म्यादी अर्थात् टेम्पोररी । नेपालमा चुनाव सञ्चालन गर्नका लागि शिक्षक वा अन्य सरकारी कर्मचारी खटिन्छन् र सुरक्षाका लागि भनेर अस्थायी प्रहरीको भर्ती लिने चलन छ । अस्थायी प्रहरीलाई भनिने ‘म्यादी’ यसपटकको नेपालको स्थानीय निर्वाचनमा एकजनाले सामाजिक सञ्जालमा गरेको उपद्रोका कारण चर्चित शब्द बन्यो । प्राज्ञिक एवं अनुसन्धानको क्षेत्रमा राम्रा उपलब्धि हासिल गरेका युवा समेत म्यादी प्रहरी बनेको घटनाले पनि नेपालमा निकै चर्चा पायो । म्याद तोकेर निश्चित भूमिकाको लागि जागिरे बन्नेहरू सबै म्यादी हुन् । तर चुनावका म्यादीको चाहिँ चर्चा अलग्गै हुन्छ । 

नेपालमा म्यादीहरू चर्चित हुनुअघि नै मैले अस्ट्रेलियाको संघीय चुनावमा म्यादी भएर काम गर्ने निर्णय गरिसकेको थिएँ, भलै नेपालको चुनावभन्दा अस्ट्रेलियाको संघीय चुनाव केही ढिला हुँदै थियो । मे २१ मा हुने चुनावको लागि करीब चार–पाँच महिनाअगाडि नै मैले म्यादी कर्मचारीको रूपमा काम गर्न निवेदन दिएको थिएँ । अस्ट्रेलियाको निर्वाचन आयोगले करीब एक लाख चुनावी कर्मचारीको पदमा आवेदन मागेको थियो ।   

हरेक चुनावमा मतदान गर्नु अनिवार्य भएकाले अस्ट्रेलियाका नागरिकहरूका लागि मतदान कानूनी, नैतिक र राजनीतिक कर्तव्य हो । न्यू साउथ वेल्सको स्थानीय निर्वाचनमा म र मेरी पत्नी पहिलोपटक मतदान गर्दै थियौं । घरबाट तीन मिनेटको दूरीमा रहेको सरकारी विद्यालय हाम्रो मतदान केन्द्र थियो । खासै लामो लाइन पनि थिएन । न त कोलाहल, न त बन्दूक बोकेर उभिएका सुरक्षाकर्मी नै । सात–आठ जना कर्मचारीले नै शान्त र सौहार्द्रपूर्ण रूपमा चुनाव प्रक्रिया अगाडी बढाइरहेका थिए । भोट दिएकै दिन अस्ट्रेलियाको मतदान केन्द्रमा म्यादी (टेम्पोररी) कर्मचारीका रूपमा काम गरेर यहाँको निर्वाचनलाई नजिकबाट अनुभव लिनुपर्छ भन्ने लागिसकेको थियो । त्यसैले २१ मे को संघीय चुनावमा काम गर्ने निधो गरें । चुनावको दिन चुनाव सञ्चालन गरेर मतगणना सम्पन्न गर्ने गरी करीब १५ घण्टा जतिको भूमिका पाइयो । 

केही औपचारिक पत्र, सम्झौता र अनलाइन तालिम सकेपछि एकैपटक चुनावको दिन बिहान सात बजे मतदान केन्द्रमा पुग्ने पक्का भयो । आठ बजेदेखि चुनाव गर्नको लागि थोरै मात्र तयारी बाँकी थियो । टेबल मिलाइयो, को कसले के के गर्ने भन्ने छुट्ट्याएपछि शुरू भयो मतदान । 

दिनभर यो मतपत्र ‘सिनेट’को लागि र यो ‘हाउस अफ रिप्रेजेन्टेटिभ्स’को लागि, यसमा आफ्नो रोजाइ अनुसार प्राथमिकता क्रममा ‘सिनेट’का लागि कम्तीमा ६ वटा पार्टी वा १२ वटा उम्मेदवार छान्नुस् र ‘हाउस अफ रिप्रेजेन्टेटिभ्स’को लागी यो मतपत्रमा रोजाइअनुसार उम्मेदवारलाई एकदेखि सात अंक दिनुस् भनेर बित्यो । मतदान चलिरहेको समयमा शौचालय जान र आधा घन्टा खाजा खानका लागि विश्राम चाहिँ मिल्यो । भीडभाड कम भएको मौकामा आफूले भोट हाल्ने काम पनि सम्पन्न गरियो । 

सजिलो मतगणना 

छ बजे मतदान सकिएपछि केही समयको विश्राम लिएर मतगणना शुरू भयो । उम्मेदवारका प्रतिनिधिको उपस्थिति अनिवार्य नै भइहाल्यो । बक्साका बक्सा मतपत्र एक ठाउँ बनाएर प्राथमिकता अनुसार छुट्ट्याएपछि गन्न निकै सजिलो । तीन घण्टा जतिमा मतगणना सकियो । नेपालमा जस्तो ठूला मतपत्र, मसीवाला छाप, विवाद झिक्ने बाटो खोज्ने परम्परा नभएकाले मतगणना पनि सजिलो प्रक्रिया बनेको हुनसक्छ । पार्टी तथा उम्मेदवारका प्रतिनिधि पनि सँगै थिए, एउटा दुईटा मतपत्रका अंकका बारेमा बाहेक अरू केहीमा प्रश्न उठाएनन् । नेपालमा त बाझाबाझ मात्र हैन, हानाहान हुने गरेको देखेसुनेका हाम्रा लागि विना कुनै ठूलो स्वर मतगणना सकिनु अचम्म हो । हाम्रो मतदान केन्द्रमा हामीले मतगणना सकेर आराम गर्दाखेरी समाचार सुनेको त प्रधानमन्त्री नै परिवर्तन भइसकेका थिए । 

प्रहरी विनाका मतदान केन्द्र 

नेपालका चुनावमा मतदान केन्द्रमा चार किल्ला तोकेर प्रहरीले घेरा लगाउने र प्रहरी (म्यादी सहित)को कडा निगरानीमा मतदान हुने देखेका हामीलाई अस्ट्रेलियाको प्रहरी विनाका मतदान केन्द्र नयाँ कुरा हुन्छ । धेरैजसो चर्च, विद्यालय तथा सार्वजनिक भवनमा मतदान केन्द्र हुन्छन् । यहाँका मतदान केन्द्रमा प्रहरीको खासै उपस्थिति रहँदैन । म खटिएको केन्द्रमा एकपटक मात्र प्रहरीको टोली देखें । 

चर्को चुनाव प्रचार, कम पोस्टर 

अस्ट्रेलियाको चुनाव प्रचार चाहिँ नेपालको भन्दा चर्काे र कडा आलोचना सहितको हुने रहेछ । नेपालको चुनावमा पनि नदी बेच्यो, राष्ट्रिय उद्योग कलकारखाना सक्यो भनेर नारा बनाए जस्तै प्रतिस्पर्धीका भाषण र अन्तर्वार्ताका टुक्रा जोडेर रेडियो र टेलिभिजनका विज्ञापन बनाउने यहाँको चलनले चुनावको प्रचार चाहिँ चर्कै सुनिन्छ । तर पोस्टर टाँस्ने काम चाहिँ कम । भित्तेलेखन त नेपालमा पनि हराइसक्यो, यता हुने कुरै भएन । तर यसपटकको संघीय चुनावमा मलाई अचम्म लागेको चाहिँ मतदान केन्द्रको बारमा नै विपक्षीले तत्कालीन प्रधानमन्त्रीलाई हटाऔं भनेर टाँसेको ठूलो ब्यानर थियो । 

सधैं शनिवार 

अस्ट्रेलियाको चुनाव चाहिँ सधैं शनिवार हुने रहेछ । बिहान ८ बजेदेखि साँझको ६ बजेसम्म । साताको दुई दिन बिदा हुने भएकाले अधिकांशलाई शनिवार चुनाव हुँदा सोमवार काममा फर्कंदा बिदा काटिए जस्तो नहोस् भनेर होला ! यो चाहिँ मिलाएरै राखेका हुन् भन्ने लाग्छ । 

छिमेकी चिन्ने अवसर 

अस्ट्रेलियामा नेपालमा जस्तो छरछिमेकीको बारेमा धेरै जानकारी पनि हुँदैन । भेटघाट पनि एकदमै थोरै र काम परेको खण्डमा मात्र हुने भएकाले चुनावमा मतदान केन्द्रमा काम गर्दाको फाइदा भनेको आफ्नो सबअर्बका मानिसहरूको प्रकृति चिनिन्छ । चुनावको एक दिन नै सबैजसो छिमेकका मानिस एउटै हलमा जम्मा हुने हुन् । केही कारणले घरबाटै वा चुनावको मितिभन्दा अगाडि नै मतदान गरेकाबाहेक अधिकांश मतदाता घर नजिकैको मतदान केन्द्र आउने भएकाले यो छिमेक बुझ्ने राम्रो अवसर हो । आफ्नो ‘स्ट्रीट’ र घर नजिकै घर भएका मानिसहरू के कस्ता छन् र कस्तो व्यवहार गर्ने रहेछन् भन्ने जानकारी पाउनु पनि फाइदाकै कुरा हो । 

न मतदाता परिचय पत्र, न नागरिकता 

नेपालमा चुनावमा भोट हाल्नका लागी मतदाता परिचयपत्र अनिवार्य भनिन्छ । नागरिकता वा सवारीचालक अनुमतिपत्रको आधारमा पनि मतदान गर्न दिने वा नदिने भन्ने कुरामा विवाद भएको सुनिन्छ । तर अस्ट्रेलियाको चुनावमा मतदान गर्नका लागि न मतदाता परिचयपत्र चाहिन्छ, न त नागरिकता वा कुनै प्रमाणपत्र । नाम, ठेगाना र जन्ममितिको आधारमा मतदान गर्न सकिन्छ । हुन त, अस्ट्रेलियामा मतदान नगरेको खण्डमा जरिवाना लाग्ने भएकाले हरेक व्यक्तिले आफ्नो नाम मतदान गर्नेको सूचीमा राख्नुपर्छ । गलत व्यक्तिको नाममा मतदान गर्ने सम्भावना कम भएर पनि त्यसो गरिएको हुनसक्छ ।