फिलिपिन्सका राष्ट्रपति रोड्रिगो डुटेर्टेले राजनीतिबाट संन्यास लिने घोषणा गरेसँगै उक्त देशमा लोकरञ्जनवादी राजनीतिको एक अध्याय समाप्त हुन लागेको छ । सन् २०२२ को मध्यसम्म डुटेर्टेको कार्यकाल छ ।

फिलिपिन्सको संविधानले कुनै पनि व्यक्तिलाई ६ वर्षको राष्ट्रपतीय कार्यकाल चलाएपछि दोस्रोपटकका लागि उम्मेदवार बन्न रोक लगाएको छ । तर सत्तामा रहनका लागि डुटेर्टेले त्यसलाई छल्न प्रयास गरेका थिए । 

उनले आफ्ना भरपर्दा सहयोगी सांसद क्रिस्टोफर बोङ गोलाई राष्ट्रपति पदमा उम्मेदवारी दिन लगाउने अनि आफूले उपराष्ट्रपति पदमा लड्ने योजना बनाएका थिए । गो राष्ट्रपति बनेलगत्तै उनलाई राजीनामा दिन लगाउने अनि उपराष्ट्रपति पदबाट बढुवा भएर राष्ट्रपति बन्ने उनको योजना थियो । 

तर फिलिपिनो जनताले उनको योजना संविधानको मर्मविपरीत रहेको भन्दै असन्तुष्टि जनाएका थिए । त्यसलाई आत्मसात गर्दै डुटेर्टेले गोलाई उपराष्ट्रपति पदका लागि उम्मेदवारी दिन लगाएर आफ्नी छोरी सारा डुटेर्टे–कार्पियोलाई राष्ट्रपति पदमा उठाउनका लागि प्रयास गरिरहेका छन् ।

सारा अहिले डाभाओ शहरकी मेयर छिन् र नयाँ कार्यकालका लागि उनले पुनः उम्मेदवारी दिएकी छन् । तर उनलाई मेयर भन्दा पनि राष्ट्रपति पदमै उम्मेदवारी दिन डुटेर्टेले फकाइरहेका छन् । नोभेम्बर १५ सम्ममा उम्मेदवारीको टुंगो लगाउनुपर्ने हुन्छ ।

सन् २०१६ मा राष्ट्रपति बनेका डुटेर्टेले देशमा लागूऔषध कारोबार गर्नेहरूका विरुद्ध कठोर दमनको सिलसिला चलाएका थिए । उक्त दमनका क्रममा व्यापक मात्रामा गैरन्यायिक हत्या गरिएको आरोप उनीविरुद्ध लागेको छ ।

आफूमाथि लागेका गैरन्यायिक हत्या तथा अन्य विभिन्न दमनको छानबिन रोक्नका लागि डुटेर्टेले सहयोगी तथा छोरीलाई राष्ट्रपति बनाउन प्रपञ्च गरेको आलोचकहरूको मत छ । उनले आफ्नो कार्यकालभरि प्रहरीलाई गैरन्यायिक हत्याका लागि खुला छुट दिएका थिए र आलोचकहरूले उनलाई यसका लागि अभियोजन गर्नुपर्ने बताउँदै आएका छन् ।  

तर देशमा अपराध र भ्रष्टाचारलाई निर्मूल गर्ने भनी निर्वाचनमा गरेको प्रतिज्ञालाई जनताले पत्याएकाले डुटेर्टेले सन् २०१६ मा प्रचण्ड बहुमतका साथ चुनाव जितेका हुन् । जनतालाई गरेको प्रतिज्ञा पूरा गर्न उनले गैरन्यायिक उपाय समेत अपनाएका हुन् । 

राष्ट्रपति बन्नुअघि डाभाओ शहरको मेयर छँदा र त्यसअघि सरकारी वकिलका रूपमा काम गर्दा पनि डुटेर्टेले लागूपदार्थ कारोबार गर्नेहरूविरुद्ध कठोर कदम चालेका थिए ।

सन् २०१६ मा लागूपदार्थविरुद्धको युद्धको घोषणा गरेका डुटेर्टेको शासनकालमा आठ हजारभन्दा बढी व्यक्तिको हत्या गरिएको मानवअधिकार संगठनहरूले दाबी गरेका छन् । कतिपयले यो संख्या १२ हजारभन्दा बढी भएको पनि बताएका छन् । सरकारी आँकडाअनुुसार, अप्रिल महिनासम्म यस लडाइँमा ६ हजार ११७ जनाले ज्यान गुमाएका छन् ।

डाभाओ शहरको मेयर हुँदा आफूले मोटरसाइकलमा चढेर गोली चलाउँदै लागूपदार्थ बेच्नेहरूको हत्या गरेको डुटेर्टेले स्वीकार गरेका थिए । राजधानी मनिलामा वालेस बिजनेस फोरमले आयोजना गरेको कार्यक्रममा उनले उक्त घोषणा गरेका थिए । उनको कठोर शासनका कारण डाभाओ फिलिपिन्सकै सबभन्दा सुरक्षित शहर बनेको बताइन्छ ।

डुटेर्टेले खुलमखुला मानवअधिकार उल्लंघनको घमण्ड गर्ने गरेका थिए । अनि उनले महिलाका विरुद्ध लैंगिक विभेद हुने किसिमका टिप्पणी पनि गर्ने गरेका थिए । सन् २०१८ मा उनले कम्युनिस्ट विद्रोही महिलाहरूको योनिमा गोली प्रहार गर्न सैनिकहरूलाई आदेश दिने भन्दै मजाक गरेका थिए । 

आफ्ना कैयौं प्रेमिका भएको भन्दै फुर्ती लगाउने डुटेर्टेले विदेशी महिलाको गन्ध मन नपर्ने अनि फिलिपिनो महिलाको सुगन्ध आउने भएकाले आफू आकर्षित हुने भनी टिप्पणी गरेका थिए । अनि देशका नारीवादी अभियन्ताहरूलाई चिढ्याउनका लागि उनले दक्षिण कोरियाको भ्रमणका क्रममा एक प्रवासी फिलिपिनो महिला कामदारलाई मञ्चमै बोलाएर ओठ चुमेका थिए । 

त्यसबाहेक उनले विदेशी गण्यमान्यहरूका विरुद्ध पनि अमर्यादित बयान दिने गरेका थिए । उनले संयुक्त राष्ट्रसंघका तत्कालीन महासचिव बान की–मूनलाई मूर्ख भनेका थिए किनकि राष्ट्रसंघले लागूपदार्थविरुद्ध उनको युद्धको आलोचना गरेको थियो । उनले फिलिपिन्सलाई राष्ट्रसंघबाट हटाउने चेतावनी समेत दिएका थिए । 

अमेरिकाका पूर्व राष्ट्रपति बाराक ओबामालाई उनले वेश्याको छोरो भनेपछि ओबामाले रिसाएर उनीसँगको भेटवार्ता नै रद्द गरेका थिए । उनले भ्याटिकनका पोपलाई समेत त्यस्तै किसिमको अमर्यादित भाषा उपयोग गरेका थिए अनि भगवान् मूर्ख भएको भनी टिप्पणी गरेका थिए । 

यत्ति धेरै हर्कत गरेको भए पनि डुटेर्टे बहुमत फिलिपिनोहरूमाझ लोकप्रिय रहिरहे । अपराधलाई नियन्त्रण गर्न सफल भएकाले अनि आवश्यक काम सम्पन्न गर्न तदारुकता देखाउने र विदेशीहरूसामु नझुक्ने भएकाले उनलाई फिलिपिनो जनताले समर्थन गरेका हुन् । 

उनको कार्यकाल आधाउधी हुँदा भएको मध्यावधि निर्वाचनमा उनको पक्षमा लगभग ८० प्रतिशत मत खसेको थियो । त्यसले उनको कामगराइलाई भारी समर्थन गरेको थियो ।

डुटेर्टेको लोकप्रियतामा क्षेत्रीयताले पनि काम गरेको विश्लेषकहरूको मत छ । फिलिपिन्सको इतिहासमा डुटेर्टेअघि देशको दक्षिणी भागबाट यति सशक्त राष्ट्रपति बनेको थिएन । 

फिलिपिन्सको राजनीतिमा अभिजात वर्गकै हालीमुहाली थियो । डुटेर्टेअघिका राष्ट्रपतिहरू ग्लोरिया माकापागल अरोयो र बेनिग्नो अक्विनो तेस्रा पूर्व राष्ट्रपतिहरूका सन्तान थिए । 

अभिजात वर्गले मनिला तथा क्वेजोन जस्ता शहरी क्षेत्रलाई मात्र ध्यान दिने गरेकाले अन्य क्षेत्र उपेक्षित थिए । विशेषगरी दक्षिणी क्षेत्रका मानिसहरू मनिलाका अभिजात वर्गसँग रुष्ट थिए । त्यसैले दक्षिणका सशक्त राजनीतिकर्मी शक्तिमा आउँदा उनीहरू हर्षविभोर हुँदै उनीप्रति कट्टर समर्थन गरिरहे । अनि अपराध र सामाजिक विचलनबाट वाक्कदिक्क भएका अन्य क्षेत्रका मानिसले पनि कठोर शासनशैली भएका डुटेर्टेलाई मन पराएका हुन् ।

आफूलाई समाजवादी र सुधारवादी भन्ने डुटेर्टेले देशको केन्द्रीकृत एकात्मक प्रणालीबाट संघीय प्रणालीमा लैजाने र सबै क्षेत्रमा सम्पत्तिको समान वितरण गराउने प्रतिज्ञा गरेका छन् । तर उनी यसमा सफल हुन सकेका छैनन् । 

तर दक्षिणका उपेक्षित क्षेत्रहरूको आकांक्षालाई उनले राष्ट्रिय मञ्चमा ल्याउन भने सफलता पाएका छन् । सन् २०१९ मा भएको संसदीय निर्वाचनमा उनको दलले बहुमत ल्याएपछि उनलाई राज्यव्यवस्थामा परिवर्तनका लागि अघि बढ्न केही सहज भएको छ । 

डुटेर्टेले अपनाएको परराष्ट्रनीतिको कुरा गर्दा त्यसमा स्पष्टता देखिएको छैन । फिलिपिन्सको भूराजनीतिमा अमेरिका र चीनले प्रभाव जमाउने कोशिश गरिरहेका हुन्छन् । 

दक्षिण चीन सागरमा चीनसँगको विवादमा अन्तर्राष्ट्रिय न्यायाधिकरणले फिलिपिन्सको पक्षमा फैसला दिएको भए पनि चीनले त्यसलाई अस्वीकार गर्दा डुटेर्टे शुरूमा चीनसँग रिसाएर अमेरिकाको पक्षमा लागेका थिए । 

तर पछि गएर उनले फिलिपिन्सलाई उपनिवेश बनाएको अमेरिकालाई पन्छाउँदै चीन र रुससँग सम्बन्ध प्रगाढ बनाउन थालेका थिए । मानवअधिकारको विषयमा अमेरिका र पश्चिमी मुलुकहरूले टोकसो गरिरहने भएकाले पनि उनी चीन र रुसतर्फ ढल्केका हुन् । 

गत अगस्ट २७ मा डुटेर्टे र चीनका राष्ट्रपति सी चिनपिङबीच भिडियो वार्ता भएको थियो । त्यसपछि चीनले फिलिपिन्समा थप लगानी गर्ने र अहिलेको भन्दा बढी सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता व्यक्त गरेको छ । 

फिलिपिन्सको रेलवे तथा अन्य परियोजनामा चीनले अर्बौं डलर लगानी गर्ने भनेको छ । यसबाहेक समुद्रमुनिको तेल उत्खननका लागि चीनले सहयोग गरेको छ । अनि चीनले कोभिड–१९ विरुद्धको खोप पनि उदारतापूर्वक फिलिपिन्सलाई उपलब्ध गराएको छ । 

त्यस्तै फिलिपिन्सको सुदूर दक्षिणी क्षेत्रमा रहेका मुसलमान विद्रोहीहरूसँग लड्नका लागि चीनले फिलिपिनो सेनालाई हातहतियार उपलब्ध गराएको छ । यसरी फिलिपिन्सलाई आफ्नो पोल्टामा पार्नका लागि चीन लागिपरेको छ ।

अमेरिकाले चीनको घेराबन्दी गर्नका लागि फिलिपिन्सलाई पनि उपयोग गर्न चाहिरहेको सन्दर्भमा डुटेर्टेले अमेरिकासँगको सैन्य सहमति अर्थात् भिजिटिङ फोर्सेस अग्रीमेन्टलाई धेरैपटक रोकेका थिए । अन्ततोगत्वा जुलाई महिनामा उनले त्यसलाई पुनर्बहाली गरेका छन् । उक्त सहमति कायम राख्नका लागि अमेरिकाले फिलिपिन्सलाई मोटो रकम चुकाउनुपर्ने डुटेर्टेको कथन छ । 

चीन र अमेरिकाको प्रतिस्पर्धामा दुवैतिरबाट लाभ लिने व्यवहारिक नीति डुटेर्टेले अपनाउन खोजेको देखिन्छ । 

डुटेर्टेको कार्यकाल सकिएपछि फिलिपिन्समा पहिलेको जस्तो वंशीय राजनीति कायम रहन सक्ने देखिएको छ । उनकी छोरी सारा शायद राष्ट्रपति बन्न सक्छिन् । साराले डाभाओमा मेयरको कार्यकाल सफलतापूर्वक चलाएर आफूलाई स्थापित गरिसकेकी छन् । तर रोड्रिगो डुटेर्टेको जस्तो लोकरञ्जनवादी राजनीति उनीपछिका राष्ट्रपतिहरूले नगर्न सक्छन् ।