थकाउने अनि धराशायी हुन बाध्य बनाउने नीति अपनाइन्छ । अहिले रुस र युक्रेनबीच यही एट्रिसन वारफेयर चलिरहेको छ । 

वास्तवमा रुसलाई सधैंका लागि युक्रेनी भूमिमा लडाएर कमजोर बनाउने अनि त्यसैको बलमा सत्तापरिवर्तन गर्ने अमेरिकाको दाउ थियो । सन् १९८० को दशकमा अफगानिस्तानमा सोभियत संघलाई हराउन अपनाएको नीति युक्रेनमा दोहोर्‍याउन खोजिएको थियो । 

तर युक्रेनमा रुसले असैन्यीकरण तथा नाजीविहीनीकरणको लक्ष्यलाई क्रमशः हासिल गर्दै जाँदा युक्रेनी भूमिमाथिको आधिपत्य पनि कायम गर्दै लगेको छ । अनि युक्रेनी द्वन्द्वका कारण अमेरिकाका साझेदार युरोपेलीहरूको अर्थतन्त्र डामाडोल बनिरहेको छ र युक्रेन स्वयं पनि धराशायी हुने स्थितिमा पुगेको छ । 

त्यसैले लामो समयसम्म युद्धलाई तन्काउने हिसाबमा वार अफ एट्रिसन गर्नुभन्दा पनि द्रुत गतिको अनपेक्षित आक्रमण गर्ने मनुभर वारफेयरमा युक्रेनलाई लगाउने अमेरिकाको अभीष्ट देखिन्छ । 

त्यही सोचका साथ अमेरिकी अधिकारीहरूले युक्रेनलाई डोनेत्स्क क्षेत्रमा रहेको बाखमुत शहरको प्रतिरक्षामा अल्झेर नबस्न आग्रह गरिरहेका छन् । नीपर नदीभन्दा पश्चिमतर्फ आएर रुसलाई भविष्यमा आक्रमण गर्नबाट निरुत्साहित गर्ने गरी मनुभर वारफेयर गर्न अमेरिकीहरूले सुझाव दिइरहेका छन् । 

अमेरिकीहरूले युक्रेनलाई लामो दूरीको हतियार दिन अनकनाइरहनुको कारण पनि यही हो । नेटोले उपलब्ध गराएको हिमार्स, अब्राम्स र लेपर्ड ट्यांक पश्चिमी युक्रेनको एउटा विन्दुसम्म मात्र उपयोग हुने गरी युक्रेनलाई उपयोग गर्न दिइराखिएको छ । 

त्यसको अर्थ हुन्छ– अमेरिकालाई नीपर नदीको पूर्वी भागको युक्रेनी भूमि युक्रेनले फिर्ता लिने विषयमा शंका छ र पछि उसले युक्रेनलाई रुसको आधिपत्यका विषयमा लचिलो हुन दबाब दिनेछ । तर बाहिर भन्दाखेरी अमेरिकाले युक्रेनको गुमेको भूमि फिर्ता लिनका लागि सहयोग गरिरहने भनेको छ । 

इग्नेसियको लेखमा उल्लेख भएअनुसार, रुसले युक्रेनमा आफ्नो सैन्य अभीष्ट पूरा गर्न पूर्ण विफलता पाएको स्थितिमा अब अमेरिका र उसका साझेदारहरूले युद्धोत्तर युक्रेनको आकारका विषयमा सोच्न थालेका छन् । उनीहरू युक्रेनको भौगोलिक अखण्डतालाई कायम गर्ने गरी न्यायपूर्ण र दिगो शान्ति कसरी कायम गर्ने भनी सोचिरहेका छन् । 

यहाँ हामीले घोत्लिनु जरूरी छ । अमेरिकाले युक्रेनमा रुसको सैन्य अभीष्टलाई कसरी बुझेको छ त ? 

सम्पूर्ण युक्रेन रुसमा मिसियोस् भन्ने चाहना रुसीहरूले राखेको भनी अमेरिकीहरूले व्याख्या गर्ने गरेका छन् । तर पुटिनले विशेष सैन्य कारवाही शुरू गर्दा पूरै युक्रेनमा कब्जा गर्ने लक्ष्य रहेको बताएकै थिएनन् । अनि उनले जुन संख्यामा सैनिकहरू परिचालन गरेका थिए, त्यो सम्पूर्ण युक्रेन नियन्त्रणमा लिन पर्याप्त नै थिएन । 

तर अमेरिकी भाष्यमा सम्पूर्ण युक्रेन हासिल गर्न नसक्नु नै रुसको असफलता हो चाहे रुसीहरूले पूर्वी युक्रेनका विशाल भूभागमा नियन्त्रण कायम गरिसकेका होऊन् । त्यसैले अमेरिकाको नजरमा युक्रेनको बाँकी रहेको भूभागलाई सुरक्षित पार्नु अहिलेको सर्वोत्कृष्ट विकल्प हो । 

रुसले वसन्त याममा नयाँ चरणको आक्रमण थाल्ने अपेक्षा युक्रेन र पश्चिमाहरूले गरिरहेका छन् । त्यस आक्रमणमा पश्चिमी युक्रेनका सैन्य शिविर, एयरफील्ड, हतियार भण्डार, रेलवेका केन्द्र लगायत पनि तारोमा पारिने अपेक्षा गरिएको छ । अहिले युक्रेनको ऊर्जा पूर्वाधारमा लगातार क्षेप्यास्त्र प्रहार गरी जर्जर बनाएको रुसले पश्चिम युक्रेनमा थप आक्रामक कारवाही गरेमा युक्रेनीहरू अहिलेको भन्दा पनि बढी समस्यामा पर्नेछन् । 

त्यसैले रुसको त्यो सम्भावित आक्रमण रोक्न पूर्वी युक्रेनका भूभागीय आधिपत्यका विषयमा लचिलो बन्नका लागि अमेरिका इच्छुक रहेको संकेत डेभिड इग्नेसियससँगको कुराकानीमा ब्लिन्केनले दिएका छन् । 

रुससँगको युद्ध तेस्रो विश्वयुद्धमा परिणत नहोस् भन्ने कुरामा राष्ट्रपति जो बाइडन दृढ रहेको भनी ब्लिन्केनले बताउनु पनि त्यही लचकतालाई पुष्टि गर्ने बयान हो । अनि युक्रेनलाई नेटोको सदस्य बनाउनका लागि अडान राखिरहेको अमेरिकाले अब नेटोको धारा ५ कै जस्तो प्रत्याभूति युक्रेनलाई दिने भनेर युक्रेनको नेटो सदस्यता आकांक्षामा तुषारापात गरिदिएका छन् । 

रुसका विषयमा अन्य लचकतापूर्ण कुरा पनि ब्लिन्केनले इग्नेसियससँग गरेका छन् । क्राइमियामा आक्रमण गर्दा पुटिनले आणविक युद्ध गर्न सक्ने सम्भावनालाई अमेरिकाले विचार गरेको ब्लिन्केनले बताए । अनि रुससँग आणविक बम खसाउने बमवर्षक विमान, सटीक प्रहार गर्ने हतियार तथा सीमित र बृहत् दुवैथरी दायराका आणविक हतियार रहेको कुरालाई पनि अमेरिकाले हेक्का राखेको ब्लिन्केनको भनाइ छ । 

अमेरिका यस द्वन्द्बाट निस्कन चाहन्छ तर आफू पछि हटेको संसारलाई देखाउन पनि चाहँदैन भन्ने कुरा ब्लिन्केनले इग्नेसियससँग गरेको कुराकानीबाट निष्कर्ष निकाल्न सकिन्छ । 

युक्रेनमा युद्ध लम्बिइरहनु अमेरिकाको हितमा छैन भन्ने कुरा त अमेरिकी हतियार उद्योगको फन्डमा चलेको थिंकट्यांक र्‍यान्ड कर्पोरेसनले शुक्रवार (२७ जनवरी) जारी गरेको ‘अभोइडिङ ए लङ वार’ शीर्षकको प्रतिवेदनले पनि बताएको छ । युक्रेनी स्वार्थ र अमेरिकी स्वार्थ पर्यायवाची हैनन् भनी उसले युक्रेन द्वन्द्वबाट अमेरिका हट्नुपर्ने बताएको छ ।