असोज ३०, २०८०
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
आगामी आ.व.२०७८।७९ का लागि गत जेठ १५ गते अर्थमन्त्री विष्णुप्रसाद पौडेलले बजेट जारी गर्नुभएको छ । राजनैतिक तरलताको कारण विपक्षीहरूको विरोधका बीच अध्यादेशबाट पूर्ण आकारको बजेट जारी भएको छ ।
यसर्थ, यस बजेट कार्यान्वयनको पहिलो चुनौतीमा राजनैतिक दलहरूबाट सहयोग प्राप्त नहुने स्पष्ट संकेत छ । तथापि सरकारका तर्फबाट यसको सफल कार्यान्वयनका लागि सबै प्रयास जारी राखिने कुरा व्यक्त गरिएको छ ।
स्वास्थ्य क्षेत्रलाई उच्च प्राथमिकता:
यस पटकको बजेटले स्वास्थ्य क्षेत्रलाई उच्च महत्त्व दिएको छ । विश्वव्यापीरूपमा फैलिएको कोरोना संक्रमण नियन्त्रण गर्नुपर्ने वर्तमान अवस्थामा यसलाई स्वाभाविक मानिएको छ । कुल रु १६ खर्ब ४७ अर्ब ५७ करोडको बजेट जारी हुँदा स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयका नाममा रु १ खर्ब २२ अर्ब ७७ करोड बजेट छुट्याइएको छ ।
समष्टिमा स्वास्थ्य क्षेत्रको बजेट रु १ खर्ब ४१ अर्ब ५५ करोड रहेको छ । गत आ.व.मा स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयको बजेट विनियोजन रु ६० अर्बको थियो । यसलाई वृद्धि गरी चालु आ.व.मा रु ९० अर्ब विनियोजन गरिएको थियो । यसलाई पनि वृद्धि गरी आगामी वर्षका लागि गतिलो आकारको बजेट विनियोजन हुनु आफैँमा प्रशंसनीय छ ।
तर, कूल बजेटको १० प्रतिशत रकम स्वास्थ्य क्षेत्रमा विनियोजन गर्ने भनिएकोमा हाल यसको अंश ७.४५ प्रतिशत मात्रै रहेको छ । यसर्थ, भविष्यमा स्वस्थ्य क्षेत्रको बजेटको अंक र अंश दुबै वृद्धि गरिनुपर्छ भन्नु सायदै अतिसयोक्तिपूर्ण होला । यस स्थितिमा, बजेट विनियोजन भएअनुसार खर्च गर्न पनि मन्त्रालयको राजनैतिक र प्रशासनिक नेतृत्व तथा अन्य जिम्मेवार पदाधिकारीहरू सफल हुनुपर्छ भन्नु पनि यहाँ उपयुक्त हुनेछ ।
कोभिड नियन्त्रण केन्द्रित बजेट:
आ.व. २०७८।७९ को बजेटको सार्बजनिक जानकारी वक्तव्यमा बजेटको पहिलो उद्देश्य नै कोभिड १९ को महामारीबाट नागरिकको जीवन रक्षा गर्ने प्रतिबद्धता राखिएको छ ।
यसैगरी, बजेटको प्राथमिकतामा कोभिड १९ को रोकथाम, नियन्त्रण तथा उपचारका लागि परीक्षणको दायर बिस्तार, उपचारको व्यबस्था, स्वास्थ्य उपकरण तथा सामाग्रीको आपूर्ति, निःशुल्क खोपको सुनिश्चितता, स्वास्थ्य पूर्बाधार विकास र चिकित्सक एवं स्वास्थ्यकर्मीहरूको प्रभावकारी परिचालन गरिने कुरा लेखिएको छ ।
यर्थाथमा, संक्रमणको अवस्थामा कमी आउन सकेको छैन । चिकित्सक र विज्ञहरूले यो संक्रमण कति अवधिसम्म लम्बिन्छ भन्न सकिने अवस्था नरहेको बताइरहेका छन् । यस अवस्थामा लागू गरिएका निषेधाज्ञाका कारण केही मानिसहरू हातमुख नै जोड्न नसक्ने अवस्थामा पुगेका छन् । यसर्थ, संक्रमण नियन्त्रण, बिरामीको समुचित उपचार र राहतको कार्यक्रमलाई एकसाथ अघि बढाउनुको विकल्प छैन ।
खोपको सुनिश्चितता:
बजेट वक्तव्यमा निःशुल्क लगाइने खोपका लागि बजेटको अभाव हुन नदिने प्रतिबद्धता जनाइएको छ । साथै, यसका लागि रु २६ अर्ब ७५ करोड विनियोजन गरिएको छ । जुन रकम अपर्याप्त हुने आशंका छ । तर, हालका दिनमा खोपहरू दाताबाट अनुदानमा उपलब्ध भैरहेकाले केहि आशाको किरण छाएको छ ।
तर, अग्रभागमा संक्रमण नियन्त्रणको काममा खटिएका स्वास्थ्यकर्मी र सुरक्षाकर्मीपछि दोस्रो प्राथमिकतामा राखिएका ज्येष्ठ नागरिकलाई समय गुज्रिसक्दा पनि दोस्रो डोजको खोप दिन सकिएको छैन । यसबाट करीब १२।१३ लाख जना प्रभावित भएका छन् ।
अर्को पाटोबाट नियाल्दा सरकार खोप किन्ने भन्दा पनि अनुदानबाटै काम चलाउन उद्दत्त रहेझैँ देखिन्छ । तथापी, अनुदान र खरिद दुवैमा जोड दिनुपर्छ । खोप खरिद गर्दा रु ६०।७० अर्ब लागत लाग्ने स्वास्थ्य अर्थशास्त्रीहरूको दाबी छ ।
निशुल्क परीक्षण र अक्सिजन प्लान्ट:
सबै सरकारी प्रयोगशालामा कोभिड १९ को परीक्षण निःशुल्क गरिने सरकारी प्रतिबद्धता छ । तर, सबै स्थानमा सरकारी अस्पताल नहुने, आम जनताको सहज पहुँच नहुने लगायतका कारणले निजी प्रयोगशालामा जाँदा आमजनताले महंगो शुल्क तिर्नुपरिरहेको छ । यसलाई बजेटले सम्बोधन गर्न नसकेको टिप्पणी छ ।
केही समयपूर्व अक्सिजनको अभावमा कैयौं मानिसले अमूल्य जीवन गुमाउनु परेको कुरा हाम्रो मानसपटलबाट हटिसकेको छैन । यस कुरालाई मनन गरी बजेटमा एक सय शय्या माथिका सबै अस्पतालमा अनिवार्य रूपमा अक्सिजन प्लान्ट राख्नु पर्ने र यसमा ५० प्रतिशत पूँजीगत अनुदान सरकारले दिने प्रबन्ध गरिएको छ ।
यसमा पूर्ण कडाइ गरी अक्सिजन प्लान्ट नभएको अवस्थामा अस्पताल सञ्चालनमा नै रोक लगाउनेसम्मका कदम चाल्न पछि पर्नुहुँदैन ।
तर, स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयका पदाधिकारीहरूले यससम्बन्धी बजेट आप्mनो मन्त्रालयको नाममा विनियोजन नगरिएको बताएका छन् । अर्को कुरा अक्सिजन प्लान्ट सानो र ठूलो हुन सक्छ । साथै, यो जडानपछिको सञ्चालन र मर्मत खर्च ठूलो हुने हुँदा समयमै ध्यान दिनुपर्ने टिप्पणी छ ।
आईसीयू र भेन्टिलेटर:
कोभिड– १९ का बिरामीको उपचारका लागि आवश्यक पर्ने आईसीयू, एचडीयू, भेन्टिलेटर लगायतका आवश्यक उपकरण खरिद गर्न रु ४ अर्ब विनियोजन गरिएको छ । हामी कहाँ यस्ता पूँजीगत उपकरण खरिद गर्ने बजेट थोरै भयो भन्ने गरिन्छ । तर पछि उपकरण खरिद नै नगरी बजेट फ्रिज हुने गरेको छ । यस्तो हर्कत यस पटक हुन नदिन सम्बन्धित जिम्मेवार पदाधिकारीहरू समयमै सजग हुनुपर्छ ।
जोखिम भत्ता:
बजेट वक्तव्यमा कोभिड– १९ को उपचारमा संलग्न चिकित्सक र स्वास्थ्यकर्मीका लागि ५० प्रतिशत भत्ताको प्रतिबद्धता जनाइएको छ । यसमा रकम निकासा गर्न कुनैपनि प्रकारले अवरोध हुनुहुँदैन ।
यस महामारीका समयमा चिकित्सक र स्वास्थ्यकर्मीले आप्mनो ज्यानको पर्बाह नगरी निरन्तर सेवा गरिरहेकाले समाजबाट उनीहरूको उच्च प्रशंसा भएको छ । तिनीहरूलाई सबैले स्यालुट गरेका छन् । बेलाबखतमा तिनको भत्ता रोकिने, हातपात हुने, राजनैतिक आस्थाका आधारमा सरुवा हुने जस्ता तिकडमलाई पूर्णत निषेध गरी चिकित्सक र स्वास्थ्यकर्मीलाई उत्प्रेरित गराइ राख्नुपर्छ ।
संक्रमण फैलिन नदिने उपायहरू:
विश्वव्यापीरूपमा फैलिएको कोरोना संक्रमण रोक्न हामीले पनि निषेधाज्ञा, अन्तर्राष्ट्रिय हवाइ उडान लगायतमा रोक लगाएका छौं । यसर्थ, सीमा नाकामा खटिने स्वास्थ्यकर्मी र सुरक्षाकर्मीले आवश्यक कडाइ गर्न चुक्नु हुँदैन ।
जथाभावी रूपमा सिमानामा आवतजावत गर्न दिनु हुँदैन । यस्ता मानिसको स्वास्थ्य परीक्षणमा कडाइ गर्नुपर्छ ।
कोभिड १९ को संक्रमण फैलिन नदिन प्रत्येक व्यक्ति, परिवार, टोल र समाज स्वयं सजग हुनुपर्छ । यसका लागि पालिकाहरूले आइसोलेसन सेन्टर सञ्चालनमा ल्याउनु पर्छ । सरकारका तर्फबाट घुम्ती सेवा, कल सेन्टर सञ्चालन, मनोसामाजिक परामर्श, आपतकालीन उपचार लगायतको प्रतिबद्धता जाहेर भएको छ । यी प्रतिबद्धताहरू मन, वचन र कर्मले पूरा गर्न कर्म क्षेत्रमा खरो उत्रिनु पर्छ ।
यस संक्रमणको नियन्त्रण गर्न बजेटमा सेन्ट्रल कमाण्डको अवधारणा कार्यान्वयनमा ल्याइने भनिएको छ । यसका लागि साउन १ गते नकुरी यथाशीघ्र कार्यान्वयनमा ल्याउनु पर्छ ।
बजेटमा कोभिड– १९ को रोकथाम, नियन्त्रण र उपचारका लागि रु ३७ अर्ब ५३ करोड विनियोजन गरिएको छ । यो रकम पुग नपुग के छ, आमजनताले जान्ने कुरा भएन । तर, आमजनता भरसक संक्रमित नै नहुन्, यदि भैहालेमा सम्पूर्ण उपचार खर्च निःशुल्क होस् भन्ने जनचाहनालाई सरकारले व्यवहारद्वारा पूरा गर्नुपर्छ ।
निःशुल्क औषधि र सेवा:
बजेट वक्तव्यमा ७० प्रकारका औषधि आम जनताले निःशुल्क पाउने जानकारी दिइएको छ । समष्टिमा आगामी वर्षका लागि औषधि खरिद गर्न मात्रै रु ५ अर्ब ६० करोड विनियोजन गरिएको छ । यसको पूर्ण सदुपयोग हुनुपर्छ ।
विपन्न नागरिकलाई मुटुरोग, मिर्गौला रोग, क्यान्सर, पार्किन्सन, अल्जाइमर्स, स्पाइनल इन्जुरी, हेड इन्जुरी तथा सिकलसेल एनिमियाको उपचार गर्न तोकिएको रकम आर्थिक सहायतास्वरूप अनुदान दिने तथा १४ वर्षमुनिका र ७० वर्ष माथिका मुटुरोगीको निःशुल्क उपचार गरिने भनिएको छ । यसमा सोर्सफोर्स लगाउनु पर्ने, मुलाहिजा गर्नुपर्ने जस्ता अवस्था नआओस् भन्नेतर्फ सम्बन्धित पदाधिकारीहरू सजग हुनुपर्छ ।
नयाँ अस्पताल निर्माण:
आगामी बजेटमा काठमाडौं ३०० शय्याको र प्रदेशहरूमा ५० शैय्याको सरुवा रोग अस्पतालहरू निर्माण गर्न १ अर्ब ३० करोड विनियोजन गरिएको छ । यो कार्यक्रम चालू वर्षकै बजेटमा परेपनि काम हुन सकेन । यसर्थ, आगामी वर्ष भने यसो नहोस् भनेर कामना गर्नुको विकल्प छैन ।
बजेट वक्तव्यमा सबै जिल्ला अस्पतालमा प्रसुती तथा नवजात शिशु स्याहार सेवा सञ्चालन गरिने तथा ३९७ स्थानीय तहमा निर्माण आरम्भ गरिएका अस्पतालहरूको निर्माणलाई निरन्तरता दिने भनिएको छ । यी कामका प्रभावकारी अनुगमन गर्नुपर्छ । यसमा स्थानीय तहले आप्mनो चासो बढाउनुपर्छ ।
स्वास्थ्य सेवा फराकिलो:
आम बालबालिकले हाल १३ प्रकारका खोप पाउँदै आएका छन् । यसमा कुनै पनि बालबालिका नछुट्ने प्रणालीमा जानु पर्छ ।
यसैगरी, टेलिमेडिसीनलाई प्रभावकारी तुल्याउनुका साथै मुलुकभरि फैलिएका ५२ हजार महिला स्वास्थ्य स्वयंसेविकाहरूलाई व्यापकरूपमा परिचालन गर्नुपर्छ ।
साथै, बजेटमा इन्टर्नशीपमा पनि चिकित्सक र स्वाथ्यकर्मी परिचालन गर्ने भनिएको छ । यी कुराको कार्यान्वयनमा पनि खरो उत्रिनुपर्छ ।
बजेटमा ४० वर्षमाथिका नागरिकको रक्तचाप, पिसाब तथा रगतमा ग्लुकोज जाँच, स्तन क्यान्सर र पाठेघरको मुखको क्यान्सरको वर्षमा एकपटक निःशुल्क परीक्षण गर्ने प्रतिबद्धता जनाइएको छ । यसबाट आम नागरिकको स्वास्थ्य अवस्था समयमै जानकारी हुन्छ । यस्तो महत्त्वपूर्ण कार्यक्रम हुबहु लागू हुन पर्छ ।
यस अतिरिक्त, बजेटमा ५० शय्यामाथिका अस्पतालमा ज्येष्ठ नागरिक उपचार कक्ष निर्माण गरिने प्रतिबद्धता छ । यो पनि उत्साहप्रद छ । तर, कार्यान्वयनमा शीघ्र आउनु पर्छ ।
निरोगी नेपाल अभियानलाई प्रभावकारी तुल्याउन बजेटले प्रतिबद्धता व्यक्त गरेको छ । बजेटमा स्वाथ्य बीमा कार्यक्रमलाई पनि विस्तार गर्ने भनिएको छ । यसैगरी, बजेटले वैकल्पिक चिकित्सा पद्धतिलाई पनि प्रोत्साहित गर्ने कुरा बताएको छ । यी सबै कुरा कार्यान्वयनमा आउनु पर्छ । बजेटमा कार्यक्रम पर्ने तर कार्यान्वयन नहुने रोगबाट बाहिरिनैपर्छ ।
कार्यान्वयनको खबरदारी:
स्वास्थ्य क्षेत्रमा विनियोजित बजेट खर्च गर्न 'डु अर डाइ' (गर वा मर)को सिद्धान्त अवलम्बन गर्नुपर्छ । सबै कार्यक्रमपिच्छे १२ महिनाको कार्यान्वयन कार्ययोजना बनाउनु पर्छ ।
स्वास्थ्य पूर्वाधारका काममा आयोजना प्रमुखसँग कार्यसम्पादन करार गर्नुपर्छ । तालुक कार्यालयले समयमै अख्तियारी दिने, समयमै साइट अफिस खोल्ने र कर्मचारी खटाउने जिम्मेवारी पूरा गर्नुपर्छ ।
चौमासिक विभाजन अनुसार काम गर्ने र नगर्नेका बीच विभेद छुट्याउन दण्ड एवं पुरस्कारको नीति सार्वजनिक गर्नुपर्छ ।
साथै, अनुगमनलाई प्रभावकारी तुल्याउनु पर्छ । यत्ति गर्न सकिएमा स्वास्थ्य क्षेत्रको बजेट खर्च हुने कुरामा विश्वस्त हुन सकिन्छ ।
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
केही वर्षअघि विद्वान प्राध्यापक डा. अभि सुवेदीले कान्तिपुरमा लेख्नुभएको एउटा प्रसंगबाट आजको चर्चा शुरू गर्नु उपयुक्त हुनेछ । त्यस प्रसंगमा नेपाली कांग्रेसका वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाले पूर्व प्रधानमन्त्रीको हैस...
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
डिसेम्बर पहिलो साता एनसेलको माउ कम्पनी आजियाटाले आफ्नो रेनोल्ड होल्डिङ्स यूकेको शतप्रतिशत स्वामित्व गैरआवासीय नेपाली सतिशलाल आचार्यको कम्पनी स्पेक्ट्रलाइट यूकेलाई बेच्न गरेको सम्झौताबारे समाचार बाहिरिएको झन्डै ३ हप्...
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...