मधेश आन्दोलनबाट उदाएका राजनीतिक दलहरूको अहिले भएको हार स्वाभाविक नै हो । केही दिनपछि मान्छेमा वितृष्णा आउनु स्वाभाविक नै हो । मधेश आन्दोलनको आक्रोश मत्थर भएको छ । सबै आ-आफ्नै कामधन्दामा लागेका छन् । नुन, तेल, मिर्चाइमा सबै लागेका छन् । जुन ठाउँबाट नुन, तेल मिर्चाइ सुविधाजनक रूपले आउने हो त्यसतर्फ मतदाताहरू पनि लागेको देखियो ।

आन्दोलन त सधैं हुँदैन । कुनै एउटा आन्दोलनको ब्याज त सधैं खान सकिन्न नि ! जनता समाजवादी पार्टी वा लोकतान्त्रिक समाजवादी पार्टीको हार हुनु वा शक्ति क्षयीकरण हुनु आश्चर्यको कुरा होइन ।

जहाँसम्म सीके राउतको उदय भयो भन्ने कुरा आइरहेको छ, त्यसमा उदय त के भन्ने? एउटा व्यक्ति जो उहाँले पनि एउटा आन्दोलन गर्नुभएको थियो, त्यसको ब्याज पाउनुभएको छ । सीके राउतको उदयको रूपमा चित्रित गर्नु मेरो विचारमा अलि हतारो नै हुन्छ । तातेको ताबामा पानी राख्दा च्वाइँ गरेर जसरी आवाज आउँछ, त्यसैगरी च्वाइँ मात्र गरेको हो । यसमा केही भइरहेको छैन । ​ताबामा केही पाकिरहेको छैन । सीके राउतको कुनै कार्यक्रम मैले जानेको छैन । उहाँको पार्टीको संगठन पनि पूरा हुन सकेको छैन । कुन उद्देश्यले उहाँले राजनीति शुरू गर्नुभयो र कुन उद्देश्यले उहाँ चुनावमा जानुभयो त्यसमा केही पनि स्पष्ट छैन । त्यसैले अहिले नै उहाँको उदय भयो भनेर कसरी भन्न सकिन्छ?

जहाँसम्म मधेशको मुद्दाको प्रश्न हो त्यो कमजोर भएको छैन । मुद्दा कहिल्यै कमजोर हुँदैन । मुद्दा बोकेर हिँड्ने मान्छे कुनै बेला काँध थाकेपछि केही दिन ऊ निश्चिन्त जस्तो बस्छ । पछि फेरि अर्को कसैले बोक्छ । मधेशको मुद्दा आज मात्र आएको होइन नि ! यो मुद्दा त लगभग ७० वर्षदेखि छ । चुनावमा कोही हार्दैमा वा जित्दैमा मुद्दा कमजोर हुन्छ भन्ने कुरा हुँदैन । त्यसै पनि सद्भावना पार्टीले त जम्मा ४ कि कति सीट मात्र जितेको थियो । तर, सदभावना पार्टीले उठाएको मुद्दा त कहिल्यै कमजोर भएन नि ! त्यसैले मधेशीको चाहनाको उचित सम्बोधन नहुञ्जेलसम्म मुद्दा त रहिरहन्छ ।

रह्यो कुरा त्यो मुद्दा अब उठाउने कसले ? बोक्ने कसले? त्यसमा दुईवटा दृष्टि हुन्छ । शास्त्रमा दुईवटा सर्प दृष्टि र गरुड दृष्टिको कुरा छ । सर्प दृष्टि भनेको सर्पले आफ्नो अगाडि, सामुन्ने रहेको कुरा मात्र देख्छ । गरुडले भने धेरै परसम्मको देख्छ । 

अहिले नै सीके राउतको जसरी चर्चा गरिएको छ, केही वर्ष अघिसम्म कसले जानेको थियो र ? उपेन्द्र यादवकै विषयमा कुरा गर्ने हो भने मधेश आन्दोलनअघि उहाँलाई कसले चिनेको थियो ? कसैले पनि चिनेको थिएन । त्यतिबेला त मधेशको ठूलो नेता सदभावनाका भरत विमल यादव, हृदयेश त्रिपाठी हुनुहुन्थ्यो । तर, उहाँहरू अहिले कहाँ हुनुहुन्छ ? अहिले उहाँहरू त हराउनु भयो नि ! त्यसैले कोही थाक्छन्, कोही थला पर्छन् र अर्को कोही आउने गर्छन् । त्यसैले अहिले मधेशका जनता हडबडाउनु हुँदैन ।

उपेन्द्रजी संसदमा पराजित भएपछि के गर्ने त जुन प्रश्न छ, त्यसमा मेरो विचारले अब उहाँले आफ्नो संगठनको काममा बढी ध्यान पुर्‍याउनुपर्छ जस्तो लाग्छ । उहाँको संगठन धेरै कमजोर भइसकेको छ । जातिवादकै राजनीति गरेर धेरै अघिसम्म जान सकिंदैन भन्ने कुरा त भारतको बिहार र उत्तर प्रदेश प्रान्तमै पनि देखा परिसकेको छ । सबैलाई समेटेर लग्नसक्ने, व्यवस्थित गरेर लाने खुबी उहाँमा देखिएन । उहाँमा अलिकति दम्भ त आइसकेको थियो । अर्को कुरा उहाँले आफूलाई राष्ट्रिय पार्टी बनाउने चक्करमा मधेशलाई छाडिसक्नुभएको थियो । जे भए पनि उहाँको दल त मधेशमा आश्रित दल नै त हो नि ! उहाँले राष्ट्रिय पार्टी बनाउने र राष्ट्रिय नेता बन्ने प्रयास गरेपनि पहाडबाट उहाँलाई कति भोट आएको छ त ? कति आउने गर्छ त ? त्यसैले उहाँले अब मधेशमा बढी ध्यान दिनुपर्छ । 

दोस्रो कुरा उहाँले जनसम्पर्क पनि बढाउनु पर्छ । सबैभन्दा अलग-थलग भएर जसरी बस्नुहुन्छ, त्यो ठीक होइन । उहाँ जुन लेभलको नेता हो त्यो लेभेलका नेता अलगथलग बस्नु ठीक होइन । उहाँ बुद्धिजीवी होइन नि ! उहाँ राजनीतिकर्मी हुनुहुन्छ । उहाँको ओहोदा त जनताबाट हुने हो नि ! उहाँ आफैं बुद्धिमान मानिस हुनुहुन्छ । केही दिन विचार गरेर आफ्नो बाटो आफैं खोज्न सक्ने सक्षम व्यक्ति पनि हुनुहुन्छ ।

जहाँसम्म लोकतान्त्रिक समाजवादी पार्टी वा महन्थ ठाकुरजीको हो, त्यसमा त एकै किसिमका मानिसहरू वा नेताहरू त हुनुहुन्न नि ! उहाँको पार्टीमा धेरै फरक-फरक किमिमका मानिसहरू छन् । वास्तवमा भन्ने हो भने त उहाँको त अहिले पार्टी नै बन्न सकेको छैन । सबैजना आ-आफैं 'इन्डिपेन्डेन्ट' भएर लडिरहनुभएको छ नि त । महन्थ ठाकुर र उपेन्द्र यादवबीच तुलना यसकारण पनि ठीक हुँदैन, किनभने उपेन्द्र यादवजीको कमसेकम एउटा पार्टी त छ । तर, महन्थजीको पार्टीले अहिलेसम्म पार्टीको स्वरूप नै ग्रहण गर्न सकेको छैन । समस्या त्यही हो ।

महन्थ ठाकुर र उपेन्द्र यादवबीच अब एकता वा सहकार्यको सम्भावना मैले देखिरहेको छैन । एकता वा सहकार्य भएर पनि के हुन्छ त ? सहकार्य तब होस्, जब एक र एक मिलेर एघार होस् । वा एक र एक मिलेर दुई हुने । एक र एक मिलेर शून्य हुने अवस्था आउँदा त्यसले बढी फाइदा हुँदैन । यसअघि पनि सहकार्य हुँदा एक र एक मिलेर दुई मात्र भएको थियो, एघार भएको थिएन । पहिले दुवैबीच मन मिल्नु आवश्यक छ । तर, त्यो त सम्भव देख्दिनँ । दुवै पार्टीको पृष्ठभूमि नै फरक छ । विचारधारा नै फरक छ । राजनीतिक सोच, व्यवहार अलग छ । 

उपेन्द्रजी राष्ट्रपतीय प्रणाली, पूर्ण समानुपातिक प्रणाली, संसदीय व्यवस्थालाई नै इन्कार गर्ने कुरा गर्नुहुन्छ । अर्कातर्फ महन्थ ठाकुरजी बहुराष्ट्रिय राज्यमा संसदीय व्यवस्था नै सबैभन्दा उपयुक्त छ भन्ने सोच्नुहुन्छ । त्यसैले ती दुवै बीच 'फन्डामेन्टल' अर्थात मूलभूत कुरामै भिन्नता छ । मूलभूत कुरामै मतभेद भएपछि त गाह्रो हुन्छ । पार्टनरशिपमा व्यवसाय सञ्चालन गरेजस्तो त होइन नि राजनीति । त्यसैले एकता वा सहकार्य महत्त्वपूर्ण प्रश्न होइन । 

चुनावमा हार्दैमा उहाँहरूको भूमिका अब कमजोर हुन्छ भन्ने हुँदैन । नेपाली कांग्रेस त ३० वर्षसम्म चुनाव नै लडेन, तर उसको भूमिका कमजोर भयो भन्न सकिन्न नि ! मुख्य कुरा मुद्दालाई कति हदसम्म समातेर बोक्न सकिन्छ, त्यसमा निर्भर हुन्छ । 

राजनीतिको मतलब चुनाव जित्ने, सांसद बन्ने, मन्त्री बन्ने, आफ्नो क्षेत्रमा योजना लाने, आफूसहित आफ्ना नातागोता, आफन्तलाई पैसा कमाउन अवसर दिने मात्र हो भन्ने सतही सोचाइ हामीमा पनि भयो । राजनीति त त्यो होइन नि !

गत चुनावमा ठाकुरजी र उपेन्द्रजी एक आपसमा गठबन्धन गरेर चुनाव लड्दा फाइदा भएको थियो र यसपटक फरक–फरक गठबन्धनका कारण दुवै पार्टीलाई क्षति भयो भन्ने कुरा मेरो विचारमा सही होइन । राजनीतिको अर्थ सरकार बनाएर मन्त्री बन्नु मात्र होइन नि ! केका लागि राजनीति गरिरहेको हो, त्यो मुद्दालाई कति अगाडि बढाउनुभयो त्यो मुख्य कुरा हो । 

उहाँहरू दुवैले एकआपसमा सहकार्य गर्दा एक र एक शून्य बन्नुभयो, एघार बन्नु भएन । त्यसैले राजनीतिको मापन गर्ने दृष्टि नै बदलेर हेर्नुपर्छ । चस्मा नै फेर्नुपर्‍यो । सरकारमा जानु नै राजनीतिक सफलता हुँदैन ।

पछिल्लो १५ वर्षदेखि खोजी भइरहेको विकल्प सीके राउत त हुँदै होइन । म त कम से कम देखिरहेको छैन । सबैको आ-आफ्नै दृष्टि हुन्छ । मेरो विचारमा उहाँ मधेशमा नयाँ विकल्प बन्नुभएको छैन, किनभने उहाँमा स्पष्टता नै छैन ।

सीके राउतले पनि राजनीतिको अर्थ सत्तामा पुग्नु मात्र हुन्छ भन्ने त्यही चस्माले हेरिरहनुभएको छ । त्यसले उहाँलाई त व्यक्तिगत रूपमा पक्कै पनि फाइदा नै होला ।

हुनसक्छ, उहाँ सत्ताप्राप्तिको राजनीतिमा धेरै अगाडिसम्म जानसक्नु हुन्छ । सत्तामा गएपछि हुनसक्छ, उहाँको पार्टीको केही हदसम्म विस्तार भएर आकार पनि बढ्ला । तर, मधेशको मुद्दालाई अगाडि लान सक्ने कुरा 'अबाउट टर्न १८० डिग्री चेन्ज' गर्ने मानसिबाट समान्यतया अघि बढ्दैन ।

(राजनीतिक विश्लेषक सीके लालसँग लोकान्तरका लागि अजय अनुरागीले गरेको कुराकानीमा आधारित)