कात्तिक ३०, २०८०
केही वर्षअघि विद्वान प्राध्यापक डा. अभि सुवेदीले कान्तिपुरमा लेख्नुभएको एउटा प्रसंगबाट आजको चर्चा शुरू गर्नु उपयुक्त हुनेछ । त्यस प्रसंगमा नेपाली कांग्रेसका वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाले पूर्व प्रधानमन्त्रीको हैस...
जेठ १, २०७८
सत्ता वृत्तमा रहेका नेताहरूले पुन: आफ्नो असली रूप देखाएका छन् ।
अस्थिर सरकार नै ठूलो कमजोरी रहेको हुँदा पार्टी एकीकरण गर्ने भन्दै चुनावमा गएको वाम गठबन्धनलाई जिताएको खण्डमा स्थायी सरकार बन्ने र त्यसमा टेकेर समृद्ध नेपाल र सुखी नेपालीको नारा साकार हुने अपेक्षासहित जनताले झण्डै दुई तिहाइ मत दिएका थिए ।
समृद्ध नेपाल, सुखी नेपालीको नारा तुहिएको संकेत सरकार बनेको १ वर्ष बितेलगत्तै शुरू भएको सत्ता कलहले दिइसकेको थियो ।
प्रचण्ड र केपी शर्मा ओली बीचको लुछाचुँडी, आरोपप्रत्यारोप र आफ्नापछाडि कति टाउका रहेका छन् भन्ने प्रतिस्पर्धा वैशाख २७ मा छताछुल्ल भइसकेको छ ।
समृद्ध नेपाल सुखी नेपालीको सम्भावनालाई आफ्नै दलका सांसदले विश्वास गरेनन्, सर्वसाधारणको कुरै भएन ।
झन्डै दुईतिहाइ मत पाएर आरामदायी सरकार चलाउन पाउँदा पनि प्रचण्ड र ओली बीचको कुर्सी युद्धले गर्ल्यामगुर्लुम ढल्न पुग्यो ।
सत्ताको निम्ति जस्तोसुकै तिकडम गर्न सक्छन् भन्ने कुरा इतिहासका कैयौं घटनाले प्रमाणित गरिसकेको छ ।
सांसद किनबेच गर्नु, सुरासुन्दरी काण्ड, रातारात अध्यादेश ल्याएर पार्टी फुटाउनु, सांसद खरिद गर्न करोडौं रकम आवश्यक भएको भन्दै विदेशीसँग हारगुहार गर्नु, बिरामी नभएका सांसद आईसीयूमा भेटिनु कपुतन्त्रे राजनीतिको विशेषता हो । पहिले पनि भएको थियो । अहिले पनि भयो र सत्तामा स्थापित गरिरह्यौं भने फेरी फेरी पनि गर्नेछन् ।
नेपालको सत्तावृत्तमा एउटा पुरानो रोग छ । नेता बन्ने रोग । पार्टी एकता भएको दिनदेखि नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा) प्रचण्ड र ओलीबीच लडाईं थियो । एमालेभित्र अहिले केपी ओली र माधव नेपालबीच खिचातानी छ ।
सहमतिउन्मुख भनिए पनि खास सहमति भइसकेको छैन । नेपाली कांग्रेसभित्र शेरबहादुर देउवा र रामचन्द्र पौडेलबीचको कलह कहिलेकाहीँ स्टेजमै कुटाकुट गर्लान् कि जस्तो गरी प्रकट हुन्छ । राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी त कतिपटक एकता भयो र कतिपटक विभाजित भयो भन्ने विषयमा सक्रिय कार्यकर्ता नै अलमलमा छन् ।
जनता समाजवादी पार्टीमा त एक हुल अध्यक्ष छन् । कुनै पनि बेला फुट्न सक्छ । वैकल्पिक भनेर खोलिएका राजनीतिक दलमा समेत यही रोग दोहोरियो । एकताको १७ महिना नबित्दै दुई अध्यक्ष आ-आफ्नो बाटो लागे । रोगको उपचार अझै गरिएको छैन, ढाकछोप गर्ने प्रयास मात्रै गरिएको छ । संयोजक र अध्यक्ष भनेर ।
संस्कृतको एउटा नीति वचन छ- अनायका विनश्यन्ति, नश्यन्ति बहुनायका ! अर्थात् जुन समाजमा नेता छैनन्, त्यो समाज ध्वस्त हुन्छ र जुन समाजमा धेरै नेता हुन्छन्, त्यो समाज पनि ध्वस्त हुन्छ । नीति वचनको दृष्टिकोणबाट हेर्दा नेपालमा दुवै अवस्था छ । एउटा सर्वमान्य, क्षमतावान नेताको अभाव छ भने अर्कातिर जो पनि नेता बन्नुपर्ने समस्या छ ।
एकभन्दा बढी नेतृत्व हुनेबितिक्कै त्यहाँ बहुध्रुव हुन्छ । कि त्यहाँ एक पक्षलाई अर्को पक्षमाथि विश्वास छैन भन्ने बुझिन्छ । कि कुर्सीमाथि दुवै पक्षले दाबी गर्ने तर कसैले छोड्न नमानेपछि दुवै बसेको ठहर्छ ।
नेपालमा आफू जस्तो त्यागी कोहि छैन भनेर भाषण ठोक्ने तर महाधिवेशनसम्म पनि कुर्सी छोड्न नसक्ने । सारा नेपालीले आफूलाई विश्वास गर्नुस् भन्दै भाषण गर्ने तर आफ्नै पार्टीको अर्को नेताले चाहिँ विश्वास नगर्ने विडम्बनापूर्ण अवस्था छ ।
कोरोना महामारीले मुलुक आक्रान्त बनेको छ । अस्पतालमा बेड खाली छैन । बेड भए अक्सिजन छैन । कोरोना संक्रमणको पहिलो लहर चल्दा नै पर्याप्त तयारी गर्नुपर्ने थियो । परिस्थिति अत्यन्त बिग्रिएको अवस्था (वर्स्ट केस सिनारियो) को आकलन गरेर आवश्यक होल्डिङ सेन्टर, आइसोलेसन क्याम्प, अक्सिजन र सिलिन्डरको व्यवस्था गरिएको भए शायद आज अक्सिजनको अभावमा भटाभट ज्यान गुमाउने अवस्था रहँदैन थियो ।
अस्पतालहरूले हात उठाउने बेला आइसक्यो तर सत्ता वृत्तमा सत्ता समीकरणको रस्साकस्सी सकिएको छैन । जुनबेला पर्याप्त तयारी गर्नुपर्ने थियो नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा) को प्रचण्ड गुट रत्नपार्कमा र ओली गुट दरबारमार्गमा आफ्नो पछाडि कति मान्छे छन् भनेर देखाइरहेका थिए ।
अर्को गुट सत्तामा हावी होला भन्ने चिन्ताले भारतमा नयाँ भेरियन्टको भाइरस फैलिँदै गएको चालै पाएनन् ।
केन्द्रीय सत्तामा मात्रै होइन, कर्णाली, लुम्बिनी र गण्डकीमा सरकार लडाउने र बचाउनेमै ध्यानमग्न रहे ।
संस्कृतको नीति वचनमा त भनिएको छ नेता नभए पनि र धेरै नेता भए पनि समाज ध्वस्त हुन्छ । आज पशुपतिमा लास जलाउने ठाउँ बढाइँदै छ । अस्पतालहरूबाट बिरामी फर्काइँदै छ । समाज कुन अवस्थामा पुगेको रहेछ यहीँबाट देखिन्छ । सबै नेता बन्न खोज्नु र सर्वमान्य नेता नहुनुको पीडा हाम्रो समाजले भोग्दैछ ।
भन्नु परोइन, नेपालका सत्तावृत्तमा रहेका सबै दलहरू गतार्थ एवं असान्दर्भिक विदेशी सिद्धान्तको फोटोकपीधारीहरू हुन् ।
जर्मनीबाट ल्याइएको मार्क्सवाद, रसियाबाट ल्याइएको लेनिनवाद, चीनबाट ल्याइएको माओवाद र जर्मनीकै वेस्टफ्यालियाबाट ल्याइएको राष्ट्रराज्य सिद्धान्तका फोटोकपीधारीहरूमध्ये को बाट शासित हुने भनेर चुनावमा मत दिने गरेका छौं । सिद्धान्तत: जसोतसो फोटोकपी गरेर बनाए पनि नेता फोटोकपी गरेर ल्याउने कुरा भएन । समस्या यहाँ छ ।
नेपालको विद्यमान समस्याको समाधान खोज्न कोही चीन पुग्ने, कोहि रसियन मोडल खोज्ने कोहि युरोप छिर्ने र आम नेपाली गतार्थ सिद्धान्तको प्रयोगशाला बनिरहने अवस्था जबसम्म रहन्छ । न नेपालमा राजनीतिक स्थायित्व आउँछ, न नेपाली जनता सुखपूर्वक जीवनयापन गर्नसक्छन् ।
कुनै समय आफ्नो व्यापारीमाथि कुटपिट हुँदा तिब्बतमाथि आक्रमण गरिएको यो राष्ट्र आज प्रधानमन्त्री भैसकेका व्यक्ति तिब्बत जनसरकार प्रमुखबाट ट्युसन पढ्ने हैसियतमा पुगे ।
विदेशी खुफिया एजेन्सी सरकार प्रमुखको भान्छामै पुगेर थर्काएर जाने अवस्था आएको छ । नेपालमा सरकार ढले चीन हावी भएर कि भारत भनेर लख काट्ने अवस्था आउनु भनेको गौरवशाली यो राष्ट्र कति तन्नम अवस्थामा पुर्याइसकेछन् त ?
समाधान के हो त ?
कालो बादलमा चाँदीको घेरा हुन्छ भनेझैं मुलुकको हरेक क्षेत्र समस्याको डङ्गुरले थिचिएको अवस्थामा आशाको किरण हामीले पाएका छौं ।
नेपालको राजनीतिमा कमैले कल्पना गरेका होलान् नेपालकै मौलिकताको आधारमा पनि समग्र राजनीति, अर्थतन्त्र र शिक्षातन्त्र सञ्चाचालन गर्न सकिन्छ भनेर । युगद्रष्टा गुरु डा. निर्मलमणि अधिकारीले दुई दशकभन्दा लामो समय हिन्दू, बौद्ध, बोन, जैन, किरात जस्ता नेपालका मौलिक धार्मिक सम्प्रदायको ग्रन्थहरूको गहिरो अध्ययन गर्नुभयो ।
विश्व परिस्थिति बुझ्नुभयो र अब विश्व कता जाँदै छ र त्यसको सही मार्ग निर्देशक सिद्धान्त कस्तो हुनुपर्छ भनेर गम्भीर चिन्तन गर्नुभयो । आज हामीले नेपाललाई मात्रै होइन, विश्वलाई मार्गनिर्देश गर्नसक्ने सहृदयता दर्शन, आधारशीला चतुष्टय, राज्यराष्ट्र सिद्धान्त र स्थितिगत्यात्मक प्रगतिवाद पाएका छौं । यो युगद्रष्टा गुरुको अनुसन्धान, अनुष्ठान र साधनाको उपज हो ।
नेपालको इतिहासमा शायद बिरलै भएको थियो कि आफू मरीमरी दु:ख गरेर सिद्धान्त बनाउने, राजनीतिक संगठन बनाउनको लागि आवश्यक पूर्वाधार सबै तयार गरिदिने तर आफू अध्यक्ष नबन्ने । भएको थियो ?
नेपालमा जसले दल खोल्छ उसैले अध्यक्ष पद दाबी गरेर प्राण जाने बेलासम्म पनि आफैँ अध्यक्ष बन्नु नौलो हो र ? तर आफैँले सृष्टि गरेर आफ्ना शिष्यहरूलाई प्रशिक्षित गर्दै एकपछि अर्को पदमा आसिन गराउनु नेपालका निम्ति बिल्कुलै नौलो कुरा हो । सबै आफैँले बनाइदिएर भविष्यमा पनि कुनै पनि कार्यकारी पद नलिने घोषणा गर्नु ऐतिहासिक घटना हो ।
नेतैनेता पनि देखापर्ने तर सर्वमान्य नेताको अभाव खड्किएको नेपालको राजनीतिमा विशिष्ट नेतृत्व, सामूहिक कर्तृत्त्व, संस्थागत स्वामित्त्व भन्ने संगठन पद्धति मौलिक सूत्र बनाई मूलप्रवाहमा ल्याउनु भएको छ ।
सत्तावृत्तमा रहेका दलहरूले यही कुरा मात्रै अनुसरण गरिदिए नेपालको भद्रगोल राजनीति केही हदसम्म स्थायित्वमा जान्थ्यो । तर आज कुर्सीका लागि लुछाचुँडी गरेका नेता भनौदाहरूका लागि यो विषय कल्पनाभन्दा बाहिरको हो ।
नेतृत्व विशिष्ट नै हुन्छ । सही गर्ला, गलत गर्ला तर गर्न त केही गर्छ । अनिर्णयको बन्दी बन्दैन । जवाफदेहिताबाट भाग्न सक्दैन । तर यहाँ प्रश्न उठ्न सक्छ विशिष्ट नेतृत्व कथमकदाचित स्वेच्छाचारी भए के गर्ने ? यो समस्याको समाधान हाम्रै मौलिक परम्परामा धेरै अगाडि नै गरिसकिएको छ । ऋषि सत्ता र राज सत्ता भनेर । ऋषि सत्ताको काम ज्ञानको सिर्जना गर्ने हो । मार्गनिर्देश गर्ने हो । राजसत्ताको काम राज्य सञ्चालन गर्ने हो । तर ऋषि सत्ताले कार्यकारी अधिकार लिँदैनन् ।
नेपालबाट स्थायी शक्ति मानिएको राजतन्त्र हटिसकेको छ । राजनीतिक स्थायित्वको निम्ति बनाइएको संविधानअन्तर्गत बनेको पहिलो सरकारले खुट्टी देखाइसकेको छ । दलहरू यिनै हुन्, नेताहरू यिनै हुन् । एकपछि अर्को नेपालको सामाजिक सांस्कृतिक संरचनामाथि विदेशी विधर्मीको कुदृष्टि परिरहेको छ ।
अन्नपूर्णको देशमा खाद्यान्न आयात गरेर पेट भर्नुपर्ने अवस्था छ । त्यही अन्न किन्न आवश्यक रकम जोहो गर्न ६० लाख युवाहरू विदेशिएका छन् ।
सामाजिक सञ्जालमा ठाडठाडै एउटा जातिका मानिसको सफाया गर्ने धम्की भाइरल हुन्छ । प्रशासन मौन बस्छ । समाज विध्वंसको बाटोमा जाँदैछ भनेर अरू केही संकेत आवश्यक पर्छ ?
तर घोर नैराश्यताको बादलले ढाक्दा पनि आशा, आत्मविश्वास र आत्मीयता” भन्ने सूत्र बनाई सकारात्मक अभियानको थालनी युगद्रष्टाले किन गर्नुभयो ? नयाँ युवा पिंढीलाई शिक्षित, प्रशिक्षित र दीक्षित बनाउँदै समाजको हरेक क्षेत्रमा कर्म गर्न किन स्थापित गर्नुभयो ?
विज्ञान र धर्मलाई विपरीत झैं ठान्ने पुस्ता माझ वैज्ञानिकतायुक्त धर्म धार्मिकतायुक्त विज्ञान भन्ने सूत्र बनाई धर्म र विज्ञानको सातत्यको सम्बन्ध निरूपण किन गर्नुभयो ? द्वन्द्वात्मक भौतिकवाद भन्दै एकविरुद्ध अर्को नलडी नहुने धुन्धकारीहरू माझ स्थितिगत्यात्मक प्रगतिवाद किन मूलप्रवाहीकरण गर्नुभयो ? संकीर्ण राष्ट्रियताको वकालत गर्नेहरू हावी भइरहेको अवस्थामा किन राष्ट्रियताको उदार चिन्तन बोकेको राज्यराष्ट्र सिद्धान्त ल्याउनुभयो ?
श्रीमद्भागवत गीतामा भनिएको छ,
परित्राणाय साधूनाम् विनाशाय च दुष्कृताम् ।
धर्म संस्थापनार्थाय सम्भवामि युगेयुगे ॥
जबजब अधर्मबाट समाज आक्रान्त बन्छ, युगयुगमा त्यस्ता व्यक्तिको पदार्पण हुन्छ जसले घोर अन्धकारबाट ज्योतिको बाटो देखाउँछ ।
यी सबै घटनाहरूले देखाउँछ कि सत्तावृत्तमा रहेका दलहरू मुलुकलाई विघटनको संघारमा पुर्याए पनि नेपालमा त्यस्ता युगद्रष्टाको जन्म भइसकेको छ जसले नेपाललाई विश्वको मार्ग निर्देशकको रूपमा स्थापित गर्न आफ्नो सम्पूर्ण जीवन समर्पण गरिसक्नुभएको छ ।
घोर निराशाकाबीच नेपाल अब पुनर्जागरण हुँदै युगनिर्माणको दिशामा अघि बढिसकेको छ ।
अन्धकारको अस्तित्व क्षणभरमै नष्ट गर्न एउटा दियोको ज्योति काफी हुन्छ । नेपालको राजनीति, अर्थतन्त्र, शिक्षातन्त्र र समाजको क्षेत्रमा भइरहेका निराशाका बादल हटाएर युगद्रष्टा गुरुले युग निर्माणको शंखघोष गरिसक्नुभएको छ । आउनुस् अब मौलिकतातिर फर्किऊँ । युग निर्माणका लागि अग्रसर बनौँ । युगद्रष्टाको संकल्प साकार पारौं ।
युग निर्माण दिवसको सबैमा हार्दिक शुभकामना !
केही वर्षअघि विद्वान प्राध्यापक डा. अभि सुवेदीले कान्तिपुरमा लेख्नुभएको एउटा प्रसंगबाट आजको चर्चा शुरू गर्नु उपयुक्त हुनेछ । त्यस प्रसंगमा नेपाली कांग्रेसका वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाले पूर्व प्रधानमन्त्रीको हैस...
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
राजधानी काठमाडौंबाट कयौं सय माइल टाढा रहेका जाजरकोट र रुकुम पश्चिम यतिबेला भूकम्पले इतिहासकै सर्वाधिक पीडामा छन् । गोधूलि साँझसँगै ओठ काँप्ने जाडो शुरू हुन थाल्छ । आमाको मजेत्रोमा लपेटिएका बच्चाहरू चि...
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...