फागुन २८, २०८०
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
विश्वमा नेपालको तीनखम्बे चिनारी थियो, हिन्दूराष्ट्र, लुम्बिनी र सगरमाथा । तिनमा हाल हिन्दूराष्ट्रको एउटा खम्बा भाँचिएको छ, राजनीतिक पण्डितहरूले भाँचेका छन् । पहिचानको तीन खम्बा हुँदा त नेपालको आर्थिक, राजनीतिक र केही हदसम्म सामाजिक मामिलामा पनि भारतीय दृष्टिले हेर्ने धेरै थिए । अझ दुःखको कुरो त के भने तीमध्ये केही त भौगोलिक दृष्टिले हेर्ने पनि यदाकदा फेला पर्छन् । हालै दक्षिण अमेरिकी केही मुलुक घुमेर फर्केका एक जना मित्र भन्दै थिए– ‘त्यहाँका कतिपय मानिसमा नेपाल एक स्वतन्त्र र सार्वभौम राष्ट्र हो भन्नेसम्म जानकारी छैन । यस्तो अवस्थामा एउटा खम्बा राजनीतिक स्वार्थमा विनिमय भएपछिको स्थिति कस्तो होला सोझै अनुमान लगाउन सकिन्छ । त्यसैले नेपालको पहिचान बढाउन पनि देशलाई पुनः हिन्दूराष्ट्रमै फर्काउनुपर्ने देखिन्छ ।
नेपालको यस सम्बन्धी मौजुदा पहिचान मेटाउने काम नेपाली कांग्रेसले नै गरेको हो र यसैको कारण सबैभन्दा बढी मार खाने पनि नेपाली कांग्रेस हो । उसले जनताप्रति अलिकति मात्र इमान्दारी देखाएको भए न नेपालको हिन्दूराष्ट्रको पहिचान मेटिने थियो न उसको राजनीतिक अवस्था नै यति बढी दयनीय हुने थियो ।
कांग्रेसी नेतृत्वमा त्यति पनि दूरदर्शिता देखिएन । शायद नेतृत्वलाई त्यतिबेला लाग्यो होला अव पनि हिन्दूराष्ट्रको पहिचान बोक्ने हो भने आफ्नो राजनीति नै समाप्त हुनेछ तर उसको राजनीति सक्ने काम भने उसको सोही सोही कदमले गरिदिएको छ र पुनः हिन्दूराष्ट्रकै पक्षमा नउभिएसम्म उसको राजनीतिले पुनर्जीवन पाउला जस्तो लाग्दैन । त्यस्तो अवस्था हाल सुदूर क्षितिजसम्म पनि देखिएको छैन । यसको आभाष केही कांग्रेसी नेतामा हुनथालेको प्रतीत हुन्छ । महामन्त्री शशाङ्क कोइरालाको छटपटीले यस्तै सङ्केत गर्छ । उनी केही समययता खुलेरै हिन्दूराष्ट्रको पक्षमा उभिन थालेका छन् । शायद यो कांग्रेसी गल्तीको प्रायश्चित्त हुनुपर्छ । शायद उनले यस मुद्धालाई महासमितिको आसन्न बैठकमै उठाउने छन् । सलाम छ डा. साहव ! तपाईको चिन्तनलाई । कम्तीमा तपाईंले त्यतिहदसम्मको दूरदर्शिता देखाउनु भयो । अन्य नेता त अझै अझै सुतुरमुखे प्रवृत्तिमै रमाइरहेका छन् ।
हिन्दूराष्ट्रको मामिलामा राप्रपाको अवस्था पनि करीव यस्तै छ । उसले हिन्दूराष्ट्रको नारा लिएर आउँदा जनताले केही आशा गरेका थिए । अघिल्लो संविधानसभाको निर्वाचनमा अछुतको नियति भोग्न वाध्य भएको यस पार्र्टीले दोस्रो निर्वाचनमा पाएको उपलब्धिलाई यसैभित्र लिन सकिन्छ । उसले त्यतिबेला समानुपातिकबाट २४ सिट पाएको थियो, जबकि पार्टीनेताहरूमध्ये कसैले पनि प्रत्यक्षतर्फको चुनाव जित्नसकेका थिएनन् । यसको अर्थ हो जनताले राप्रपाका नेताहरूलाई होइन, पार्टीले लिएको हिन्दूराष्ट्रको नारालाई मन पराएका हुन् तर नेतृत्वको ढुलमूले चरित्रका कारण आमनिर्वाचनसम्म आइपुग्दा त्यसलाई समेत टिकाउन सकेन ।
यस्तो अवस्थामा भाँचिएको खम्बा जोड्ने भनेको धार्मिक सङ्घसंस्थाहरूले नै हो तर दह्रो नेतृत्वको अभावमा तिनले पनि केही गर्न सकिरहेका छैनन् । प्रथमतः यसको नेतृत्व विश्वहिन्दू महासङ्घले गर्न सक्नुपथ्र्यो तर राजनीतिक स्वार्थका कारण ऊ आफै कुन दुलोमा छ भन्नुपर्ने अवस्था छ । चाहेको भए जगद्गुरुपीठले पनि नेतृत्व लिन सक्थ्यो तर उसले पनि खासै चासो देखाएन । हो, जगद्गुरुले गोसंक्षणको सवालमा आवाज उठाएका थिए र त्यसमा केही हदसम्म सफल भएका पनि थिए । साधुवाद छ उनको प्रयासलाई तर हिन्दूराष्ट्रको सवालमा भने उनले पनि खासै केही गर्न सकेनन् । अर्को संस्था हो राष्ट्रिय धर्मसभा । चाहेको भए उसले पनि केही गर्न सक्थ्यो तर ऊ पनि झिनामसिना कर्मकाण्डमै सीमित हुन पुग्यो । उसले हालैको पण्डित सम्मेलनले पारित गरेको १५ बूँदामध्ये एउटा बुँदामा हिन्दूराष्ट्र माग गर्ने कुरो त गरेको छ तर त्यो आफैमा यति बढी मरञ्च्याँसे देखिन्छ कि वैशाखीविना उभिनसम्म पनि सक्ने अवस्था देखिन्न ।
त्यसैले यसका लागि नइ जस्तो स्वतन्त्र र सक्रिय संस्था नै अघि सर्नुपर्ने देखिन्छ । उसले चाह्यो भने पक्कै केही गर्न सक्छ । ऊसित ईच्छाशक्ति पनि छ र केही हदसम्म स्रोत पनि छ । नभए पनि जुटाउन सक्छ । नइको विशेषता भनेकै विचार नपुर्याईं कुनै पनि विषय नउठाउने र उठाएपछि त्यसलाई टुङ्गोमा नपुर्याई नछाड्ने हो । राष्ट्रकविको मामिलामा त्यस्तै भएको छ । वाङ्मय शताब्दीपुरुषको मामिलामा त्यस्तै भएको छ । यसलाई राष्ट्रकविले गोरखापत्रमार्फत हालै सार्वजनिक नै गरेका छन् । यथा समय वाङ्मय शताब्दीपुरुष पनि बोल्ने नै छन् । नइको शुरुवाती चरण कस्तो थियो ? हालको अवस्था कस्तो छ ? यी सबै उसको ईच्छाशक्ति र लगनशीलताकै प्रतिफल हो । त्यसैले नेपालको पहिचानमा जोड्ने कार्यमा पनि उसकै अग्रसरता आवश्यकता खट्किएको हो ।
निश्चितरूपमा नइ जस्तो स्वतन्त्र र सक्षम संस्थाले नेतृत्व गर्ने हो भने धार्मिक र सामाजिक मात्र नभई इतर पक्षका समेत सहयोग रहनेछ । यस बाहेक राजनीतिक कार्यकर्ताको पनि मनग्गे सहभागिता रहने आशा गर्न सकिन्छ । नेपाली कांग्रेसमा जुन कट्टर कार्यकर्ता छन् उनीहरू त यसै पनि खुलेरै लाग्ने छन् । नेतृत्ववर्गबाट पनि प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष सहयोग रहनेमा सङ्का नगर्दा हुन्छ । अझ खुशीको कुरो त के भने सत्तारुढ दलकै कार्यकर्तावर्गबाट पनि सहयोगको अपेक्षा गर्न सकिन्छ । अहिले पनि त्यसभित्र हिन्दूराष्ट्रलाई माया गर्ने थुप्रै सहृदयी सज्जन छन् ।
हिन्दूराष्ट्र पुनस्थापित गराउने भर्दो आधार भनेको जनमतसङ्ग्रह नै हो । यदि जनमत सङ्ग्रह गराउने आँट गर्ने हो भने दुई तिहाइभन्दा बढी मत पक्षमा आउनेछ तर यो लर्तरो प्रयासले सम्भव छैन । सरकार र सत्तारुढ दलका नेताहरू त यसै पनि यसलाई सुन्न चाहदैनन् । राप्रपा नेपाल र नेपाली कांग्रेसको पनि झण्डै त्यस्तै हाल छ । राप्रपा आफै किन रोइस् मङ्गले आफ्नै ढङ्गलेको नियति भोगिरहेको छ । कांग्रेसी नेतृत्वहरू लोकलाजका कारण घुम्टो उघार्न सकिरहेका छैनन् । यस्तो अवस्थामा जोखिम उठाउने आँट गर्ने भनेको नइ जस्तै कर्मठ संंस्थाले नै हो । यद्यपि यसबाट राजनीतिक रूपमा तत्काल लाभान्वित हुने नेपाली कांग्रे नै हो । यसले उसलाई मृतसञ्जिवनीकैं काम गर्नेछ तर देश देखाएको वा चिनाएको जस भने उसलाई जानेछ । अरुले नदिए पनि जनताले दिने छन् । सबैभन्दा ठूलो कुरो भनेकै यही हो ।
यी लेखकका निजी विचार हुन् ।
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
डिसेम्बर पहिलो साता एनसेलको माउ कम्पनी आजियाटाले आफ्नो रेनोल्ड होल्डिङ्स यूकेको शतप्रतिशत स्वामित्व गैरआवासीय नेपाली सतिशलाल आचार्यको कम्पनी स्पेक्ट्रलाइट यूकेलाई बेच्न गरेको सम्झौताबारे समाचार बाहिरिएको झन्डै ३ हप्...
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
यतिबेला नेपालको राजनीति बहुचर्चित सहकारी प्रकरण र यसमा संलग्न व्यक्तिउपर छानबिन तथा कारबाहीका लागि संसदीय समिति गठन हुने कि नहुने भन्ने विषयमा केन्द्रित छ । यो विषय यति पेचिलो हुनुको कारण बहालवाला गृहमन्त्री...
सृष्टिमा हरेक चीजको एउटा अति हुन्छ, जसलाई हामी सीमा भन्ने गर्छौँ, जलाई उसले आउँदा सँगै लिएर आएको हुन्छ र जेजति गर्छ यसैभित्रै रहेर गर्छ । अति पार गर्नासाथ उसको अस्तित्व पनि समाप्त हुन पुग्छ । अति पार गरेपछि नदी...
नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलन कतिपटक विभाजन भयो ? पुनः एकता, मोर्चा गठन, विघटनलाई हेर्दा यसको जोडघटाउको लामै शृङ्खला बन्छ । र, त्यसमा मूलधारको राजनीतिबाट विभाजित कम्युनिस्ट पार्टी अर्थात् वामपन्थी पार्टीहरूको विसर्...