अहिले भारत र नेपालमै पनि कोभिडका बिरामीमा कालो ढुसीको समस्या देखिएको र त्यसकै कारणले ज्यान गुमाउनेको संख्या पनि बढिरहेको छ ।

कालो ढुसीको प्रमुख कारणमा कोभिड हुँदा प्रयोग गरिएका एन्टिबायोटिक र स्टेरोइड प्रमुख हुन् । यिनीहरूको जथाभावी प्रयोग नगर्न भनिएको छ । यद्यपि तीबाहेक अन्य कारणहरू पनि हुन सक्छन् ।

अहिले होम आइसोलेसनमा रहेका र प्रायः हामी सबैले इम्युनिटी बढाउन विभिन्न जडिबुटीको प्रयोग गरिरहेका छौं । अचम्मको कुरा के छ भने अपवादबाहेक सबैले सुनेको, सामाजिक सञ्जालमा हेरेको/देखेको र विज्ञापनको भरमा जडिबुटी र आयुर्वेदिक औषधिको सेवन गरेका छौं ।

यसको मुख्य कारण आयुर्वेद औषधिको प्रतिअसर (साइड–इफेक्ट) हुँदैन भन्ने हो । मात्रा नमिलेमा र प्रयोग गर्ने घटकको उचित सम्मिश्रण नभएमा आयुर्वेद औषधिले पनि लाभको सट्टा काम नगर्ने वा हानि गर्ने पनि हुन सक्छ । हामी सबैमा आयुर्वेद औषधिको प्रतिअसर हुँदैन/गर्दैन भन्ने भ्रम छ । आयुर्वेदकै कतिपय स्वास्थ्यकर्मी र चिकित्सकले समेत खुलेर आयुर्वेद औषधिको प्रतिअसर हुन्छ भनेर भनेको पाइँदैन । त्यसले तत्कालै फाइदा पुगेजस्तो (आम मान्छेलाई आयुर्वेद औषधिको साइडइफेक्ट हुँदैन खाउँ न भनेर प्रयोग गर्ने गरेको/गराएको) देखिए पनि त्यो मुतको न्यानो मात्रै हो । 

आयुर्वेद औषधि सेवन गर्दा चिकित्सक र स्वास्थ्यकर्मीलाई सोध्ने र बिरामी हुँदा जाँच्नुपर्छ भन्ने मानसिकता बन्न लामो समय लागेको छ । खैर, अहिलेलाई कोभिड भएका बिरामी वा कोभिडपछि कालो ढुसी वा अन्य समस्या नहोस् भन्नका खातिर घरमै गर्न सकिने उपाय र नियमित चिया/काँढाको रूपमा प्रयोग गरिने केही औषधीय जडिबुटीको मात्रा, त्यसले गर्न सक्ने हानि र सावधानीबारे उल्लेख गरौं –

१.गुडूची

ताजा डाठको रस १०–२० मिलि उमालेर राखेको पानीमा मिसाएर ।

पाउडर (धुलो) – ३–६ ग्राम (१–२ चम्चा)
काँढा – ५०–१०० मिलि
दिनमा ३–४ पटक प्रयोग गर्ने ।

२. यष्टिमधु (जेठीमधु) 

पाउडर (धुलो) – ३–६ ग्राम (१–२ चम्चा) दिनमा ३–४ पटकसम्म
चिया बनाएर खादा – ५०–१०० मिलि

३. अदुवा (सुँठो – सुकेको अदुवा) 

ताजा रस ५–१० मिलि तातो पानी/महसँग
पाउडर (धुलो) – १–२ ग्राम (१/२–१ सानो चम्चा)
काँढा – ५०–१५० मिलि
दिनमा ३–५ पटकसम्म प्रयोग गर्ने ।

सावधानी :
– हातगोडा पोल्ने, पिसाब पोल्ने, मुख, नाक, मलद्वार आदिबाट रगत बग्ने समस्या भएको बेलामा सेवन नगर्ने ।
– गृष्म (जेठ–असार) र शरद (असोज–कात्तिक) ऋतुमा कम सेवन गर्नुपर्छ ।

४. पिप्पली (पिपला) 

पाउडर (धुलो) – ०.५–१ ग्राम (१/४–१ चम्चा)
दम र खोकीमा पिप्पला चुस्न पनि सकिन्छ ।

पुरानो ज्वरोमा ०.५ ग्राम धुलो दिनमा २ पटकसम्म गुडमा मिसाएर खान सकिन्छ ।

५. मरिच

पाउडर (धुलो) – ०.५–१ ग्राम (१/४–१ चम्चा) बिहान र साँझ तातोपानीसँग खानापछि सेवन गर्ने । मसलाको रूपमा प्रयोग गर्दा पनि थोरै मात्रामा गर्ने ।

सावधानी :

धेरै सेवन गर्दा हातगोडा पोल्ने, पिसाब पोल्ने, पेट दुख्ने, वान्ता हुने जस्ता समस्या हुन सक्छन् ।

६. हरिद्रा (बेसार)

ताजा रस १०–२० मिलि दूध वा तातोपानीसँग
पाउडर (धुलो) – १–३ ग्राम (१/२–१ चम्चा)
दिनमा २ पटक खानापछि प्रयोग गर्ने ।

सावधानी ः पिसाब सम्बन्धी समस्या भएका र गर्मी प्रकृतिको शरीर भएका व्यक्तिले विचार पुर्‍याउनुपर्छ ।

७. तुलसी

ताजा रस ५–१० मिलि बिहान/बेलुका महसँग
पातको पाउडर (धुलो) – १–३ ग्राम (१/२–१ चम्चा)
दिनमा २–३ पटक प्रयोग गर्ने ।

८. ज्वानो

पाउडर (धुलो) – १–३ ग्राम (१/२–१ चम्चा)
चियाजस्तो पकाएर चिसो बनाएर – ५०–१५० मिलि
दिनमा ३–४ पटक प्रयोग गर्ने ।

बजारमा तयारी चियाहरू पनि पाइन्छन्, तिनीहरू सेवन गर्ने तरिका त्यसमा राखिएका घटकअनुसार फरक–फरक हुन सक्छन् । सामान्यतया दिनमा २–३ पटक प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

यद्यपि सबै प्रकारका जडिबुटी वा आयुर्वेद औषधि सेवन गर्नुअघि स्वास्थ्यकर्मी वा चिकित्सकसँग परामर्श लिनु जरुरी हुन्छ ।

कालो ढुसीबाट बच्न घरमै गर्न सकिने कुराहरू (स्वस्थ व्यक्तिले पनि गर्नुपर्छ) –

१. एन्टिबायोटिक, स्टेरोइड, आयुर्वेद औषधि लगायतका कुनै पनि औषधिहरू सुनेको/फलानाले प्रयोग गरेर ठीक भएको, सामाजिक सञ्जालमा भेटेको जस्ता कुराको पछि नलागी स्वास्थ्यकर्मी वा चिकित्सकको सल्लाह विना आफूखुशी प्रयोग नगर्ने/नगराउने ।

२. सुगर– प्रेसर जस्ता रोग भएका बिरामीले आहारबिहारमा विचार पुर्‍याउने, कम्तिमा बढ्न नदिने ।

३. व्यक्तिगत सरसफाइमा ख्याल गर्ने ।

४. नाकमा औषधियुक्त तेल वा शुद्ध तिलको तेल राख्ने । (आयुर्वेद औषधि पसलमा सजिलै पाइन्छ, प्रयोग विधि सोध्न पनि सकिन्छ ।)

५. बिहानमा दाँत माझेपछि तोरी वा तिलको तेल मुखमा केहीबेर राख्ने र थुक्ने गर्ने ।

६. त्रिफला पानीे वा फिटकिरी पानीले मुख कुल्ला गर्ने । त्रिफला पानीले नियमित आँखा पनि छ्याप्ने ।

७. खुला ठाउँमा बस्ने गर्ने । चिसो/ओसिलो ठाउँमा नबस्ने ।