बालेन मिथक र मैले देखेको आजको काठमाडौं

आमाको मुख हेर्ने औँसीको दिन चितवनको नारायणगढबाट एक परिवार (आमा, बुवा र छोरा) माइक्रोबसमा काठमाडौंतर्फ आउँदै रहेछन् । धादिङको नौबीसे आइपुगेदेखि नै उनीहरू 'बालेन सिटी' (काठमाडौं) आउन लाग्यो भनेर उत्साहित देखिएछन् । सिस्नेखोलामा बन्दै गरेको सुरुङ समेत नियालेर बेलुका करिब ८ बजे नागढुंगा उक्लिएपछि १२/१४ वर्ष हाराहारीको छोरालाई सडक र उपत्यकाको झिलिमिली देखाउँदै ती बुवाले भनेछन्- 'बालेनले काठमाडौंको रूपै फेरेछ, हेर त झिलिमिली !'

त्यही गाडीमा यात्रा गरेकी मेरी श्रीमतीले सो कुरा सुनाउँदै आश्चर्यमिश्रित भावमा भनिन्- 'नागढुंगा त चन्द्रागिरि नगरपालिका हो नि ! यहाँ भएको कामलाई पनि मान्छेहरूले बालेनले गरेको भन्दा रहेछन् ।' ठट्टा गर्दै मैले थपें, 'हाम्रो टोल (चन्द्रागिरि- १२)मा पनि हालै ढलान भएको छ । भित्री सडकमा समेत बत्ती हालिदिएका छन् । अब तिमी पनि बालेनलाई धन्यवाद देऊ !'
***

यो आलेख लेख्न बस्नुअघि मलाई प्रेरित गरेको अर्को एउटा घटना पनि छ, जुन हाम्रा (Lokantar.com का) सम्पादक विमल गौतमले न्युजरूमको दैनिक मीटिङमा सुनाउनुभएको थियो ।

केही महिनाअघि उहाँ परिवारसहित अमेरिका जानुभएको थियो । यसबीचमा लामो हवाई यात्रा र अन्य विभिन्न कारणले उहाँ केही दिन समाचारमा खासै अपडेट हुनुभएको रहेनछ ।

त्यसैक्रममा अमेरिकामा उहाँको चिनजानका एक नेपालीले भनेछन्– 'दाइ काठमाडौंमा बालेनले त चमत्कार नै गरेछ । यस्तै काम हुँदै गयो भने त म पनि छिट्टै नेपाल फर्किन्छु ।'

उनको कुरा सुनेपछि विमल सर एकछिन त अन्योलमा पर्नुभएछ । 'म आएको ३/४ दिन भयो । त्यसअगाडि त खासै चमत्कार देखेको थिइनँ, तत्काल केही भइहाल्यो कि !' यस्तै सोचेर उहाँले खासै प्रतिक्रिया जनाउनुभएन छ । साँझ इन्टरनेटको पहुँचमा पुगेर सरर मिडियाहरू चहार्दा त्यस्तो कुनै चमत्कारको संकेत नदेखेपछि उहाँ मज्जाले हाँस्नुभएछ ।

'स्वदेश फर्किनेले सुटकेसमा बालेन सिटी लेखेर आउँछन् । विदेश पुग्दा म आफैंले त्यस्तो भोगेँ । चमत्कार नै भएजस्तो त लाग्दैन, तर यस्तो छ मान्छेको बुझाइ,' अमेरिकाबाट फर्किएपछि उहाँले आफ्नो निष्कर्ष सुनाउँदै भन्नुभएको थियो ।

***

म चन्द्रागिरि- १२ देखि ललितपुर महानगरपालिका- १० कुपन्डोलसम्म दैनिक यात्रा गर्छु । बल्खु-कलंकी-एलआरआई स्कूल हुँदै यात्रा गर्ने क्रममा बल्खु-कलंकी रिङ रोडलाई छाड्ने हो भने खाल्डाखुल्डी भएको र बिग्रिएको सडक जति छ, त्यो सबै काठमाडौं महानगरपालिका (वडा नम्बर १४) मा पर्छ ।

साँघुरो सडकका कारण एलआरआई मोडमा 'पीक आवर'मा प्राय: जाम हुन्छ । अन्यत्र डोजर लिएर पुग्ने बालेनको नजर शायद कलंकीबाहिरको यो सडकमा परेको छैन । जहाँबाट सडक फराकिलो र पिच नबिग्रिएको भेटिन्छ, त्यहीँबाट चन्द्रागिरि नगरपालिका शुरू हुन्छ ।

यसो भन्दै गर्दा के प्रस्ट पार्न चाहन्छु भने चन्द्रागिरि नगरपालिकाका मेयर घनश्याम गिरिसँग मेरो व्यक्तिगत चिनजान छैन । खासै रिपोर्टिङमा नहिँड्ने र समाचार सम्पादनको जिम्मेवारी भएकाले उनीसँग प्रत्यक्ष भेटघाट समेत भएको छैन ।

मलाई अर्को कुरा के पनि जानकारी छ भने उक्त सडक महानगरपालिकाको क्षेत्राधिकारभित्र पर्दैन । तर, आफ्नै महानगरभित्र नागरिकले भोगिरहेको सास्तीबारे बालेनको ध्यान नपुगेकाले यस विषयलाई यहाँ उद्धृत गरेको हुँ ।

केही प्रशंसायोग्य काम

बालेन साह काठमाडौं महानगरपालिकाको मेयरमा निर्वाचित भएपछि केही यस्ता काम गरेका छन्, जसको साँच्चै प्रशंसा गर्न सकिन्छ ।

जस्तै– शिक्षण संस्था र अस्पतालहरूलाई उत्तरदायी बनाउने उनको प्रयास निकै प्रशंसायोग्य छ । सतप्रतिशत कार्यान्वयन हुन नसकेपनि उनले 'एनुअल फी'का नाममा अभिभावकहरूबाट बर्सेनि भर्ना शुल्क असुल्ने निजी स्कूलहरूको लुट रोक्न निर्देशन दिएका छन् । यो काठमाडौं उपत्यकामा बसोबास गर्ने अधिकांश मध्यमवर्गीय र निम्न मध्यमवर्गीय परिवारहरू लाभान्वित हुने काम हो ।

साथै, गरिब तथा विपन्न विद्यार्थीहरूलाई नि:शुल्क कोटा अनिवार्य गराएका छन् । सरकारी शिक्षण संस्था सुधारका लागि पनि उनले उल्लेख्य प्रयास गरेको देखिएको छ ।

अर्कातर्फ कानूनै बनाएर विपन्न र असहाय नागरिकहरूले नि:शुल्क उपचार पाउने व्यवस्था मिलाउन प्रयास गरेका छन् ।

काठमाडौं महानगरपालिका जनस्वास्थ्य ऐन, २०८० को दफा २८ अनुसार काठमाडौं महानगरपालिका क्षेत्रभित्र रहेका अस्पतालहरूले विपन्न, असहाय र बेवारिसे नागरिकका लागि कुल शय्याको १० प्रतिशत छुट्ट्याएर त्यसमा लाग्ने सम्पूर्ण खर्च नि:शुल्क गर्नुपर्ने व्यवस्था गरेका छन् । त्यसका लागि उनले अनलाइन प्रणाली नै विकास गरेका छन् ।

असहाय र विपन्नलाई लक्षित गरी महानगरले नि:शुल्क एम्बुलेन्स सञ्चालन गरेको छ । १०२ नम्बरमा फोन गरेर नगरबासीले सहज सेवा लिन सक्छन् । काठमाडौं बाहिरका केही पालिकालाई एम्बुलेन्स बाँडेका छन् ।

सीप मेला आयोजना गरेर काठमाडौंको खुलामञ्चमा २ हजारभन्दा बढी नागरिकलाई सीपमूलक तालिम सिकाइरहेका छन् ।

महानगरको बैठक लाइभ गर्ने निर्णय तथा होटल/रेस्टुरेन्टका शौचालय सर्वसाधारणलाई प्रयोग गर्न दिने निर्णय पनि बालेनले शुरूआती चरणमा गरेका राम्रा काम थिए ।

यसका अलावा बलमिच्याइँ गरेर अवैध संरचना खडा गरेका केही ठूलाबडालाई तह लगाएका छन् । डोजरै लगेर तर्साएका छन् ।

पार्किङ व्यवस्थापन गरेका छन् । पार्किङका लागि छुट्ट्याउनुपर्ने बेसमेन्टमा रहेका सटर तथा अन्य संरचना हटाएर पार्किङ अनिवार्य गरेका छन्, जसका कारण मुख्य बजार क्षेत्र व्यवस्थित देखिएको छ ।

बस स्टपहरूमा प्राचीन फाल्चा राख्ने कामको थालनी पनि बालेनले गरेको राम्रो काम हो । ढलमा परिणत भएर थुनिएका खोला खोल्ने, सडक पेटीमा रंगरोगन गर्ने, फूल रोप्ने लगायत पनि सर्वसाधारणको नजरमा परेका छन् ।

जे गर्न जानेनन्...

फूटपाथबाट निमुखाहरूलाई खेद्ने बालेनको शैलीका विषयमा म मात्र होइन, मेरो सर्कलका अधिकांश साथीहरूको 'रिजर्भेसन' पाउँछु ।

उच्च शिक्षा अध्ययनका लागि वि.सं. २०६४ सालमा धादिङबाट काठमाडौं छिरेयता करिब १६ वर्षको अवधिमा मैले अनुभव गरेको कुरा के हो भने काठमाडौंमा हुनेखानेहरू जति छन्, त्यसको दुई गुणा निम्न मध्यमवर्ग र निमुखा छन् ।

अवसरको खोजीमा देशभरबाट काठमाडौं छिरेका निमुखा नागरिकहरू कसैले दैनिक ज्यालामजदूरी गरेर पेट पाल्दै आएका छन् त कसैले सडकमा सानोतिनो व्यापार गरेर गुजारा चलाउँछन् । थोरैतिनो पारिश्रमिकमा उद्योग कलकारखाना तथा निजी क्षेत्रका अन्य 'अफिस'मा काम गर्नेको संख्या त्यत्तिकै छ ।

फूटपाथमा निर्भर निमुखाहरूमाथि बालेनले गरेको व्यवहारलाई 'ज्यादती' भन्दा फरक पर्दैन । फूटपाथ खाली गर्ने कुरा आफैंमा नराम्रोचाहिँ होइन, तर त्यसका लागि शुरूमा विकल्प दिनुपर्थ्यो । निश्चित स्थान छुट्ट्याएर उनीहरूलाई व्यवस्थित गरी फूटपाथ खाली गरिएको भए आलोचना हुने थिएन ।

अर्कातर्फ बालेनको अन्य कार्यशैलीलाई लिएर पनि असन्तुष्टि व्यक्त हुने गरेको छ । बालेनका कमजोरीहरू के-के देख्नुभएको छ भन्ने प्रश्नमा मेरा एक सहकर्मीले तत्काल भनिहाले- 'प्रश्नबाट भाग्न खोज्ने, सीमित मान्छेको घेरामा रहने ।'

यसबीचमा बालेनको अभिव्यक्तिलाई लिएर पनि पटक-पटक प्रश्न उठेको छ । एकपटक उनले 'सिंहदरबारमा आगो लगाउँछु' भनेर स्टाटस नै लेखेका थिए । यो किसिमको अराजकता राजधानी शहरको मेयरका लागि सुहाउने कुरा होइन । साथै, उनले सिंहदरबार नै सारेर अन्त लैजाऊ भनेर धम्की पनि दिएका थिए, जुन उनको अधिकार क्षेत्रभन्दा बाहिरको अभिव्यक्ति हो ।

सामाजिक सञ्जालमा उनको उपस्थिति भड्काउ खालको रहँदै आएको छ ।

र,अंकमा बालेनको कार्यकाल मूल्यांकन

बालेन साहले काठमाडौं महानगरपालिकाको मेयरका रूपमा कार्यभार सम्हालेको २ वर्ष पुग्न केही दिनमात्र बाँकी छ । यही सन्दर्भमा मैले चिनजानका केही पत्रकार साथीहरूलाई सोधेँ– 'तपाईं बालेनको अहिलेसम्मको कार्यकाललाई १० पूर्णाङ्कमा कति अंक दिनुहुन्छ ?' साथीहरूको जवाफ सरदरमा ७ आयो, जुन आफैँमा नराम्रोचाहिँ हैन । मेरो आफ्नो मत समेत त्यही हाराहारीमा रहेकाले म उनलाई १० मा ७ अंक दिन चाहन्छु ।

अन्त्यमा, निराशा नै निराशामा डुबेको नेपाली समाजलाई बालेनले थोरै भएपनि खुशीको बहाना दिएको सत्य हो । तर, राजधानीबाहिर र विदेशमा रहेका नेपालीबीच बालेनबारे जति चर्चा छ, त्यति काम भएको चाहिँ मैले देखेको छैन ।

फोहोर व्यवस्थापनको समस्या दीर्घकालीनरूपमा समाधान भएको छैन । बञ्चरेडाँडा आसपासका बासिन्दाले फेरि कुनै दिन आफ्ना मागहरू राखेर आन्दोलन गरे भने काठमाडौंका सडकमा फोहोरको डुंगुर लाग्ने खतरा यथावत् छ । उनीहरूको माग पूरा नगरिएकाले त्यो दिन छिट्टै नआउला भन्न सकिन्न ।

महानगरभित्रै विभिन्न निकायले मनलाग्दी सडक खनेर महिनौंसम्म कालोपत्रे नगरी नागरिकलाई धूलो खुवाउने समस्या पनि विद्यमान नै छ । मेयरका रूपमा यस्तो समस्या समाधानका लागि बालेनले पर्याप्त पहल गरेको महसुस गर्न पाएको छैन ।

बालेन अहिलेसम्म प्रश्नबाट भागिरहेका छन् । सोसल मिडिया म्यानेजमेन्ट गरेर आफ्नो सकारात्मक प्रचार गराउन सके पनि बालेन निमुखा जनता मात्र होइन, मिडियाकै पनि पहुँचमा छैनन् । जनताको नेता बन्ने हो भने यसरी प्रश्नबाट भागेर सीमित घेरामा रहन हुँदैन भन्ने मेरो सुझाव छ । आफ्नो दुई वर्षे कार्यकालमा बालेनले केही आशा जगाएको पक्कै हो । बाँकी कमजोरीहरू पनि सुधारेर अगाडि बढून् र अबको ३ वर्षपछि फेरि मूल्यांकन गर्दा १० मा कम्तीमा ९ अंक दिन पाइयोस्, बालेनलाई शुभकामना छ ।