×

NMB BANK
NIC ASIA

मन मस्तिष्कका अव्यक्त भावनाहरू यदाकदा परिस्फुरण भैदिन्छ, तिनमा स्वर, संगीतको भावचित्र रचना हुन्छ । अझ हृदयका वेदनापूर्ण भावाभिव्यक्तिहरू आफ्ना हृदयपटमा स्वररेसाहरूको अनौठो समागममा गेयात्मक पनि भैदिन्छन् ।

Sagarmatha Cement
Muktinath Bank

उपरोक्त भावाभिव्यक्तिहरूलाई हामी संगीत अन्तर्गत प्रविष्ट गर्दछौं । संगीत कला हृदयको निर्मल प्रकाशन हो ।


Advertisment
RMC TANSEN
IME BANK INNEWS
shivam ISLAND

कलाकार कलाको हार्दिक निसृतिमा बढी उदार र आदर्श भैदिएर मानव मूल्यहरूलाई हार्दिक प्रगाढता प्रदान गर्दछ । सन्दर्भमा नेपाली संगीत छ र केन्द्रीय विषय हो नारायण गोपाल । जसलाई उनको कलेवर स्वरकण्ठीका कारण महान् स्वर साधकका रूपमा नेपाली संगीत जगतमा चिनिरहेका छौं । 


Advertisment
Nabil box
Kumari

कलाकारका २ व्यक्तित्व हुन्छ, पहिलो व्यवहारगत र दोस्रो कलागत । कलाकारको मूल्यांकन उसको वैयक्तिक स्वभाव र दिनचर्याबाट माथि उठेर कला मूल्य र साधनाबाट गर्नुपर्छ । प्रतिभा र उसले विधामा दिएको योगदानका आधारमा गर्नुपर्छ ।

Vianet communication
Laxmi Bank

सम्पूर्णमा उ मानिस हो, उसको पृथक स्थापना र विश्लेषण गर्नु हुँदैन । त्यसभन्दा माथि उसको भावगत दुनियाँ र अन्तरप्रकाशनले कलाको परिभाषालाई चिनाएको हुन्छ । अतः उ पूर्ण छ ।

होइन केही अस्वाभाविक र केही प्रकृतिजन्य छ । त्यो नै विश्लेषणको विषय हो । मानक चाहिँ हाम्रै हृदयको संवेदनासूचक पारो हो, जो कला निसृतिका समयमा रसमुग्ध भएर आनन्दिएको हुन्छ । 

संगीतलाई मानसिक मूल्यमा त्यति सारो नलिएला र पनि हृदयिक पक्षमा अन्य विधाभन्दा पनि प्रखर  कला हो । हृदयका अन्तर कुन्तरमा निसृतिको माध्यम पहिल्याउन स्वररेसाहरू छरपष्ट छचल्किन्छन् । यही परिवेशमा कलाको शास्वत मूल्य र महत्ता प्रस्टिन्छ ।

जो कलाकार अन्तरङ्ग प्रकाशनमा सफल छ, त्यो नै कलाको वैशिष्ट परिणति हो र हामी उसलाई दोस्रो व्यक्तिका रूपमा सम्झनामा निम्त्याउँछौं । नारायण गोपाल त्यै निम्त्याइ हो, जो नेपाली जनमानसको र त्यही प्रसारण हो कलाको जो सम्पूर्णतः प्रवाहशील छ । 

उनका स्वरहरू खटाएर स्वरकण्ठीबाट पोखिँदैनन्, घ्वाप्पै पोखिन्छन्, त्यसैले ती कृत्रिम लाग्दैनन् । उनका स्वरहरू सुनिन्छन्, रेडियो, अडियो, भिडियोहरू बज्छन्, श्रोताका दिलमा अनौठो सम्प्रेषण शक्तिको अभ्युदय हुन्छ, मानिसहरू एकाग्र हुन्छन् । कुन कस्तो यन्त्र छ उसको स्वरकण्ठीमा र श्रोतामन विमुग्ध हुन्छ ? कति सरल प्रश्न । तर यसको अनुभूति सरल भएर पनि उत्तर भेटिएको छैन । 

उनमा संगीतकलाको मर्म र मूल्यहरू पोखिएका छन् र पाश्र्वित छन् । जसले श्रोता मनलाई बेस्सरी स्पर्श गर्छ । त्यसैले उनी महास्वर साधक बने । स्वरशिरोमणि बने । स्वर साधकका हुलमा महास्वर साधक बने । 

नारायण गोपालको कलाकरण शास्वत छ । प्राकृतिक छ । उसको कलाकरण रहरभन्दा बेगल कुरा हो । रहरले मात्र को कलाकार बनेको छ र ? अभ्यासभन्दा उच्च र अनन्त सहज छ । उ नारायणको भावावृत्ति हो, उ प्रकृतिको शालिन सस्वरता हो ।

शहर बजारका चोक र गल्लीहरूमा भेटिने स्वरावृत्ति, मोफसल र गाउँका पाखा–पखेरुमा भेटिने प्रकृति गुञ्जनले नारायण गोपाल भावावृत्तिको इन्द्रेणी हो । यसकारण कि सप्तरङ्गी इन्द्रेणीका मधुरभाव लेपन र नारायण गोपालका सातै स्वरहरूको आरोह अवरोहको मधुरता कलागत सापेक्षमा छन् । इन्द्रेणी देखिन्छ, नारायण सुनिन्छ । बस फरक यत्ति हो । दुवैमा कलागत वैशिष्ट्यले मान्छेको मनका भावनाहरू आ–आफ्नै रंग र स्वरमा पोखिएका हुन् । ध्वन्यात्मक छन् र मनलाई लठ्याउँछन् । 

नारायण गोपाल व्यक्तिगत स्वर नभएर नेपाली स्वर तथा संगीतको पनि पर्याय हो । वैयक्तिक आचरणहरू उनका निजी हुन् तर कला सिर्जना हाम्रो सम्पत्ति हो । त्यसमा सार्वजनिक माया र ममत्व छ । चाहेर पनि कलाकार आफू एक्लो र निजी बन्न सक्दैन । निजत्वमा प्रस्फुरित कला पनि सामूहिक सम्पत्ति बन्ने गर्दछ । प्रयास र प्रयत्न वैयक्तिक भएर पनि सिर्जनाले सार्वजनिक मूल्य पाउँछ । त्यसैले कलाकारहरू अरुको मन मन्दिरमा सजिएका हुन् । 

उनमा संगीत रचनाको रहर होइन, पूर्णता छिपेको छ । केही अंश मात्र हामीले अनुभूतिमा उठाउन सकेका हौं । हाम्रा यादमा ब्युझेको नारायण गोपालको भाषा राताम्मे सगर पाकेको पश्चिमी क्षितिज हो । जो अनन्त टाढा छ, तैपनि नजिकको पूर्णत्वमा आभाषित छ । जो एकतर्फ देखिन्छ, तैपनि आयामिक महसूस हुन्छ । त्यसैले उ अव्यक्त भाव अभिलेख पनि हो । मनचिन्ते चित्रकला हो । अदृश्य आकृति हो । महास्वर साधक हो । सागरको क्षितिज हो । क्षितिजको सागर हो ।

प्रतिभा प्रस्फुरणका लागि वातावरण र प्रोत्साहनको संयोजन महत्त्वपूर्ण हुन आउँछ । प्रकृति र परिवेशलाई उछिनेर व्यक्ति अघि बढ्दा उससामु विध्नता र विपत्तिजस्ता जटिलता पनि आइपर्छन् । सफल साधर्क विपत्तिलाई पर्वाह गर्दैन, विपत्तिले पनि कहिलेकाहीँ प्रोत्साहनको भूमिका निभाएको हुन्छ । महाकवि कालीदास, किट्स, देवकोटा, माधव घिमिरेहरू यस्तै विध्नताका परिणति हुन् । 

सफलताका साथ व्यवधानको व्यथा हुन्छ । सिर्जनाको पृष्ठभूमि विपत्तिले भरिएको हुन्छ । अझ भनौं, विपत्तिमा भाव निसृति सहज हुन्छ । उद्देश्यका खुट्किलामा विपत्तिका काँडेतार भेटिन्छन् । यी व्यवधान कला र सिर्जनाका दृष्टिमा समारोह पनि बन्ने गर्छन् । के नारायण गोपाल विध्नताका यात्रामा थिएनन् र ? रियाजका प्रारम्भिक दिनहरू अहिलेको सफलताका बाहवाही थिए र ?

दूरको सपना क्षितिज भेट्न कलाकार कति पसिना, परिश्रम र आँसु रगतमा पनि मुछिन पर्छ । प्रतिभाशाली स्वरसाधक नारायण गोपालसँग सुन्दर सपनाहरू मात्र सँगालिएका थिए, मधुर कल्पनाहरू त्यसै बयेलिएका थिए ? के त्यो बयेलाइ र कल्पनामा व्यवधानमा थिएनन् ? उनको सिर्जनाका सहज भूमिमा यिनै परिवृत्तिको कल्पनाले नै मूर्तता पायो र कलाकार पनि बने ।

एउटा साधक साधनाको शिखरमा पुग्दा अत्यासलाग्दा विगत कुल्चिएको हुन्छ । विगत फर्केर हेर्दा अत्यास र आनन्दको मिश्रित अनुभूति आउला । हो, नारायण गोपालले पनि त्यसै गरे र संवेदनका मधुर लहर बनेर नेपाली जनमनमा गुञ्जिए । उ नारायण गोपाल हो, एउटा सिंगै प्रकृतिको स्वर र स्वरहरूको महासंयोजन । 

उनी किन अरुणाझैं सांवेदक छन्, मार्मिक र कारुणिक छन् ? उनी संवेदनाको गाढा निसृति हो । मधुरताको खानी हो । कलाकार आफैंलाई केन्द्रस्थमा राखेर विह्ल व्यथाहरू प्रकाशन गर्छ । आफ्नै हृदय प्रकाशन गर्छ । तर पनि ती प्रकाशनहरू अनन्त शास्वत भैदिनु, अरुमा समानुभूतिमा फैलिनु कलाको भावसांगठनिक वैशिष्ट्य हो । त्यसैको आधारवृत्तिमा नारायण गोपाललाई अनुभूति गरिएको हो । संवेदनाका अभिव्यक्ति हृदयका ढुकढुकी हुन् । हामी ढुकढुकीलाई आफ्नै अन्तरंगको नाद ठान्दछौं र कलालाई आफैंमा वरण गर्दछौं । उनका स्वर यति आफ्ना लाग्छन् कि ज्ञानेस्वरका वातावरणमा गुञ्जिए पनि नक्सालमा हृदयलीन भैदिन्छन् ।

रोशी, सुनकोशीका सेयेली स्वा..वा र पातलको मधुर पातगुञ्जनमा नारायण नै मिसिएको पाउँछौं । चियावारीमा घन्किन्छन्, मेलापातमा गुञ्जिन्छन् । त्यसैले उनी सबैका आफ्ना लाग्छन् । यो ममत्व अव्यक्त चेतपुञ्जमा समेत संवेदनाको जरुवा फुट्छ ।

नारायण गोपालका स्वरमा कलागत साम्यताको पनि प्राचुर्य छ । शास्त्रीय संगीत विधानमा पनि साम्य छन् ।  ‘सा’ देखि ‘नि’ सम्म श्रुतिमूल्यहरू बढ्दै जान्छन् ।  ‘नि’ देखि ‘सा’ सम्म ओर्लिंदै जान्छन् । यी ७ स्वरहरूको परिनिर्माण हो, हामी प्रत्येक प्राणीको स्वर यन्त्र । तर षडजदेखि निषादसम्मको संगीत प्रचुरताले व्यक्ति गायक बन्न सफल हुन्छ । त्यो स्वर संगीत हो, त्यसमा कविता वा शव्दसन्धानको गेयात्मकता र लयात्मकता मिसिएर मधुर बनिदिन्छ । मानव हृदय पनि मधुरताको पारखी छ, त्यही रम्छ, त्यही रुमल्लिन्छ । त्यसैले कला कलवर कविता र कृयान्वीतीको एकाग्र रूप हो, जसले हार्मोनी दिएको हुन्छ । हामी वरिपरिको नारायण गोपाल त्यही एकाग्र व्यक्तित्व हो । 

नारायण गोपाललाई हामीले स्नेहसूत्रमा बाँधिदिएका छौं । उनका गीतले हामीलाई हिप्नोटाइज्ड गरेको छ । उनका मधुर स्वरसँगै हामी भावनामा खेल्छौं । आफैंलाई खेलाउँछौं र केहीबेर भए पनि आफूबाट भुलेर जीवनको पूर्णआस्वाद गर्छौं । संगीत आफैं संगति हो, उनका संगीतकलामा जीवन संगति पाइन्छ । त्यसैले नारायण गोपाल कालजयी छन्, सर्वकालिक छन् । उनी नभएको अनुभूति छैन । 

नारायण गोपाल मौलिक छ । उसमा प्रयोगित शब्दहरू सम्पूर्णतः सँग्ला, मीठा र प्रकृतिजन्य छन् । प्रकृति र परिवेशसँग संगीतको नङ–मासुको सम्बन्ध छ । उनी विह्लवृत्तिको पुरुष स्वर हो । तर भावना र हार्दिकमा लिङ्गीय विभेद हुँदैन । करुणाको भाइव्रेसन हो नारायण गोपाल । करुणाको गीति प्रकाशन हो नारायण गोपाल । यस अर्थमा नारायण गोपालका कलाकर्मलाई सर्वोच्चता दिन २ विशेषताहरू नगिचिन्छन् । 

पहिलो, प्राणीहरूको हृदय विदारक परिवेशसँग, याने कि करुणाजनित अभिव्यक्तिसँग अपनत्व सहजता कायम गर्छ । हृदयचेतना सिर्जिन्छ । त्यसै कारणले होला, शरीर र आँखा रमाउने गीतहरूभन्दा हृदयविह्ल गीतहरू रुचाउन पुग्छौं ।

दोस्रो, विह्ल मनोवेदनामा पोखिएका वास्तविकीहरू गेयसुलभ हुन्छन् । स्वर सन्धान र अनुप्रासले ध्वन्यात्मक अर्थवत्ता सिद्ध गर्दछ । 

शास्त्रीय संगीतको प्रभावमा हुर्किएको स्वर नै उल्लिखित दुवै–दुवै विशेषता समीप हुन्छ । अतः नारायण गोपालका स्वर भावप्रकाशका उत्तम परिलक्षण हुन् । जो नबुझिएरै पनि मधुरावृत्तिमा आफूबोधबाट पर पुर्‍याई असिम मनमुग्द्धता दिने गर्छन् । 

कलाको कर्म, धर्म र मर्म पनि अव्यक्त मनोवेदनाको करुणाजनित अवस्था प्रकाशन हो । व्यक्तित्वमा उ अपूर्व छ, प्रस्ट छ तर साधारण हुन सक्दैन । जसका लागि केही प्रयत्न, प्रयास र अपूर्व प्रतिभा चाहिन्छ । त्यो असाधारण हो असाधारणमा । मनको उदात्तीकरणका लागि नै कलाको प्रादुर्भाव भएकाले संवेगात्मक पक्षमा प्रबल भैदिन्छ । विथोभन, रफी र नारायण गोपालका स्वरहरू अचेतन र अव्यक्त तहका संवेदनाहरू छताछुल्ल पार्दछन् । त्यसैले उनीहरूका गीत मधुर एवं कोमल छन् । 

रफीका गीतमा झै बाद्यधुनको पेलाइ छैन र पनि स्वरको मौलिक मिठासपनका कारण नारायण गोपाल स्रोता मन जित्न सफल छन् । हृदयिक गीतलाई केन्द्रीय आकर्षणमा ल्याउने अनौठो अनुभूति गाम्भीर्यता छ उनीमा । त्यसैले नारायण गोपाल अन्तरङ्ग प्रकाशनको अर्को नाम हो ।

नारायण गोपाल अनुभूतिको सिंगुल भाव र नेपाली संगीतको अनुपम उपहार हो । साहित्यमा महाकवि देवकोटा जस्तै अलौकिक स्वर साधक हो । देवकोटा, हरिभक्त कटुवाल र भूपि शेचरनका रचनामा उनी स्वयम्को, गोपाल योञ्जन र अम्बर गुरुङको संगीत संयोजन र स्वरको त्रिवेणीले संगीत कलाले चरमता प्राप्त गर्छ । हामी रम्छौं, रमाउँछौं र रल्लिन्छौं । त्यसैले नारायण गोपाल एउटा सुन्दर सपनाको इन्द्रेणी हो । आखिर गाएका त सबैले सातै स्वर न हुन्, तर त्यो मधुर कण्ठीले कुन्नी के गर्छ र प्रकृति लठिन्छ । 

आफ्ना स्वर आवहवाभरि फिजिएको, अरु धेरैले गाएको, आफ्नै सामथ्र्य र स्वरमा आफ्नो बनाएको देख्दा कति खुशी होलान् ? कलामार्फत आफू नै अरुको बन्दा कति खुशी होलान् ? तर त्यो अनुभूति गर्ने अवसरबाट ब्रह्मलीन कलाकार वञ्चित छन् ।

[email protected]

hAMROPATRO BELOW NEWS
TATA Below
मंसिर १६, २०८०

कोरियोग्राफर रामजी लामिछाने एकसमय दिनैपिच्छे म्युजिक भिडियोको सुटिङमा व्यस्त हुन्थे । चल्तापुर्जा कोरियोग्राफर उनी महिनामा २२ वटासम्म म्युजिक भिडियोमा काम गर्थे ।  पछिल्ला महिना भने म्युजिक भिडियोमा उनको...

पुस २७, २०८०

ओमनको साङ्गीतिक कार्यक्रम सकेर फर्किएकी गायिका रचना रिमाल देशभित्रका मेला–महोत्सवमा व्यस्त हुन थालेकी छिन् ।  विदेशको कार्यक्रम सकेर फर्किएसँगै केही गीत रेकर्ड गराएकी उनी फेरि महोत्सवमा पुग्न थालेकी...

कात्तिक १९, २०८०

साङ्गीतिक क्षेत्रमा छोटो समयमै नाम र दाम दुवै कमाएकी गायिकामा पर्छिन् रचना रिमाल । करिअर सुरु गरेको ३ वर्षको अवधिमै उनले १२ सय हाराहारी गीतमा स्वर दिइसकेकी छन् ।  थुप्रै देशमा पुगेर आफ्नो स्वर गुञ्जाइस...

पुस १६, २०८०

युवा लोकगायक अर्जुन सापकोटाले दाङको हापुरे महोत्सवमा दर्शक झुमाएका छन् । आइतवार मुख्य आकर्षणका रुपमा उपस्थित उनले आफ्ना चर्चित गीतहरू प्रस्तुत गरे ।  ‘हावा चिसो चिसो’, ‘पानी परेको...

कात्तिक २७, २०८०

गायक श्रीधर अधिकारीको नयाँ लोकदोहोरी गीत सार्वजनिक भएको छ ।  तिहारको अवसर पारेर सार्वजनिक ‘बाडुल्की ला होला...’बोलको गीतमा उनलाई शान्तिश्री परियारले गायनमा साथ दिएकी छन् । ​ बा...

मंसिर २९, २०८०

लोकदोहोरी र आधुनिक गीतमा रुचाइएका गीतकार एवं संगीतकार राजकुमार बगरको स्वरमा ‘आँखैमा थियौ सानु’ बोलको गीत सार्वजनिक गरिएको छ ।  बगरकै शब्द एवं संगीत रहेको गीतमा उनीसँगै चर्चित गायिका...

अपराजित जनयुद्धको पराजित कथा

अपराजित जनयुद्धको पराजित कथा

चैत १४, २०८०

सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...

निर्मोही राज्य र युगीन अवतारको प्रतीक्षामा नेपाली समाज

निर्मोही राज्य र युगीन अवतारको प्रतीक्षामा नेपाली समाज

चैत १२, २०८०

रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन ।  सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...

सत्यको खोजी

सत्यको खोजी

चैत १०, २०८०

कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...

x