अर्थमन्त्रालय यतिखेर नयाँ बजेट निर्माणमा जुटेको छ । 

संविधान अनुसार जेठ १५ गते आगामी आर्थिक वर्ष २०७८/०७९ का लागि बजेट सार्वजनिक गर्न मन्त्रालय बजेट निर्माणमा जुटेको हो । 

कोरोना महामारीपछि मुलुकको अर्थतन्त्र विस्तारै माथि उठ्दै छ । महामारीका कारण अर्थतन्त्र खस्किएको र धेरैको रोजगारी गुमेको अवस्थामा बजेट आर्थिक पुनरुत्थानमा केन्द्रित हुनुपर्ने अवस्था छ ।

एकातिर पुन​रुत्थानका प्याकेजहरू समेट्नुपर्ने र अर्कातर्फ बजेटको आकार पनि धेरै ठूलो बनाउन नसकिने बाध्यात्मक अवस्थाका कारण दोहोरो दबाबको स्थिति रहेको अर्थमन्त्रालयका कर्मचारीहरू बताउँछन् ।

चालू आर्थिक वर्ष २०७७/७८ र त्यसअघिका २ आर्थिक वर्षको बजेट तत्कालीन अर्थमन्त्री डा. युवराज खतिवडाले ल्याएका थिए ।

अर्थमन्त्री खतिवडाले ल्याएको बजेटप्रति सत्तारुढ दल तत्कालीन नेकपाका सांसदहरू नै असन्तुष्ट बनेका थिए । पहिलोपटक त पुरक बजेट ल्याउनुपर्ने मागसमेत जोडतोडका साथ उठेको थियो ।

डा. खतिवडाले खेपेको आलोचनाबाट पाठ सिकेर कमभन्दा कम आलोचना हुनेगरी बजेट ल्याउने अवसर वर्तमान अर्थमन्त्री विष्णु पौडेलसँग छ ।

अर्थमन्त्रीका रूपमा पौडेलले दोस्रो बजेट ल्याउन लागेका हुन् । पहिलो कार्यकालमा उनले आर्थिक वर्ष २०७३/०७४ को बजेट ल्याएका थिए । 

त्यतिबेला उनले ल्याएको बजेटको प्रशंसा भएको थियो ।

यसपटक पनि अर्थमन्त्री पौडेल केही हदसम्म पपुलिस्ट बजेट ल्याउने तयारीमा रहेको अर्थमन्त्रालय स्रोतले जानकारी दियो ।

फेरिँदै मन्त्रीको दिनचर्या 

अर्थमन्त्रीका रूपमा दोस्रोपटक सिंहदरबार छिरेका पौडेलले कस्तो बजेट बनाउलान् भन्नेमा यतिखेर चासो देखिएको छ । त्यसो त अर्थमन्त्री बनेपछि पौडेलले केही सुधारका काम गरिसकेका छन् ।

मन्त्रालय स्रोतका अनुसार अहिले अर्थमन्त्री पौडेलको दिनचर्या निकै व्यस्त छ । अहिले मुलुकमा राजनीतिक माहोल निकै तरल छ, तर पनि पौडेल बजेट निर्माणमा नै व्यस्त भइरहेका छन् । ‘यस्तो अवस्थामा पनि राजनीतिका लागि समय दिन भ्याउनुभएको छैन,’ पौडेल निकट स्रोतले लोकान्तरसँग भन्यो ।

उनी बिहान ७ः३० मा अर्थमन्त्रालय पुगिसक्छन् भने बेलुका करीब ८ बजे मात्रै फर्कने गरेका छन् । उनीसँगै बजेट वक्तव्य मस्यौदा लेखन समितिका ५ सहसचिव ७ः३० देखि ८ बजेसम्ममा मन्त्रालय पुगिसक्छन् भने राति ८ बजेमात्रै मन्त्रालयबाट बाहिरिन्छन् ।

बजेट वक्तव्य मस्यौदा लेखन समितिमा मन्त्रालयका प्रवक्ता सुमन दाहाल, बजेट महाशाखा प्रमुख धनीराम शर्मा, सहसचिवहरू श्रीकृष्ण नेपाल, रामप्रसाद घिमिरे र रामेश्वर दंगाल रहेका छन् ।

बजेट माग्नेहरूको लर्को !

केही दिनयता अर्थमन्त्रालयमा चहलपहल बढेको छ । प्रायः अर्थमन्त्री पौडेललाई भेट्नका लागि भन्दै मन्त्रालय पुग्ने गरेका छन् ।

बजेट निर्माणका लागि एकातिर मन्त्रीको व्यस्तता हुन्छ भने अर्कातिर भेट्न आउनेलाई पनि समय त दिनुपर्ने बाध्यता रहेको उनको सचिवालयले जनाएको छ ।

अर्थमन्त्री पौडेलका स्वकीय सचिव यम पाण्डेले लोकान्तरसँग भने, ‘अहिले दिनको ६/७ वटा समूह मन्त्रालयमा आउने गरेका छन्, बजेटको काममा व्यस्त मन्त्रीज्यूले उहाँहरूलाई नि केही समय छुट्याउनुपरेको छ ।’

अर्थमन्त्री तथा अर्थसचिवलाई भेट्न आउनेहरूमा स्थानीय तहका जनप्रतिनिधि, कतिपय सांसद र अन्य नेता/कार्यकर्ता समेत रहेका छन् । बजेटमा आफ्नो कार्यक्रमलाई पार्नका लागि उनीहरू मन्त्रालय धाउने गरेका हुन् । 

पछिल्ला केही दिनयता मन्त्रालयमा खुद्रे र कतिपय ठूला आयोजनाहरूका लागि बजेट माग्न यस्ता समूहको उपस्थिति बाक्लिएको अर्थमन्त्रीका प्रेस सल्लाहकार भुवन केसीले लोकान्तरलाई बताए ।

मुख्य प्राथमिकता के ? 

अर्थमन्त्रालयले यसपटक आर्थिक पुनरुत्थान र रोजगारी सिर्जनालाई विशेष प्राथमिकतामा राख्ने तयारी गरेको छ । कोरोना महामारीपछि सुस्त बनेको अर्थतन्त्र उकास्नका लागि आर्थिक पुनरुत्थानमा बढी केन्द्रित हुनुपर्ने अर्थमन्त्रालयले जनाएको छ । यस्तै मुलुकमा नयाँ रोजगारी सिर्जना गर्नेतर्फ पनि बजेट अग्रसर हुने मन्त्रालय स्रोतले जनाएको छ । 

ठूला पूर्वाधार निर्माणका आयोजनाहरू कार्यान्वयनलाई निरन्तरता दिन पनि बजेट केन्द्रित हुने छ । 

नयाँ बजेटले स्वास्थ्य, शिक्षा तथा खानेपानीलाई पनि मुख्य प्राथमिकतामा राख्नेछ । कोरोना महामारीपछि स्वास्थ्य क्षेत्रमा विशेष लगानी गर्नुपर्ने अवस्था आएकाले पनि मन्त्रालय त्यता केन्द्रित भएको बताइएको छ । 

‘अर्थमन्त्री स्वयं नै स्वास्थ्य तथा खानेपानीलाई सर्वसुलभ बनाउनुपर्छ, त्यो पनि छिट्टै भन्ने मान्यता राख्नुहुन्छ, त्यसकारण उहाँको अहिलेको बजेटमा स्वास्थ्य तथा खानेपानीलाई महत्त्वका साथ राखिन्छ,’ अर्थमन्त्रालय स्रोत बताउँछ ।

यस्तो छ बजेटसम्बन्धी कार्यतालिका

अर्थमन्त्रालयले अहिले कार्यतालिकाको तेस्रो चरणमा प्रवेश गरेर काम गरिरहेको छ । कार्यतालिका अनुसार चैत १४ गतेदेखि २६ गतेसम्म राष्ट्रिय योजना आयोगमा बजेटको नीति र कार्यक्रममाथि छलफल भइरहेको छ । 

चैत १ गतेदेखि बजेट निर्माणमा जुटेको अर्थमन्त्रालयले यसअघि बजेटमा समावेश गर्नुपर्ने नीति, कार्यक्रम र अपेक्षित उपलब्धिसहितका सूचकहरूबारे छलफल सकाएको छ । 

यस्तै बजेटमा समावेश गर्नुपर्ने विषयमा सार्वजनिक सूचना जारी गर्दै सुझाव संकलनको काम पनि मन्त्रालयले गरेको छ । 

मन्त्रालयले चैत १५ गतेसम्ममा विभागहरूलाई बजेट तर्जुमाका लागि ‘पोलिसी पेपर’ तयार गरी पेश गर्न निर्देशन दिएको थियो । केही विभागबाट अझै पनि यस्तो पेपर आउने क्रम जारी रहेको अर्थमन्त्रालयले जनाएको छ । 

एलएमबीआइएसमार्फत विषयगत मन्त्रालयहरूले बजेट चैत १५ गतेसम्ममा प्रस्ताव गर्ने भनिएकोमा यो केही समय लम्बिएको छ । कतिपय मन्त्रालयहरूले  प्रस्ताव गर्ने क्रममै रहेका छन् । 

यस्तै बिहीवारबाट बजेटको उद्देश्य, प्राथमिकता र मुख्य कार्यक्रमबारे सांसदहरूसँग प्रदेशगत छलफल शुरू भएको छ ।

चैत २३ गतेसम्म सांसदहरूसँग छलफल हुनेछ । यही अवधिमा अन्तरसरकारी वित्त परिषद्को बैठक समेत हुने मन्त्रालयले जनाएको छ । 

यस्तै प्रदेश आर्थिक मामिला तथा योजना मन्त्रालयसँग सशर्त अनुदानसम्बन्धी छलफल चैत २२ देखि ३१ गतेसम्म चल्नेछ । 

आगामी २०७८ वैशाख २ देखि २५ गतेसम्म अर्थमन्त्रालयले मन्त्रालयहरूसँग बजेट, कार्यक्रम र खर्च शीर्षकगत छलफल गर्नेछ । 

सोही मितिमा मन्त्रालयले वैदेशिक स्रोतअन्तर्गत प्राप्त हुने रकम यकिन गरी बजेट राख्नेछ । 

२०७७ चैत २६ देखि २०७८ वैशाख २५ गतेसम्म अर्थमन्त्रालयले राजनीतिक दलका प्रतिनिधि, पूर्वअर्थमन्त्रीहरू, पूर्व गभर्नर, पूर्व अर्थसचिव, वरिष्ठ अर्थशास्त्रीहरू लगायतबाट बजेट सुझाव संकलन कार्यतालिका रहेको छ । 

यस्तै आगामी वैशाख २५ गतेभित्र बजेट वक्तव्य मस्यौदा लेखन समितिले विनियोजन विधेयकका सिद्धान्तहरू र प्राथमिकताको मस्यौदा तयार पार्ने कार्यतालिका रहेको छ । 

यस्तै आगामी वैशाख २० गते अर्थमन्त्रीले विनियोजन विधेयकका सिद्धान्त तथा प्राथमिकता संघीय संसदका दुवै सदनमा पेश गर्ने कार्यसूची रहेको छ । 

मन्त्रालयका अनुसार, आगामी वैशाख २५ गतेसम्म प्राविधिक सहायता तथा अन्य गैर सरकारी संस्थामार्फत परिचालन हुने सहायता यकिन गरिनेछ ।

यस्तै वैशाख ३० गते आर्थिक सर्वेक्षणलाई अन्तिम रूप दिइने तथा छपाइका लागि प्रेसमा पठाउने र मन्त्रालयगत प्रगति विवरण समेत छपाइका लागि प्रेसमा पठाउने कार्यसूची मन्त्रालयले तय गरेको छ ।

जेठ १ गते बजेट वक्तव्य लेखन टुंग्याइनेछ । यस्तै जेठ ५ गते राजस्व बोर्ड विकास समितिले अर्थमन्त्रीसमक्ष प्रतिवेदन पेश गर्नेछ । 

जेठ ६ गते राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीसमक्ष बजेट बिफ्रिङका लागि मस्यौदा तयार गरिनेछ भने १० गते बजेट ब्रिफ्रिङ गरिनेछ ।

यस्तै जेठ १० गते नै त्रिवर्षीय खर्च अनुमान सहित व्यय अनुमानको प्रारम्भिक मस्यौदा तयार गरिनेछ भने सोही दिन व्यय अनुमान र खर्च शीर्षकगत खर्च अनुमानको अंक रुजुसहित अन्तिम मस्यौदा तयार गरिनेछ । 

जेठ १२ गते व्यय अनुमानसम्बन्धी किताब छपाइका लागि प्रेसमा पठाइनेछ । 

यस बीचमा विभिन्न प्रक्रिया पूरा गर्दै अर्थ मन्त्रालयले आगामी जेठ १३ गते बजेट वक्तव्यलाई अन्तिम रूप दिनेछ भने जेठ १४ गते राष्ट्रिय योजना आयोग र नेपाल सरकार (मन्त्रिपरिषद्)मा बजेट ब्रिफिङ गरिनेछ । 

जेठ १४ गते नै आर्थिक विधेयक, विनियोजन विधेयक, राष्ट्र ऋण उठाउने विधेयक र ऋण तथा जमानत विधेयक छपाइका लागि पठाइनेछ  । सोही दिन नै बजेट वक्तव्य र स्रोत पुस्तिका छपाइका लागि पठाइनेछ ।

यसैगरी जेठ १४ गते नै संघीय संसद्का दुवै सदनमा आर्थिक सर्वेक्षण, संस्थानको प्रगति विवरण र मन्त्रालयहरूको प्रगति विवरण पेश गरिनेछ ।

अन्तिममा, जेठ १५ गते संविधानतः अर्थमन्त्रीले संघीय संसद्का दुवै सदनको संयुक्त बैठकमा बजेट प्रस्तुत गर्नेछन् ।