मंसिर १९, २०८०
कुनै राजनीतिक संक्रमण वा अवरोध नभएको समयमा मन्त्रीहरूबीच कसले राम्रो काम गर्ने भनेर प्रतिस्पर्धा हुनुपर्ने हो । तर, विडम्बना ! सहज राजनीतिक अवस्थामा पनि झन्डै एक वर्षसम्म सरकारमा रहेका अधिकांश मन्त्रीको कार्यप्रगति ...
बैशाख ४, २०७९
संसारको ध्यान अहिले युक्रेनमा चलिरहेको रुसी सैन्य कारवाहीमा केन्द्रित भइरहेको बेलामा पश्चिमले ताइवानलाई चीनको विरुद्ध भड्काउने कोशिश गरिरहेको छ ।
त्यसै सन्दर्भमा अमेरिकाका डेमोक्रेटिक तथा रिपब्लिकन दुवै दलका सांसदहरूले बिहीवार (१४ अप्रिलमा) ताइवान भ्रमण गरेका छन् । रिपब्लिकन सिनेटर लिन्डसी ग्राहम, रिचर्ड बर, रोबर्ट पोर्टम्यान, बेन्जामिन सास्से, रोनी ज्याकसन र डेमोक्रेट सिनेटर बब मेनेन्डेजले ताइवानका राष्ट्रपति त्साई इङ–वनसँग भेटघाट गरेका हुन् । अमेरिकी संसद्को तल्लो सदन हाउस अफ रिप्रेजेन्टेटिभकी सभामुख न्यान्सी पलोसी पनि ताइवान जान खोजेकी थिइन् तर कोभिड लागेपछि उनले भ्रमण रद्द गरिन् ।
उक्त भेटघाटमा युद्धपिपासु सिनेटर ग्राहमले राष्ट्रपति त्साईलाई युक्रेनमा रुसको आक्रमण तथा ताइवानका सन्दर्भमा चीनले देखाएको आक्रामकताका कारण यी दुई आक्रान्ता देशका विषयमा अमेरिकाको समान धारणा बनेको बताए । चीन र रुस दुवै खराब मानिसहरूले चलाइरहेको र उनीहरूलाई रोक्नु लोकतन्त्रवादीहरूको धर्म भएको पनि ग्राहमले बताए ।
अझ सिनेटर मेनेन्डेजले एक कदम अघि बढेर ताइवान एक ‘महत्त्वपूर्ण देश’ भएको बताए । अमेरिका आफैंले ताइवानलाई देशको मान्यता नदिएको सन्दर्भमा सिनेटर मेनेन्डेजको यो अभिव्यक्ति आपत्तिजनक थियो ।
यस भ्रमण र भ्रमणका क्रममा दिइएका बयानले चीनलाई स्वाभाविक रूपमा आक्रोशित बनाएको छ । ताइवानलाई आफ्नै अखण्ड भूभाग मान्ने चीनले त्यसलाई छुट्टै देश भनिएपछि आक्रोश व्यक्त गरेको हो । चीनको रक्षा मन्त्रालयले अमेरिकी सांसदहरूको भ्रमण जानाजान उत्तेजना फैलाउनका लागि गरिएको र यसले ताइवान जलसन्धिमा थप तनाव चर्काउने बताएको छ ।
अमेरिकी सांसदहरूको भ्रमणविरुद्ध प्रतिक्रिया जनाउँदै चीनले ताइवान नजिकको जलक्षेत्रमा सैन्य अभ्यास पनि थालेको छ । चिनियाँ जनमुक्ति सेनाले पूर्वी चीन सागरमा फ्रिगेट जंगी जहाज, बमवर्षक विमान र लडाकू विमानहरू शुक्रवार (१५ अप्रिलमा) पठाएको छ ।
अनि ताइवान नजिक उसले जलसेना र वायुसेनाको संयुक्त अभ्यासहरू पनि गरेको छ । अमेरिकी सरकारले दिएको गलत संकेतलाई प्रतिकार गर्नका लागि यो अभ्यास गरिएको चीन सरकारको भनाइ छ ।
यसैबीच चीनको आक्रामकता बढेको भन्दै ताइवान सेनाले पनि सैन्य अभ्यास गरिरहेको छ । ताइवानको रक्षा मन्त्रालयका प्रवक्ता सुन ली–फाङले चिनियाँ आक्रमण भएको खण्डमा कसरी ताइवानी सेनाले प्रतिकार गर्नेछ भनी अभ्यास (सिमुलेसन) गरिएको जानकारी दिए ।
अभ्यासका क्रममा ताइवानले अमेरिकामा बनेको एफ–१६ लडाकू विमान र एएच–६४ अपाचे असल्ट हेलिकप्टरहरू समेत उपयोग गरेको खबर ताइवानी सञ्चारमाध्यमहरूले दिएका छन् । चीनको आपत्तिका बावजूद ताइवानले अमेरिकासँग हतियार किन्नका लागि अर्बौं डलर खर्च गरिरहेको छ ।
त्यसो त अमेरिकाले ताइवानलाई अहिलेसम्म प्रतिरक्षात्मक हतियार मात्र बेचिरहेको छ । तर ताइवानी सेनाले आक्रामक हतियार प्रणाली विकसित गर्दै ठ्याक्कै निशानामा प्रहार गर्ने (प्रिसिजन स्ट्राइक) हतियार र पानीमुनि विस्फोट गर्ने बारुद बनाएको छ ।
ताइवानलाई बलप्रयोग गरेर भए पनि मुख्यभूमिमा मिसाउने चीनको आकांक्षा छ । सन् २००५ मा चीनले पृथक्तावादनिरोधी कानून (एन्टी–सिसेसन ल) जारी गरेर ताइवानले स्वतन्त्रताको घोषणा गरेमा सैन्य कारवाही समेत चलाउन सक्ने व्यवस्था गरेको थियो ।
त्यसैले ताइवानमा पृथक्तावादी सोच हुर्किन नपाओस् भनी चीनले ‘थ्री वारफेयर्स’ नीतिअन्तर्गत ताइवानविरुद्ध मनोवैज्ञानिक युद्ध, सार्वजनिक धारणा युद्ध तथा कानूनी युद्ध चलाइरहेको स्मलवार्स जर्नलमा च्यारिटी एस जेकब्स र क्याथलीन एम कार्ली लेख्छन् ।
तर ताइवानले आफू चीनमा मिसिन नचाहेको र लोकतान्त्रिक शासनपद्धति नत्याग्ने बताइरहेपछि विगत दुई वर्षदेखि चीनले ताइवानको पृथक्तावादी सोचलाई दबाबमार्फत निवारण गर्नका लागि सैन्य गतिविधि बढाएको छ । त्यसक्रममा ताइवानको जलक्षेत्र नजिक सैन्य अभ्यास गर्ने अनि ताइवानको वायु सुरक्षा क्षेत्र (एयर डिफेन्स आइडेन्टिफिकेसन जोन–एडीआईजेड) मा लडाकू विमानहरू पठाउने काम चीनले गरिरहेको छ । चीनले ताइवानको वायुक्षेत्रमा नभई एडीआईजेडमा दिनहुँ जसो विमान पठाउने गरेको हो ।
चीनले कुनै पनि बेलामा आफूविरुद्ध युद्ध शुरू गर्न सक्ने भन्दै ताइवानले युद्धमा ज्यान जोगाउनका लागि सर्वसाधारणले कस्तो उपाय अपनाउनुपर्छ भन्ने विवरण सहितको एक हातेपुस्तिका समेत हालै प्रकाशित गरेको छ । उक्त पुस्तिकामा कसरी स्मार्टफोन यापमार्फत बम शेल्टरहरू खोज्ने, खाद्यान्न र पानी कसरी पत्ता लगाउने अनि आकस्मिक अवस्थाका लागि प्राथमिक उपचार सामग्री कसरी तयार पार्ने ती सबैको विवरण उपलब्ध गराइएको छ ।
कमिक बूक र चित्रहरू उपयोग गरी कसरी हवाई आक्रमण हुन लाग्दा बज्ने साइरनलाई चिन्ने अनि कसरी क्षेप्यास्त्रहरूबाट जोगिनेसम्मको निर्देशन त्यसमा दिइएको छ । यसरी युद्धमा बाँच्नका लागि सहयोग गर्ने हातेपुस्तिका बनाएसँगै ताइवानले चीनबाट हुने सम्भावित आक्रमणको जोखिम स्तर (अलर्ट लेभल) हालैको समयमा उच्च बनाएको छ ।
उता चीनले पनि ताइवानमाथि दबाब बढाउनका लागि नयाँ लडाकू विमानहरू तयार पारिरहेको छ । चिनियाँ जनमुक्ति सेनाको वायुसेना ब्रिगेडले जे–१६ लडाकू विमानहरूको ताजा जत्था लिएको खबर चीनको सरकारी टेलिभिजन च्यानल सीसीटीभीले दिएको छ ।
यो विमान चिनियाँ सेनाले ताइवान नजिक गर्ने गश्ती र अभ्यासमा बाक्लै प्रयोग गरिने गरेको छ । चिनियाँ वायुसेनाले उपयोग गर्दै आएको जे–७ र जे–८ लडाकू विमानलाई क्रमशः विस्थापित गर्दै यस अत्याधुनिक विमानले सेनाको क्षमतालाई थप बढाउने चीन सरकारको मुखपत्र ग्लोबल टाइम्सले लेखेको छ । यी अत्याधुनिक विमानहरू अमेरिकी लडाकू विमानकै जस्तो स्तरको भएको एसिया टाइम्समा गेब्रिएल होनराडाले लेखेका छन् ।
यसरी चीन र ताइवान दुवैले युद्धको तयारीलाई बढाइरहेको देखिन्छ । चीनको आक्रमण तथा ताइवानको प्रतिकार दुवै स्थितिमा युद्ध लामै समयसम्म जान सक्ने देखिन्छ । तर ताइवानले ‘पोर्कुपाइन स्ट्राटेजी’ अपनाएर चीनलाई आक्रमणबाट विमुख बनाउन खोजेको सैन्य विश्लेषकहरू बताउँछन् ।
अमेरिकाले ताइवानलाई चिनियाँ आक्रमणको प्रतिकारका लागि पूरा सहयोग गर्ने अमेरिकी सांसद ग्राहमले बताएका छन् । चीनलाई यस आक्रमणको भारी मूल्य चुकाउन बाध्य बनाउने उनको दाबी छ ।
अर्थात्, अमेरिकाले युक्रेनलाई जस्तै गरी ताइवानलाई हातहतियार आपूर्ति गर्नेछ । तर आफ्ना सैनिकहरू चाहिँ उसले पठाउने छैन ।
युक्रेनमा जस्तै गरी ताइवानमा पनि अमेरिकी सैनिकहरूले स्थानीय सैनिकलाई गोप्य रूपमा प्रशिक्षण दिँदै आएका छन् । अमेरिकी विशेष बलका २५ सैनिक तथा संख्या नखुलाइएका मरिनहरूले ताइवानी सैनिकहरूलाई प्रशिक्षण दिइरहेको भनी गत अक्टोबर महिनामा द वाल स्ट्रीट जर्नलले खबर दिएको थियो । अनि ताइवानी सैनिकहरूलाई अमेरिकाले ग्वाममा समेत तालिम दिएको खबर पनि सार्वजनिक भएको छ ।
अर्थात्, युक्रेनलाई रुससँगको युद्धका लागि तयार पारेजस्तै ताइवानलाई चीनविरुद्धको युद्धका लागि अमेरिकाले तयार पारिरहेको छ ।
सन् १९७९ मा ताइवानसँग नभई चीनसँग सैन्य र कूटनीतिक सम्बन्ध कायम गरेको अमेरिकाले सन् २०१७ मा नेसनल डिफेन्स अथोराइजेसन याक्टमा हस्ताक्षर गरेर वाशिङटन र ताईपेईबीच सैन्य आदानप्रदानको ढोका खोलेको थियो । त्यसपछि ताइवानलाई अमेरिकाले बाक्लै सैन्य सहयोग उपलब्ध गराउँदै आएको छ ।
यसरी सैन्य सहयोग दिइरहेको भए पनि ताइवानका विषयमा अमेरिकाले रणनीतिक दुविधा (स्ट्राटेजिक एम्बिग्विटी) कायम राखेको छ ।
सन् १९७९ मा अमेरिकाले जारी गरेको ताइवान रिलेसन्स याक्टमा ताइवानलाई आत्मरक्षाका लागि पर्याप्त क्षमता उपलब्ध गराउने उल्लेख छ । तर ताइवानमाथि आक्रमण भएको खण्डमा अमेरिकाले उसको प्रतिरक्षा गर्ने भनी स्पष्ट बताएको छैन । अर्थात्, ताइवानलाई सहायता गर्ने तर प्रतिरक्षा नगर्ने द्विअर्थी कुरा अमेरिकाले गरिरहेको छ ।
ताइवान र उसका समर्थकहरू अमेरिकाले यस्तो दुविधा त्याग्दै खुलेर ताइवानको प्रतिकार गर्नुपर्ने बताइरहेका छन् । अमेरिकाका प्रमुख सञ्चारमाध्यममा रणनीतिक दुविधा त्याग्नका लागि बाइडन प्रशासनलाई सुझाव दिइएका आलेखहरूको बाढी आएको छ । जापानका पूर्व प्रधानमन्त्री शिन्जो आबेले पनि प्रोजेक्ट सिन्डिकेटमा एउटा लेख प्रकाशित गरी अमेरिकालाई ताइवानको प्रतिरक्षाका लागि रणनीतिक दुविधा त्याग्न र हिन्द प्रशान्त क्षेत्रको अस्थिरता रोक्न आह्वान गरेका छन् ।
युक्रेन सार्वभौम राज्य र अमेरिकाको प्रमुख गैरनेटो साझेदार (मेजर नन नेटो अलाई) भए पनि अमेरिकाले उसको प्रतिरक्षाका लागि आफ्ना सैनिकहरू नपठाएको सन्दर्भलाई विचार गर्दा ताइवानका लागि अमेरिकाले रणनीतिक दुविधा त्यागिहाल्ने आकलन गर्न गाह्रो देखिन्छ । आखिर ताइवानलाई स्वतन्त्र राष्ट्रको मान्यता अमेरिकाले दिएको छैन र आफ्नो साझेदार पनि मानेको छैन ।
आफैं ताइवानको प्रतिरक्षामा नहोमिए पनि चिनियाँ आक्रमणलाई छिट्टै सफल हुन नदिनका लागि अमेरिकाले विभिन्न उपाय अपनाउन सक्ने सैन्य विश्लेषकहरू बताउँछन् ।
अलजजीराका रक्षा विश्लेषक एलेक्स गाटोपुलोसका अनुसार, ताईपेईको एक पहाडमुनि बनाइएको हङ शान मिलिटरी कमान्ड सेन्टरमा हजारौं सैनिक लुकेर युद्ध गर्न सक्छन् ।
त्यस भूमिगत संरचनाले हवाईमा रहेको अमेरिकी हिन्द प्रशान्त कमान्डसँग सिधै सम्पर्क कायम गरेको छ । ताइवानीहरूले हवाईबाट भूउपग्रह तथा अन्य माध्यमबाट महत्त्वपूर्ण सूचना पाउने हुनाले चीनलाई ताइवानमाथि एकाएक आक्रमण (सरप्राइज अट्याक) गर्न गाह्रो हुनेछ ।
जे होस्, ताइवानका विषयमा रणनीतिक दुविधा कायम राखे पनि अमेरिकाले क्रमशः ताइवानलाई चीनसँग भिडाउनका लागि गतिविधि बढाइरहेको हालैका घटनाक्रमहरूले देखाएका छन् ।
सन् २०२२ मा सार्वजनिक गरिएको नेसनल डिफेन्स अथोराइजेसन याक्टमा ताइवानसँगको सैन्य सम्बन्ध बढाउने बकाइदा उल्लेख छ । यसरी बाइडन प्रशासनले ताइवानलाई अमेरिकाको वस्तुगत सैन्य साझेदार बनाउन खोजेको देखिन्छ । चीनले ताइवानका विषयमा कोरेको लक्ष्मणरेखालाई अमेरिकाले नाघ्ने छेकछन्द यसबाट पाइन्छ ।
युक्रेनमार्फत रुसविरुद्धको मोर्चा खोलेको अमेरिका ताइवानमार्फत चीनविरुद्धको मोर्चा खोल्नका लागि पनि भरपूर तयारी गरिरहेको देखिन्छ ।
कुनै राजनीतिक संक्रमण वा अवरोध नभएको समयमा मन्त्रीहरूबीच कसले राम्रो काम गर्ने भनेर प्रतिस्पर्धा हुनुपर्ने हो । तर, विडम्बना ! सहज राजनीतिक अवस्थामा पनि झन्डै एक वर्षसम्म सरकारमा रहेका अधिकांश मन्त्रीको कार्यप्रगति ...
सरकारमा सहभागी मन्त्रीको कार्यक्षमतालाई लिएर प्रश्न उठेपछि अहिले सरकारमा रहेका मन्त्रीलाई फिर्ता बोलाएर मन्त्रिमण्डल पुनर्गठन गर्न सत्तारुढ दलहरूभित्र दबाब बढ्न थालेको छ । अपवादबाहेक सरकारमा सहभागी मन्त्रीले जनअपे...
देशका विभिन्न शहरमा गरिब–मजदूरहरूले छाक काटेर सहकारीमा जम्मा गरेको पैसा बदनियतपूर्ण ढंगले हिनामिना गरेर टेलिभिजनमा लगानी गरेको विषयले बजार तातिरहेको छ, जसमा जोडिएका छन् रास्वपा सभापति रवि लामिछाने...
आफ्नो तेस्रो कार्यकालको दोस्रो वर्षलाई प्रभावकारी बनाउने भनी दाबी गरेका प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले कांग्रेस महामन्त्री गगन थापालगायत केही नेतासँग नियमित सल्लाह सुझाव लिन थालेका छन् । रा...
सत्ता र शक्तिको आडमा गैरकानूनी ढंगले सरकारी जग्गा हडप्ने नेपालको शक्तिशाली व्यापारिक घराना चौधरी ग्रुपमाथि राज्यको निकायले पहिलोपटक छानबिन थालेको छ । काठमाडौंको बाँसबारीमा ठूलो परिमाणमा सरकारी जग्गा...
अन्तिम समयमा आएर कुनै फेरबदल नभएको खण्डमा सम्भवत: आज एनसेलको शेयर खरिद बिक्री सम्बन्धमा छानबिन गर्न सरकारले गठन गरेको समितिले आफ्नो अध्ययन प्रतिवेदन बुझाउने छ । बहस चरम उत्कर्षमा पुगेका कारण एक निजी कम्पनीको अप्...
सच्चा लोकतन्त्रमा सिमान्तमा रहेको नागरिकले पनि यो देश मेरो हो भन्ने अनुभूति गर्न सक्नेछ- माहात्मा गान्धी । माथि गान्धीको भनाइ किन उद्धृत गरिएको हो भने नयाँ वर्षको आगमन भैसकेको छ र २०८० को बिदाइ बडो हर्षपूर्वक...
एक दिन काम विशेषले नयाँ सडकतिर गएको थिएँ, मोबाइल टिङटिङ गर्यो । हेरेँ पुराना मित्र जयदेव भट्टराई, सम्पादक मधुपर्क (हाल अवकाश प्राप्त) ले सम्झेका रहेछन् । हामी दुई लामो समयसम्म सँगै रह्यौँ, कहिले गोरखापत्र...
आत्मिक शुद्धताका पक्षपाती दार्शनिक सुकरात चौबाटोमा उभिएर एथेन्सबासीलाई आह्वान गरिरन्थे– ‘तपाईं नीति, सत्य र आत्माको शुद्धताका लागि किन ध्यान दिनुहुन्न ?’ उनका अर्थमा त्यो जीवन बाँच्न योग्य हुँदैन...