काठमाडौं, ६ फागुन – धूलो, धूवाँ र तुवाँलोले ढपक्क ढाकेर झुम्म परेको दिन बिहीवार दिउँसो काठमाडौंको सातदोबाटो चोकमा पुग्दा एक ट्राफिक प्रहरीको हविगत देखेर मन कुँडिन्छ ।
उनको आँखीभौं र परेलामा टाँसिएको धूलोका कणले आँखा नै सेतो देखिन्थ्यो । धूलो छेक्नैका लागि भनेर लगाएका मास्क धूलो र धूवाँमा श्वासको ओस मिसिँदा कटकटिएको थियो । सेतो शिरको टोपी धूलोले अर्कै रंगको भइसकेको थियो । शरीरको पोशाक मैलो भइसकेको थियो, ती पोशाकको वास्तविक रंगभन्दा धूलोको रंग गाढा थियो ।

ट्राफिक व्यवस्थापन गर्न हम्मेहम्मे परिरहेको उनले नाम बताउने फुर्सदसमेत पाएनन् । उक्त चोकमा उनीसहित करीब आधा दर्जन ट्राफिक यसरी नै खटिरहेका थिए ।

सातदोबाटो मात्र होइन, शुक्रवार अलिक बढी प्रदूषण हुने काठमाडौं उपत्यकाका अधिकांश चोकमा पुग्दा लगभग सबै ट्राफिक प्रहरीको हालत उस्तै थियो ।

चौबीसै घण्टा उत्तिकै चल्ने सवारीसाधनको अत्यधिक चाप, साँघुरो र अधिकांश धुलाम्मे सडक, धूवाँ अनि तीनै सवारीको कर्कश ध्वनिका बीच जिम्मेवारी निर्वाह गर्नुपर्ने महानगरका अधिकांश ट्राफिक प्रहरीको अवस्था टीठलाग्दो देखिन्छ ।

पछिल्लो समय सडक विस्तार र मेलम्चीको पानी ल्याउने नाममा भत्काइएका सडक समयमै मर्मत नगर्दा त्यसले प्रदूषणलाई अझ बढावा दिएको छ । यसले ट्राफिक प्रहरीसहित सडक वरपर बस्ने बासिन्दा र सर्वसाधारणलाई धेरै ठूलो असर गरेको छ ।

आँखा दुख्ने, रुघाखोकी सबै ट्राफिकको साझा समस्या

काठमाडौंको ग्वार्को चोकमा कार्यरत ट्राफिक प्रहरी वीरबहादुर विकलाई राति सुत्ने बेला आँखा पोल्छ । घण्टौं धूलोधूवाँमा काम गर्नुपर्दा उनको घाँटी दुख्ने समस्या छ । धोएको कपडा दुई दिनभन्दा बढी लाउनै मिल्दैन । बझाङ घर भएका उनी विगत आठ वर्षदेखि ट्राफिक प्रहरीमा कार्यरत छन् ।

सोही चोकमा कार्यरत अर्का ट्राफिक प्रहरी प्रदेशीराम चौधरी विगत झण्डै १ वर्षदेखि ग्वार्को चोकको ट्राफिक व्यवस्थापनमा खटिइरहेका छन् । ‘यो धूलोधूवाँका कारण बिहानबेलुका खोकी लाग्ने र आँखा रातो हुने समस्या देखिएको छ,’ उनले लोकान्तरसँग भने । सडकको दुरवस्था र यातायातका साधनको संख्या बढ्दा प्रदूषण बढिरहेको उनको अनुभव छ ।
दिनदिनै कपडा धुनुपर्छ, पानी छैन

सातदोबाटो चोकमा कार्यरत राजु थापामगरले अर्को समस्या औंल्याए – पानीको । व्यस्त र प्रदूषित चोकमा दिनभरि काम गर्दा कपडा फोहोर हुनु कुनै नौलो कुरा होइन । तर त्यही कपडा धुनलाई उनलाई पानीको समस्या रहेछ । ‘धूलोधूवाँमा काम गर्नुपर्दा कपडा दिनदिनै धुनुपर्छ,’ उनले भने, ‘तर यहाँ पानीकै पनि ठूलो समस्या छ ।’

आयु नै घट्ने चिन्ता

धूलोधूवाँमा दिनभर बस्दा यस्ले मानवस्वास्थ्यमा गम्भीर असर गर्ने चिकित्सकहरू बताउँछन् । धूलोधूवाँका कारण गम्भीर स्वास्थ्य समस्या देखिने उनीहरू औंल्याउँछन् । तर पूरै ‘ड्युटी आवर’ धूलो, धूवाँ र कोलाहलमा बिताउनुपर्ने महानगरका ट्राफिक प्रहरीलाई स्वास्थ्य समस्या देखिने प्रबल सम्भावना हुन्छ ।

एक ट्राफिकले भने धूलोधूवाँ र कोलाहलका कारण आफ्नो आयु नै घटेको गुनासो पोखे । ‘पूरै समय धूलोधूवाँमा र प्रदूषणमा बिताउनुपर्दा अहिले त यस्तो समस्या देखिएको छ,’ सातदोबाटो चोकमा कार्यरत नागेन्द्र सुवेदीले भने, ‘उमेर बढ्दै जाँदा अरू दीर्घकालीन रोग देखिनेछ, यसले स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पु–याउँछ ।’

काठमाडौंमा त टिक्नै नसकिने रहेछ

कोटेश्वरमा कार्यरत काभे्रेकी सरकारी कर्मचारी रेणुका पौडेल काठमाडौं सरुवा भएको केही दिनमात्र भएको छ । उनी काठमाडौंको धूलोधूवाँबाट आजित छिन् । यसअघि जनकपुरमा कार्यरत उनलाई काठमाडौं आएको दिनमै रुघाखोकी र टन्सिलको समस्याले सताएको छ ।

‘रुखाखोकी लाग्ने, टाउको दुख्ने, घाँटी दुख्ने, बिरामी होला जस्तो भएको छ,’ उनले भनिन् । मास्कले पनि छेक्न नसक्ने उनले बताइन् । ‘धूलोधुवाँले काठमाडौंमा निकै गाह्रो भएको छ,’ उनले थपिन् ।

ट्राफिक प्रहरी प्रताडित छन्

महानगरीय ट्राफिक महाशाखाका प्रवक्ता हेमन्त मल्ल काठमाडौं उपत्यकामा कार्यरत ट्राफिक प्रहरीलाई धूलोधूवाँ ठूलो चुनौतीको रूपमा रहेको बताउँछन् ।

तर ट्राफिक प्रहरीको जिम्मेवारी नै ट्राफिक व्यवस्थापन भएकाले समस्याबाट पन्छिन नसकिएको उनको भनाइ छ । ‘उपत्यकामा ट्राफिक प्रहरी धूलोधूवाँका अत्यधिक शिकार छन्,’ उनी भन्छन् । व्यक्तिगत रूपमा धूलोधूवाँका कारण स्वास्थ्यमा असर परेको गुनासो नआएपनि उपत्यकामा धूलोधूवाँले ट्राफिक प्रहरी आक्रान्त भएका उनको भनाइ छ ।
‘जस्तोसुकै समस्या भएपनि कर्मचारीले आफ्नो कर्तव्य त निर्वाह गर्नैप–यो,’ उनी थप्छन् । धूलोधूवाँको असर कम गर्नका लागि ट्राफिक प्रहरीलाई मास्क, चश्मा, पोशाक लगायतको उचित व्यवस्थापन गरिएको उनको भनाइ छ ।

धूलोधूवाँका रोगले महामारीकै रूप लिने खतरा छ

अर्जुन कार्की – वरिष्ठ श्वासप्रश्वास रोग विशेषज्ञ, ग्राण्डी अस्पताल

धूलो, धूवाँका बहुआयामिक असर हुन्छन् । तत्कालीन रूपमा रुघाखोकी, घाँटी दुख्ने, आँखा दुख्ने लगायतका समस्या धूवाँधूलोका कारण आउन सक्छन् । दीर्घकालीन रूपमा दम, फोक्सोको क्यान्सर, मुटुको रोग, श्वासप्रश्वास लगायतमा समस्या देखिन सक्छन् ।
काठमाडौं उपत्यकामा मात्र होइन, देशैभरि धूलोधूवाँको समस्या बढेको छ । धूलोधूवाँले नयाँ रोग जन्माउने र विद्यमान रोगलाई थप चर्काउने दुवै गर्छ ।

सामान्य रूपमा १/२ घण्टा धूलोधूवाँमा रहँदा खासै ठूलो असर नदेखिन पनि सक्छ । छोटो समय धूलोधूवाँमा रहँदा त्यसले रुघाखोकी, हाछ्युँ आउने, घाँटी दुख्ने, आँखा दुख्ने लगायतका समस्या निम्त्याउन सक्छ । तर लामो समय धूवाँधूलोमा रहनुपर्ने बाध्यता भएकालाई यसले गम्भीर असर गर्छ ।

पछिल्लो समय धूलोधूवाँबाट लाग्ने प्रबल सम्भावना भएका रोगका बिरामीको संख्या बढिरहेको छ । अस्पतालमा त्यस्ता बिरामीहरूको संख्यामा बढोत्तरी आएको छ । यो बर्सेनि बढ्दो छ ।

यही अनुपातमा धूलोधूवाँको प्रदूषण बढ्दै गयो भने त्यसबाट निम्तिने रोगले महामारीकै रूप लिने खतरा छ । विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार नेपालमा धूलोधूवाँबाट लाग्ने रोगका कारण ज्यान गुमाउनेको संख्या करीब १० हजार जति छ ।

हामीले उचित समयमै बाटोघाटोको व्यवस्थापन गरेनौं भने वा ट्राफिक व्यवस्था चुस्त बनाएनौं भने यसले विकराल रूप लिन सक्छ ।

---

---