×

NMB BANK
NIC ASIA

मध्य एसियाली मुलुकमा तनाव

कजाकस्तान दंगाको भूराजनीतिक आयाम: ग्यासको मूल्यले विस्फोट गराएको आक्रोश र अमेरिका–रुस जुहारी

पुस २२, २०७८

NTC
Sarbottam
Photo : AFP
Premier Steels
Marvel

मध्य एसियाली मुलुक कजाकस्तानमा चलेको हिंस्रक आन्दोलन वर्षौंदेखि जनतामा दबेर रहेको आक्रोश विस्फोट हुनुको परिणाम हो र यस प्रकरणमा भूराजनीतिक आयाम पनि जोडिएको छ ।

Sagarmatha Cement
Muktinath Bank

देशका विभिन्न भागमा प्रदर्शनकारी र सुरक्षाकर्मीबीच भिडन्त हुँदा आठजना सुरक्षाकर्मीको मृत्यु भएको र ३१७ जना घाइते भएको खबर सञ्चारमाध्यमहरूले दिएका छन् । कतिजना सर्वसाधारण मारिएको वा घाइते भएको भन्ने विवरण आउन बाँकी छ ।


Advertisment
RMC TANSEN
IME BANK INNEWS
shivam ISLAND

गत जनवरी २ मा सरकारले ग्यास इन्धनको मूल्य बढाएको विरोधमा पश्चिमी भागमा रहेको शहर झानाओजेनमा प्रदर्शन शुरू भएको हो । उक्त प्रदर्शन देशव्यापी रूपमा फैलिएको छ र हिंस्रक समेत बनेको छ ।


Advertisment
Nabil box
Kumari

विरोध बढ्दै गएपछि कजाकस्तानका राष्ट्रपति कासिम जोमार्ट तोकाएभले रुसी नेतृत्वको कलेक्टिभ सेक्युरिटी ट्रीटी अर्गनाइजेसन (सीएसटीओ) सँग सुरक्षा व्यवस्था कायम गर्नका लागि सहयोग मागेका छन् । तोकाएभको अनुरोधलाई स्वीकार गर्दै सीएसटीओले शान्तिसेना पठाउने निर्णय लिएको छ । दंगाबाजहरूलाई नियन्त्रणमा लिने काम पनि भइरहेको छ । 

Vianet communication
Laxmi Bank

राष्ट्रपति तोकाएभले यो दंगा विदेशमा तालिम पाएका आतंकवादीहरूले गराएको भनी दोषारोपण गरेका छन् र तिनीहरूका विरुद्ध कठोर कारवाही चलाइने बताएका छन् । 

हुन पनि प्रदर्शनकारीहरूले बैंक लुट्ने, सार्वजनिक भवनहरूमा तोडफोड र आगजनी गर्ने, सेनाका वाहनहरू खोस्ने र सैनिकहरूलाई निःशस्त्र बनाउने काम गरेको देख्दा यो स्वतःस्फुर्त विरोध प्रदर्शन भन्दा पनि सुनियोजित षड्यन्त्रअन्तर्गत गरिएको काम हो कि जस्तो पनि देखिन्छ । भूराजनीतिक विश्लेषक ब्रुनो मसाजले यो विशुद्ध विरोध प्रदर्शन मात्र नभई अव्यवस्थाको सामान्यीकरण भएको टिप्पणी गरेका छन् ।  

प्रदर्शनकारीहरूले देशको दोस्रो सबभन्दा ठूलो शहर अल्माटीमा मेयरको कार्यालयमा आगजनी गरेका छन् । हिंस्रक विरोधको केन्द्रविन्दु त्यही शहर बनेको छ । अल्माटी अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल पनि प्रदर्शनकारीको नियन्त्रणमा पुगेको छ । रुसी समाचार संस्था तासले विमानस्थल पुनः सरकारको नियन्त्रणमा आएको खबर दिएको छ ।

हिंसा बढ्दै जाँदा बुधवार (५ जनवरी) मा सरकारले राजीनामा समेत दिएको छ । राष्ट्रपति तोकाएभले उक्त राजीनामा स्वीकार गर्दै अलीखान स्माइलोभलाई कार्यकारी प्रधानमन्त्री बनाएका छन् । अनि विरोध प्रदर्शनको चुरो कारणका रूपमा रहेको ग्यासको मूल्यवृद्धि फिर्ता लिने घोषणा पनि उनले गरेका छन् ।

गलत सूचना प्रवाह भएर हिंसा थप नभड्कियोस् भनी सरकारले इन्टरनेट काटिदिएको छ । त्यसले गर्दा त्यहाँका वास्तविक घटनाका बारेमा सत्य जानकारी समेत पाउन गाह्रो छ । अनि अल्माटी र नुरसुल्तानमा विद्युत् आपूर्ति पनि रोकिएको छ । 

देशभरि मार्सल ल लगाइएको छ । तैपनि विरोध प्रदर्शन रोकिएको छैन । त्यसो त अहिले अल्माटीमा इन्टरनेट सेवा पुनः खोलिएको खबर पनि आइरहेको छ ।

ग्यासको मूल्य बढाइएकोमा विरोध गर्दै प्रदर्शन शुरू भएकाले त्यसको बारेमा केही चर्चा गरौं । कजाकस्तानमा ग्यासको मूल्यको अर्थराजनीति रोचक छ । उक्त देश ग्यास इन्धन उत्पादनमा संसारकै अग्रणी स्थानमा छ ।

आरटी डट्कममा गरिएको विश्लेषणमा उल्लेख गरिएअनुसार, त्यहाँका अधिकांश मानिसले कारमा पेट्रोलको साटो एलएनजी ग्यास उपयोग गर्ने गरेका छन् । सरकारले अहिलेसम्म ग्यासको निश्चित मूल्य तोकेर निकै सस्तोमा उपलब्ध गराउँदै आएको थियो । तर अब त्यसमा रोक लगाएर बजारलाई नै ग्यासको मूल्य निर्धारण गर्न दिने छुट दिने निर्णय सरकारले लियो । 

यसो गर्दा माग र आपूर्तिको सिद्धान्तका आधारमा ग्यासको सन्तुलित मूल्य प्राप्त गर्न तथा नयाँ उत्पादकहरूको लगानी आकर्षित गर्न सहयोग पुग्ने सरकारको सोच हो । पुरानो प्रणाली अपनाउँदा ग्यास उत्पादकहरू सधैं घाटामा रहने र व्यापारबाट टाढिने जोखिम थियो ।

सरकारको यस निर्णयसँगै ग्यासको मूल्य दोब्बर बढेर ६० टेंगे (कजाकस्तानको राष्ट्रिय मुद्रा) बाट १२० टेंगे पुग्यो । यसरी सस्तो मूल्यमा ग्यासको उपयोग गरिरहेका कजाकीहरूले महंगो मूल्य तिर्नुपर्दा आक्रोश उठ्नु स्वाभाविक हो । जनताको त्यही आक्रोश विरोध प्रदर्शनका रूपमा प्रकट भएको हो । 

तर ग्यासको मूल्यवृद्धि तत्कालीन कारण भए पनि वर्षौंदेखि सरकारप्रति जनताको आक्रोशले विस्फोट हुन मौका पाएको कुरालाई पनि विचार गर्नुपर्ने हुन्छ । सोभियत संघको पतनपछि स्वतन्त्र भएको कजाकस्तानमा सन् २०१९ सम्म नुरसुल्तान नजरबायेभले शासन चलाइरहेका थिए । 

उनको निरंकुश शासनले जनतामा आक्रोश जन्माएको थियो तर वास्तविक लोकतान्त्रिक निर्वाचनको अभावमा जनताले मतदानमार्फत विरोध गर्न समेत पाएका थिएनन् । त्यहाँ हुने निर्वाचनमा नुर ओटान पार्टीले शतप्रतिशत मत ल्याउने गरेको छ जुन लोकतन्त्रमाथिको भद्दा मजाक हो ।

लामो समय शासन चलाएका नजरबायेभले देशभरि आफ्नो मूर्ति ठड्याएका थिए । हुँदाहुँदा राजधानी अस्तानाको नाम समेत बदलेर उनकै सम्मानमा नुरसुल्तान राखिएका थियो । 

तर सन् २०१९ मा लामो विरोध प्रदर्शनपछि नजरबायेभले राजीनामा दिए अनि आफ्ना निकटवर्ती सहयोगी तोकायेभलाई राष्ट्रपति बनाए । पदबाट हटेपछि पनि उनी सुरक्षा परिषद्को सचिवका रूपमा शक्तिशाली पदमा रहिरहे । (बुधवार तोकायेभले नजरबायेभलाई उक्त पदबाट हटाएर आफैंले पद सम्हालेका छन् ।)

नजरबायेभ हटे पनि उनको प्रभाव कायम रहिरहेकोमा जनता सन्तुष्ट थिएनन् । अझ तोकायेभले नजरबायेभकी छोरी दरिगालाई सिनेटको सभामुख बनाउँदा जनता थप आक्रोशित बनेका थिए । उनीहरू नजरबायेभ परिवारको हालीमुहाली देशमा हुन नहुने धारणा राख्छन् । 

नजरबायेभ र उनको परिवारले बैंकदेखि सडकसम्म अनि ग्यासदेखि उद्योगसम्म सबै क्षेत्रमा कब्जा गरेको अनि जनता चाहिँ गरीबी, चर्को मूल्य, बेरोजगारी र भ्रष्टाचारका कारण पीडित रहेको द गार्डियन पत्रिकाको रिपोर्टमा उल्लेख छ । पीडित जनताले बैंक, पसल र रेस्टुराँहरूमा आक्रमण गरेर आफ्नो पीडाजन्य आक्रोश पोखिरहेका छन् । तर सरकारले यसलाई विदेशी उक्साहटमा गरिएको दंगा भनेको छ । 

नजरबायेभ र उनको परिवारले बैंकदेखि सडकसम्म अनि ग्यासदेखि उद्योगसम्म सबै क्षेत्रमा कब्जा गरेको अनि जनता चाहिँ गरीबी, चर्को मूल्य, बेरोजगारी र भ्रष्टाचारका कारण पीडित रहेको द गार्डियन पत्रिकाको रिपोर्टमा उल्लेख छ । पीडित जनताले बैंक, पसल र रेस्टुराँहरूमा आक्रमण गरेर आफ्नो पीडाजन्य आक्रोश पोखिरहेका छन् । तर सरकारले यसलाई विदेशी उक्साहटमा गरिएको दंगा भनेको छ । 

यस प्रकरणसँग जोडिएको भूराजनीतिक आयामलाई पनि हेरौं । रुससँग सीमा जोडिएको मुलुक भएका नाताले कजाकस्तानमा विकसित घटनाक्रममा रुसको पनि चासो छ । त्यसमाथि कजाकस्तानमा लगभग २६ प्रतिशत रुसी मूलका मानिसको बसोवास छ । रुसले कजाकस्तानको विरोध प्रदर्शनलाई ‘कलर रिभोल्युसन’ को रूपमा हेरिरहेको छ । 

उसले विदेशी हस्तक्षेपका विरुद्ध चेतावनी समेत जारी गरेको छ । अझ उसले मुखै फोरेर त्यहाँ भएका दंगामा अमेरिकाको हात रहेको आरोप लगाएको छ । रुसको यो आरोप आधारहीन र हास्यास्पद रहेको ह्वाइट हाउसकी प्रवक्ता जेन पिसाकीले बताएकी छन् । 

रुसका छिमेकी मुलुकहरू बेलारुस र किर्गिजस्तानमा पनि विगतमा यस्तै किसिमको विरोध प्रदर्शन दंगामा परिणत भएको थियो र त्यसमा विदेशीहरूको उक्साहट रहेको पाइएको थियो । 

भूराजनीतिक विश्लेषक पेपे एस्कोबारले कजाकस्तानको तनाव बेलायती गुप्तचर संस्था एमआईटले गराएको दाबी गरेका छन् । गोप्य स्रोतबाट पाएको सूचना भन्दै उनले यसलाई पुष्टि गर्ने आधार चाहिँ दिएका छैनन् । 

एस्कोबारमा अनुसार, युक्रेनमा रुससमर्थित भिक्टर यानुकोभिचलाई अपदस्थ गर्नका लागि गरिएको मैदान रिभोल्युसनमा पनि कजाकस्तानको जस्तै हिंस्रक दंगा मच्चिएको थियो । त्यसैलाई पुनरावृत्ति गर्र्दै रुसविरुद्ध युक्रेनबाहेक अर्को मोर्चा खोल्नका लागि कोशिश गरिएको हो । जेनेभामा अर्को साता रुस र अमेरिकाबीच हुन लागेको बैठकअघि कजाकस्तानमा अशान्ति मच्चाएर रुसलाई युक्रेन सीमाबाट पछि हट्न बाध्य बनाइने षड्यन्त्र रचिएको एस्कोबारको भनाइ छ ।

चीनले पनि कजाकस्तानमा विकसित घटनाक्रमलाई नजिकैबाट नियालिरहेको छ । त्यहाँ अस्थिरता फैलिँदा चीनको स्वार्थमा पनि आघात पुग्ने हुनाले उसको चासो हुनु स्वाभाविक हो । 

मध्य एसियाली मुलुकहरूमा चीन सबभन्दा ठूलो लगानीकर्ता बनिसकेको छ र चीनलाई सबैले खुला हृदयले स्वागत पनि गरिरहेका छन् । सन् २०१३ मा चीनका राष्ट्रपति सी चिनपिङले बेल्ट यान्ड रोड इनिसिएटिभको घोषणा कजाकस्तानमै गरेका थिए । कजाकी सरकारसँग चीनको राम्रो सम्बन्ध रहेकाले चिनियाँ सञ्चारमाध्यमहरूमा कजाकस्तान दंगाका समाचारलाई प्राथमिकता दिइएको छैन ।  

रुसले पनि आफ्नो प्रभावक्षेत्रका रूपमा रहेको मध्य एसियामा चीनको बीआरआईलाई स्वागत गरेको छ किनकि त्यसबाट उक्त क्षेत्रले स्थिरता, विकास तथा कनेक्टिभिटीको राम्रो अवसर प्राप्त गर्छ । स्थिर मध्य एसियाबाटै रुसको सुरक्षा सुनिश्चित हुन्छ । 

रुस र चीनको साझा स्वार्थको संगमस्थल कजाकस्तान तथा मध्य एसियामा ती दुई महाशक्तिबीच विग्रह ल्याउन अमेरिका तथा पश्चिम सक्रिय भएको हुन सक्छ । विग्रह ल्याउने त्यही योजनालाई मूर्त रूप दिन कजाकस्तानमा दंगा भड्काउन कोशिश गरेको भए त्यो पश्चिमको भूल मात्र ठहरिनेछ किनकि यस प्रकरणले चीन र रुसको रणनीतिक साझेदारी थप मजबूत बनाउन योगदान गर्नेछ । 

मध्य एसियाको छिमेकी मुलुक अफगानिस्तानबाट लज्जास्पद बहिर्गमन गरेको अमेरिकाले मध्य एसियामा कुनै प्रभाव पार्न नसकिरहेको स्थितिमा कजाकस्तान दंगामा उसको सम्भावित संलग्नताले उसप्रतिको विकर्षणलाई थप तीव्रता दिने पक्का छ । बेलारुसमा भएको यस्तै किसिमको घटनाक्रमको अन्तिम परिणाम हेर्दा यस प्रकरणले कजाकस्तानमा अमेरिकाले चाहे जस्तो लोकतन्त्र नभई निरंकुश शासनलाई थप मजबूत बनाउने सम्भावना समेत छ । 

भूराजनीतिक प्रतिस्पर्धाको यो बेग्लै आयाम रहेको भए पनि कजाकी जनतामा रहेको सार्थक लोकतन्त्रको चाहनालाई चाहिँ बेवास्ता गर्न मिल्दैन । विधिको शासन तथा स्वच्छ आवधिक निर्वाचन अनि भ्रष्टाचार र बेरोजगारीबाट मुक्तिका लागि कजाकी जनताले देखाएको चाहनालाई त्यहाँको सरकारले सम्बोधन गर्र्नैपर्ने हुन्छ । जनताको यस आक्रोशलाई भजाएर युरेसिया क्षेत्रमा रुस र चीनको प्रभावलाई रोक्ने पश्चिमको चाहना भने विफल हुने पक्का छ ।

hAMROPATRO BELOW NEWS
TATA Below
माघ १८, २०८०

चरम आर्थिक संकटबाट गुज्रिएको श्रीलंकाले सन् २०२२ को अन्त्यतिर औषधि किन्ने क्षमता पनि गुमाएको थियो । ५० अर्ब डलरभन्दा बढीको विदेशी ऋण 'डिफल्ट' भएको थियो भने लाखौंले रोजगारी गुमाएका थिए । दशौं लाख मान्छे...

माघ १८, २०८०

सत्ता र शक्तिको आडमा गैरकानूनी ढंगले सरकारी जग्गा हडप्ने नेपालको शक्तिशाली व्यापारिक घराना चौधरी ग्रुपमाथि राज्यको निकायले पहिलोपटक छानबिन थालेको छ । काठमाडौंको बाँसबारीमा ठूलो परिमाणमा सरकारी जग्गा...

माघ २, २०८०

आफ्नो तेस्रो कार्यकालको दोस्रो वर्षलाई प्रभावकारी बनाउने भनी दाबी गरेका प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले कांग्रेस महामन्त्री गगन थापालगायत केही नेतासँग नियमित सल्लाह सुझाव लिन थालेका छन् । रा...

माघ १५, २०८०

अन्तिम समयमा आएर कुनै फेरबदल नभएको खण्डमा सम्भवत: आज एनसेलको शेयर खरिद बिक्री सम्बन्धमा छानबिन गर्न सरकारले गठन गरेको समितिले आफ्नो अध्ययन प्रतिवेदन बुझाउने छ । बहस चरम उत्कर्षमा पुगेका कारण एक निजी कम्पनीको अप्...

चैत १, २०८०

सर्वोच्च अदालतको परमादेशले प्रधानमन्त्रीबाट पदमुक्त भएपछि नेकपा एमालेका अध्यक्ष केपी शर्मा ओली बालुवाटारबाट रित्तो हात फर्केका थिए, २०७८ असार ३० गते । संसद् विघटनको अवगाल छँदै थियो, लामो समय सँगै राजनीति गर...

मंसिर १९, २०८०

कुनै राजनीतिक संक्रमण वा अवरोध नभएको समयमा मन्त्रीहरूबीच कसले राम्रो काम गर्ने भनेर प्रतिस्पर्धा हुनुपर्ने हो । तर, विडम्बना ! सहज राजनीतिक अवस्थामा पनि झन्डै एक वर्षसम्म सरकारमा रहेका अधिकांश मन्त्रीको कार्यप्रगति ...

अपराजित जनयुद्धको पराजित कथा

अपराजित जनयुद्धको पराजित कथा

चैत १४, २०८०

सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...

निर्मोही राज्य र युगीन अवतारको प्रतीक्षामा नेपाली समाज

निर्मोही राज्य र युगीन अवतारको प्रतीक्षामा नेपाली समाज

चैत १२, २०८०

रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन ।  सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...

सत्यको खोजी

सत्यको खोजी

चैत १०, २०८०

कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...

x