तत्कालीन मुख्यमन्त्री तथा आर्थिक मामिलामन्त्री शंकर पोखरेलले आर्थिक वर्ष २०७५/०७६ को बजेटमा सिद्धबाबाको वैकल्पिक मार्ग बनाउन झुम्सा–चौकीभन्ज्याङ–चरङ्गे सडकमा बजेट विनियोजन गरे । पहिलो वर्ष १० करोड रुपैयाँ बजेट विनियोजन गर्नुपूर्व सडकखण्डको भू–बनोट र भौगर्भिक अवस्थाबारे कुनै अध्ययन भएको थिएन ।

प्रदेश गौरवको आयोजनाको रूपमा रहेको २१ किलोमिटर सडकलाई हरेक वर्ष १० करोडका दरले बजेट विनियोजन हुँदै आएको छ । प्रदेश सरकारले हात हाल्नुपूर्व १ दशकअघि रूपन्देही र पाल्पाका जिल्ला समन्वय समितिको नेतृत्वमा सडकको ‘ट्रयाक’ खुलेको थियो ।

पाल्पाको तानसेन नगरपालिका, तिनाउ, बगनासकाली, रिब्दीकोट गाउँपालिका र रूपन्देहीको देवदह नगरपालिकाको आर्थिक सहयोगमा विक्रम संवत् २०६९ सालमा ‘ट्रयाक’ खुलेको थियो ।

सिद्धार्थ राजमार्गको सिद्धबाबा–दोभान सडक खण्डको विकल्प भनेर बनाउन थालिएको सडक नचल्ने देखिएको छ । सडकको चर्चा धेरै भए पनि सडक बनेर वैकल्पिक मार्ग बन्नेमा अनिश्चितता देखिएको छ ।

हालसम्म ५० करोड बजेट खर्चिए पनि सडकमा वर्षायाममा कुनै गाडी चल्न सकेका छैनन् । सडकको ५ चौकीभन्जाङ नजिक हरेक वर्षको वर्षाले सडक पूरै भत्काउने गर्छ । यो खण्डको भू–बनोट पूरै भूक्षय हुने खालको छ । प्रदेश सरकारले करोडौं लगानी हुने गौरवको आयोजनालाई पर्याप्त अध्ययन नगरी बजेट खर्चिएर काम गर्दा राज्यको लगानी खेर जाने देखिएको छ । अहिले वैकल्पिक सडक अलपत्र छ ।

यातायात पूर्वाधार निर्देशनालय रुपन्देहीका इन्जिनीयर भीमार्जुन पाण्डेय वर्षायाममा सिद्धबाबाको पहिरो छल्ने गरी बनिरहेको सडकमा धेरै ठूलो पहिरो झर्ने गरेको बताउँछन् । ‘राम्ररी अध्ययन नगरी सडक बनाउने कार्य अगाडि बढाइयो,’ पाण्डेयले भने, ‘डोजर चलाएर कमजोर चुरेमा सडक बनाउँदा जति सडक बनायो, उति बगाउँछ ।’

साढे ५ किलोमिटर सडकमा चुरे र जंगल पर्छ । यहीँ क्षेत्रमा बढी समस्या छ । आयोजनाका अर्का एक इन्जिनीयरले लोकान्तरसँग भने, ‘१० वर्ष अगाडि खोलिएको ट्रयाकमा खल्तीबाट ‘अल्टरनेट’ रुट बनाउने भनियो । बन्ला जस्तो लाग्दैन । राज्यले बालुवामा पानी खनाएजस्तै गरी बेकाममा सडकमा लगानी गरेजस्तो लाग्छ ।’

वर्षायाम शुरू भएपछि सिद्धार्थ राजमार्ग अन्तर्गतको बुटवल–पाल्पा सडकखण्ड कतिबेला अवरुद्ध हुन्छ, पत्तो हुँदैन । विशेषगरी सिद्धबाबा क्षेत्रको पहिरोले सडकमा यात्रा गर्नेलाई पिरोल्छ, यात्रुलाई सहजताका लागि भनेर सडक निर्माण थालिएको थियो । तिनाउ गाउँपालिका–३ का अध्यक्ष चित्रबहादुर थापाले राज्यले करोडौं रकम विनियोजन गरे पनि कामले गति नलिएको बताए । जसले गर्दा काम शुरू भएको ५ वर्ष हुँदासम्म काम पूरा हुन नसक्दा स्थानीय वासिन्दामा निराशा छाएको अध्यक्ष थापाको भनाइ छ ।

‘सडक चौडा गर्ने, नाली निर्माण, रिटेनिङ वाल, ग्याभियन लगाउने गरिए पनि हरेक वर्षको वर्षाले त्यसलाई अड्याउनै नसकिएर बगाउने गर्छ,’ उनले भने । २१ किलोमिटर सडक स्तरोन्नतिका लागि प्रदेश सरकारले ५० करोड बजेट विनियोजन गरिसकेको छ । त्यसमध्ये २५ करोड रुपैयाँभन्दा बढी खर्च भइसकेको छ ।

पाल्पातर्फ झण्डै १२ करोड खर्च भएको छ भने रूपन्देहीतर्फ पनि सोही बराबरको रकम खर्च भएको छ । झुम्सादेखि चरङसम्म पालान्दर र हेकबारीमा २ वटा पुल र १ कल्भर्ट निर्माण भएको छ । बेलदमार खोलाको पुलको २ करोड ५१ लाखमा ठेक्का लागे पनि निर्माण व्यवसायीले पेस्की लगेर काम शुरू गरेका छैनन् ।

पाल्पातर्फ ग्राभेल, नाली, स्तरोन्नति, ग्याभियन, रिटेनिङ वालका लागि ८ करोड १५ लाख रुपैयाँ खर्च भएको छ । पुलपुलेसामा ३ करोड ३९ लाख खर्च भएको छ ।

डोजर लगाएर सडक खनेको क्षेत्रमा माथिबाट भेलसहित आउने लेदोले सडक बगाउने समस्या देखिएको तिनाउका स्थानीय दलबहादुर गुरूङले बताए । ‘यो क्षेत्र चुरे हो । यहाँको भू–बनोट स्खलित हुने खालको हो । यहाँ ठाडा–ठाडा खोल्साहरूमा खहरेको रूपमा आउने भेलले बगाउने गर्छ,’ गुरुङले भने । 

सडक बनाउँदा ठूला मशिन प्रयोग गरिएको थियो । मशिन प्रयोग गरिएका स्थानमा अहिले ठूलो पहिरो खसेको छ । चुरे जंगल अहिले धेरै मासिएको छ, भूस्खलन भएको छ । कमजोर र संवेदनशील जमिन अहिले खल्बलिएको छ । यसमा सरोकारवाला निकायको ध्यान पुगेको छैन ।

पुलपुलेसा, ग्राभेल, पहिरो रोकथामका काम भएका छैनन् । जंगलमा जथाभावी डोजर लगाएर चुरे क्षेत्र खल्बलिएको छ । पाल्पा र रूपन्देही जिल्लाका सडक पूर्वाधार कार्यालयको प्राविधिक रेखदेखमा सडक निर्माण भएको छ । रूपन्देहीका सडक पूर्वाधार कार्यालयका इन्जिनीयर हितेन्द्र रायमाझीका अनुसार धागो कारखानादेखि चरङ्गे हुँदै मुढाबाससम्म सडक राम्रो छ । उनले मुढाबासदेखि चौकी भन्ज्याङसम्मको सडकमा ठूलो समस्या देखिएको बताए ।

चरङदेखि मुढाबासभित्र पर्ने त्रिशूली खोलाको पक्की पुल र ५ वटा कल्भर्टका साथै ग्राभेलस्तरको सडक निर्माण भएको छ । रूपन्देहीतर्फ साढे ४ किलोमिटर क्षेत्रमा घना सालको जंगल छ । वर्षायाममा सबैभन्दा धेरै वर्षा यही क्षेत्रमा हुन्छ । सडक खन्नुअघि नै भौगर्भिक र सम्भाव्यता अध्ययन नगर्दा अहिले समस्या आएको छ ।

सडक पूर्वाधार विकास कार्यालयका अनुसार चुरे क्षेत्रमा पहिरोको समस्या अनगिन्ती छ । सयौं साल, अस्ना लगायतका जंगल पहिरोले सखाप पारेको छ । भू–बनावट कमजोर भएकाले पहिरो खस्ने ठूलो समस्या छ ।

आर्थिक वर्ष २०७९/०८० को बजेट प्रस्तुत गर्ने क्रममा वैकल्पिक सडकका रूपमा रहेको सो सडकलाई सञ्चालनयोग्य बनाउनका लागि आवश्यक पर्ने पुलपुलेसाको निर्माणका लागि बजेट विनियोजन गरिएको छ । झुम्सादेखि चौकीभन्ज्याङ हुँदै धागो कारखानासम्मका सबै पुलपुलेसा, कल्भर्टका लागि ठेक्का लागिसकेको छ । नाली निर्माण, ग्राभेल, ग्याभियन भर्ने, रिटेनिङ वालको पनि ठेक्का भइसकेको छ । चुरे क्षेत्रमा पर्ने जंगलमा समेत प्रारम्भिक वातावरणीय प्रतिवेदन समेत तयार नगरीकन सोझै डोजर लगाएर खोलिएको ट्रयाकमा अहिले सवारीसाधन गुड्न सक्ने अवस्था देखिएको छैन ।

सिद्धबाबालाई अहिले सुरक्षित बनाउन सुरूङमार्ग निर्माणको काम अगाडि बढेको छ । चिनियाँ निर्माण कम्पनीले रूपन्देही र पाल्पाको सीमाना नजिकै १ हजार १०० मिटर सडकमा सुरूङ खन्न लागेको छ ।