• निरुपा प्रसून 

म बाहुनकी छोरी, यतिखेर सार्की युवकको पछि लागिरहेकी छु । मरिमेटेर । लागिपरेर । भावुक भएर । गम्भीर भएर । जिउ–ज्यान दिएर । 

‘बिहे गर्छु के म तिमीसँग ?’

‘पलभरको आवेग तिम्रो ।’

युवक मेरो कुरालाई गम्भीर रूपमै लिँदैन । मुस्कुराएर टाँरिदिन्छ ।
                                               
‘कस्तो स्मार्ट लाग्यो नि मलाई तिम्रो आमा । नत्र अरु बुढाबुढीहरू भए त भेट्ने बित्तिकै सोधिहाल्थे छोरी नै माग्न आएको जस्तो गरेर बुवाको के थर हो भनेर ।’ ऊ खुशी देखिन्थ्यो आफ्नो जात भन्न नपरेकोमा । 

‘धन्न आफ्नो ओरिजिनल हुनेवाला सासुआमाले सोधिनन् है । देख्यौ कस्तो स्मार्ट छ हाम्रो फेमिली,’ जिस्काइदिए मैले । 

‘सोध्नुभएको भए झूट बोल्थ्यौ तिमी ? तिमीहरूलाई आफ्नो थर भन्न किन यतिधेरै आपत्ति हुन्छ ?’ आँखा तरेरै प्रश्न गरें मैले ।

‘नेभर, म पूरा तयारीको साथ तयार थिएँ । जे हो त्यही भनिदिन्थे । तिम्लाई के थाहा छ दलित हुनुको पीडा । भोग्नेलाई पो थाहा हुन्छ ।’ ऊ किन हो डराएरै भनिरहेको थियो । एक किसिमको आक्रोश मिश्रित आवाजमा ।

आमाको पनि त्यही दिन मेरोभन्दा २ घण्टा अगाडि पोखराको लागि उडान थियो । डिले भएछ । म अफिसको कामले नेपालगञ्ज जाँदै थिएँ । पानी परेकाले निश्चित समयमा उडेको थिएन प्लेनहरू ।

एयरपोर्टमा सुवास र आमाको भेट भएको थियो । सुवास मलाई पुर्‍याउन आएको थियो एयरपोर्ट । त्यो दिन मैले सुवास र आमाको फोटोहरू पनि खिचेकी छु । 

हामी मिल्ने साथी हौं ।

आमा भन्नुहुन्छ सधैं, ‘म त अनुहार हेरेरै चिन्दिन्छु को मान्छे के जातको हो भनेर ।’

पछि सोधें मैले, ‘आमा ! एयरपोर्टमा भेट्या मेरो साथी कुन जातको हो ल भन्नुस् त ?’

‘ठकुरी जस्तो थियो ।’ हाँसो रोक्न सकिनँ मैले । यस्तो पनि अनुहार हेरेर जात चिन्ने रे ! हैट !

मेरो आमा अरु कुरामा मोडर्न भए पनि यो जातको मामिलामा असाध्यै पुरातनवादी हुनुहुन्छ । यस्तो आमाकी छोरी मैले भने दलित भनिएको जातसँग बिहे गर्ने निर्णय गरिसकें । मनोमानी ढंगले एक्लै । दिदीलाई भनिसकें । पत्याउनु भएको छैन ।

स्कूल पढ्दाको साथी प्रशान्त पन्त । ऊ स्कूलसम्म पढाइमा अब्बल थियो, पछि के भयो कुन्नी ब्याचलर भर्ना गरेर पनि नपढी दुबई पो गएको रैछ । फेसबूक च्याटमा कुरा भयो निकै पछि । 

‘मेरो बिहेमा आउ है ?’
 
‘वाउ ! कहिले ?’

‘यही मसिंरमा’

‘स्योर । कंग्रयाट्स् ! लभ हो कि एरेन्ज ?’

‘लभ’

‘वाउ ! खै फोटो हेरुम ?’ उसले फोटो सेण्ट गर्‍यो । मंगोलियन टाइपको थियो केटीको अनुहार ।

‘इन्टरकास्ट हो ?’ आफ्नो कुरा पनि उसलाई सुनाउँछु भनेर सोच्दै थिएँ । म इन्टरकास्ट बिहे गर्नेछु भनेर  सुनाउनै बाँकी थियो । 

‘हो नि । पानी नै नचल्ले पो हुँदैन, अरु त खासै फरक पर्दैन ।’ धिक्कार लाग्यो २१ औं शताब्दीको युवाको सोचाइ ।
 
त्यसपछि अरु कुरा गर्ने मूड पनि भएन मलाई त्योसँग । पानी नचल्ले जातसँगको मेरो बिहेको प्रसंग किन सुनाउ त्यसलाई ? सुनाइनँ ।
 
एउटा मलाई माया गर्ने दाइ हुनुहुन्छ । नातामा पर्ने दाइ होइन, गोत्र एउटै भएर दाइबहिनी बनेका हामी । म आफ्ना कुराहरू अक्सर सुनाउँछु । भाइबरमा कुरा हुन्छ हाम्रो । एकदिन सोधें मैले । 

‘दलितप्रति धारण के छ हजुरको ?’

‘उनीहरूलाई समान अधिकार दिनुपर्छ, शिक्षामा जोड दिनुपर्छ सरकारले ।’

‘उफ् अधिकारको कुरा गरेकी होइन क्या ! यो भेदभाव, तल्लो जात, छुवाछुत के–के जाति भन्छन् नि !’

‘त्यस्तो भेदभाव गर्नुहुन्न । रगत उस्तै । छाला उस्तै लिङ्ग उस्तै । केही फरक छैन हामी र उनीहरूबीच । तिमी पनि कमिनी जस्तै त छौ नि !’

‘मतलब ?’

‘राम्री छौ भन्या क्या ।’

‘मानिलिउँ मैले सार्कीसँग बिहे गरें भने हजुर के ठान्नुहुन्छ ?’ प्रसंग बदले मैले । 

‘तिम्रो माइती बनेर तिम्लाई घर–माइती गराउँछु ।’
‘साँच्चै ?’

‘डन भयो १००% ।’ दाइको कुराले म एकदमै फुरुङ्ग भएँ ।
 
माइती पनि पाइसकें । सपोर्ट गर्ने मान्छे पनि । सुवास मेरो प्रेमी होइन, नजिकको साथी हो । माया लागेर । ऊसँग बिछोड हुन नसकेर होइन, मैले बिहे गर्छु भनेर हिँडेकी । न त अरु कोही नभेटेर । म परिर्वतन चाहन्छु । लियो टोल्सटोयले भनेका छन् वार एण्ड पिसमा ‘हामी संसार बदल्न चाहन्छौ तर आफू बदलिन कहिले पनि चाहँदैनौ ।’

आजसम्मको मलाई मन पर्ने हरफ पनि यही हो । हो म समाज बदल्न चाहन्छु र शुरूआत आफैंबाट गर्नुपर्छ ।

... ...

मेरो कलेजमा पनि मिल्ने साथी दमिनी थिई । ३ वर्ष सँगै कलेज पढेकी साथीको असली थर मैले कलेज सकिएपछि मात्र थाहा पाएकी थिई । कहिले–कहिले ढुंगे युगको पालामा छुट्याइएको यो जातपातको वर्गलाई आधुनिक युगसम्म बोकेर हिँड्ने उनीहरू नै दोषी हुन् । नत्र आफ्नो जात पनि किन लुकाउन पर्‍या त ? किन गर्व साथ प्रस्तुत हुन नसकेका ? बाहुन–क्षेत्रीले सजिलै भन्न सक्ने थर किन उनीहरू लुकाइहिँड्छन् ? झन् यो त आफूप्रति नै अन्याय भयो नि !

स्वयमं आफैंले स्वीकार गर्न नसकेको कुरा अरुले कसरी कहिले स्वीकार्छन् त नि ? यी यस्तै धेरै कुराहरू आए मनमा र म थर लुकाउने साथीसँग बोलिनँ । उसले लामो मेसेज गरे पछि म पुनः बोल्न थालेकी थिएँ उसँग ।

जति आधुनिक भनिए पनि यो छुवाछुतको वर्गीय विभेद, उच्च जातका भनिएकाहरूले दलित उपनाम पाएकाहरूप्रति हेरिने दृष्टिकोण एकदमै दयनीय नै छ । 

ऊ भन्थी, आफ्नो जात भन्दाखेरीको पीडा बयान गरिसाध्य छैन रे ! रहरले होइन, सहिसाध्य नभएरै थर लुकाएर हिँडेकी हुँ भन्छे । सजिलोसँग बाँच्नको लागि रे ! हो हामी ४ दिन भान्छामा पस्न नपाउँदा के–के न आकाश खसेजस्तो गरिरहेका छौं भने झन् जन्मभर अछुत बनेर कसरी बाँच्नु होला ? सम्झँदै रिङटा लाग्छ ।

... ...

उसको आमा बितेको भोलिपल्ट अकस्मात जस्तै धेरै च्याट भयो हामीबीच । मृत्य, जीवन र जगतबारे उसलाई सम्झाएँ । आमाको काम सकिसकेपछि हामी भेट्यौं । म निशब्द भएँ । एक्कासी सम्मान त दोब्बर भयो उसप्रति । सुवासले मसँग बिहे गर्छु भन्यो । मैले स्वीकारे । म यही समयको पर्खाइमा नै त थिएँ ।

असाध्यै खुशी हुनुपर्ने हो तर त्यो साँझ घर फर्किएर अलिकति विचलित भएँ म । अन्तरद्वन्द्वमा फनफनी रहें । दुनियाँ एकातिर र म अर्कोतिर भएकी परिदृश्य पनि आए आँखा सामुन्नेजस्तो नै ।

‘सजिलो बाटो त जो पनि हिँड्न सक्छन् कोही नहिँडेको बाटो हिँड्नु पो हिँड्नु’ । बुवाले सानोमा सिकाउनु भएको कुरा सम्झे र पनि यो कुरामा मेरो बुवा बिल्कुलै सहमत हुनुहुन्न, एउटा मार्मिक असन्तुष्टिले भित्रभित्रै निस्सासिएकी थिएँ एकैछिन । 

ऊ विना त अब मेरो कुनै पनि काम पूरा हुँदैन । यता जाउ सुवास ! उता जाउ सुवास ! यो सुन सुवास ! त्यो सुन सुवास । डाइरेक्ट हजब्यान्डवाला फील आँउछ । उसलाई के फील आउँछ कुन्नि ! सुवास एक्लै बस्छ काठमाडौंमा । म बिदामा उसको कोठा जान्थे । उसको काम सघाइदिन । बाँकी उमेर बाँकी नै छ जस्तो लाग्थ्यो र म कुनै पनि काम सहयोग गर्ने थिइनँ । बस् उसले बनाएको चिया पिउथें र अरु बढी भाँडा जुठो बनाएर आउँथें । 

म सम्पूर्ण रूपमा उप्रति समर्पित थिएँ । मन, वचन र कर्म सबै–सबैमा सुवास मिसिएको थियो । सम्पूर्ण रूपमा उसकी हुन तयार थिएँ । मलाई कसैको डर लाग्थेन, न त कसैले मलाई ऊबाट अलग बनाउन सक्छ जस्तो लाग्थ्यो । निर्धक्क र निस्फिक्री थिएँ म ।
 
पिर पर्नुपर्ने हो मलाई । म त असाध्यै खुशी भएँ । हतार गरेर फोनमै सुनाए । उसले कन्फर्म गर्न डाक्टरलाई चेक अफ गराऊ भन्यो । तिमी पनि हिँड भने । अफिसको कामले नभ्याउने कुरा गर्‍यो ।  एकछिन त लाग्यो बिहे नभएको केटी कसरी जाने ‘पिग्नेन्सी टेस्ट’ गर्न ? उसैले सुझायो – डाक्टरलाई बिहे भइसकेको भन्नु भनेर । मेरीस्टोप जाऊ भनेर पनि सुवासले नै सिकाएको थियो । ७ हप्ता भइसकेको रहेछ । म मिठाइ लिएर उसको कोठामा गए । 

‘अबोर्सन गर्नुपर्छ ।’ उसको कुरा ठट्टा जस्तो लागे पनि मुटु चस्स बिझ्यो । संसारको उत्कृष्ट सुख आमा बन्दै थिएँ । ऊ भने ? 

‘तिमी ठूला जात भनिएकाहरूले कति पीडा दिएका छौ, त्यो हिसाब बराबर गर्नु छ मलाई । हेर हामी पनि केही हौं थाहा पायौं होला । हाम्रो पनि केही अस्तित्व छ देखाउनु छ तिमीहरूको जातलाई । म तिमीसँग बिहे गर्न सक्दिनँ । सरी !’

‘तर यो कुनै बदला लिने तरिका होइन सुवास ! अरुले गरेको गल्तीको सजायँ मलाई किन ?’

धेरै कुरा भन्न मन थियो तर केही पनि भनिनँ । मेरो पाठेघरमा उसको निर्णय ? यो हुनै सक्दैन । मैले समाजलाई केही सिकाउन चाहें । उसले बदला लिन चाह्यो समाजसँग ।

समूहले गरेको तिरस्कारको बदला व्यक्तिसँग लिनु कति न्याय संगत थियो कुन्नी ! उसको कोठाबाट निस्किएँ । मैले घर छाड्दा हुरी–पानी केही पनि आएन । असार महिना टन्टलापुर घाम लागिरहेको थियो ।