तराईबाट पहाड र हिमाल चढ्दै औंलो

‘शून्य औंलो अबको थालनी; नवीनतम कार्य, कार्यान्वयनमा लगानी’ भन्ने नारासहित आज विश्व औंलो दिवस नेपालमा पनि विविध जनचेतनामूलक कार्यक्रम गरी मनाइँदैछ ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनको आह्वानमा सन् २००८ देखि यसका सदस्य राष्ट्रले अप्रिल २५ लाई विश्व औंलो दिवसका रूपमा मनाउँदै आएका छन् ।

नेपालले विश्व समुदायमा गरेको प्रतिबद्धताअनुसार सन् २०२५ सम्म औंलो निवारण गर्ने अतिमहत्त्वाकांक्षी लक्ष्य लिएको छ । सो लक्ष्यअनुसार औंलो निवारण गर्न नेपालसँग मात्र ३ वर्षको समयसीमा बाँकी छ । यसमा पनि स्थानीय औंलोका बिरामी र औंलोबाट हुने मृत्युलाई शून्यमा झार्ने स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयको लक्ष्य निर्धारण गरेको छ ।

स्वास्थ्य सेवा विभाग, इपिडीमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखा, एनटिडी तथा किटजन्य रोग नियन्त्रण शाखा प्रमुख डा. गोकर्ण दाहाल औंलो रोग निवारण गर्न आयातित औंलो चुनौतीका रूपमा रहेको बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘पछिल्लो समय औंलोको जोखिम तराईमा मात्र होइन, पहाड र हिमाली क्षेत्रमा समेत देखिएको छ । यसमा पनि सुदूरपश्चिम र कर्णाली प्रदेशका जिल्लामा बारम्बार औंलोका बिरामी भेटिएका छन् ।’

उनका अनुसार आयातित औंलो निवारण नै नेपालका लागि मुख्य चुनौती हो । यसबाहेक पनि औंलोको परीक्षण नहुनु, भारतसँगको खुला सिमाना र भौगोलिक विकटता औंलो निवारणका चुनौती हुन् । उनले भने, ‘चुनौतीका बाबजुद यस वर्षदेखि लगातार ३ वर्ष स्थानीय औंलोका बिरामीको संख्या शून्यमा झार्न लागिपरेका छौं ।’

नेपालमा विगत १०० वर्षदेखि औंलोको समस्या देखिँदै आएको जनाइएको छ । यस रोगका बिरामीमा पक्षघात र मष्तिस्काघातको जोखिम हुने गर्दछ । शाखा प्रमुख डा. दाहालका अनुसार सन् २०२२ मा औंलोका ५१२ बिरामी भेटिएका थिए । तीमध्ये ४७६ बिरामी अन्य देशबाट औंलो संक्रमित भएर आएका र बाँकी ३६ स्थानीय बिरामी रहेका थिए ।

सन् २०१५ सम्म हजारभन्दा माथि औंलोबाट प्रभावित भएका थिए । सन् २०१६ मा औंलोबाट ३ जनाको अकाल मृत्यु भएको थियो । सन् २०२१ सम्म १ जनाको मृत्यु भयो । औंलोको धेरै बिरामी सुदूरपश्चिम, लुम्बिनी र कर्णाली प्रदेशमा भेटिँदै आएको शाखाको तथ्यांकमा उल्लेख छ ।

चिकित्सकका अनुसार औंलो एक व्यक्तिबाट अर्को व्यक्तिमा सर्ने सरुवा रोग हो । औंलो संक्रमित ‘एनोफिलस’ जातको पोथी लामखुट्टेको टोकाइबाट लाग्ने रोग हो । शुक्रराज ट्रपिकल तथा सरुवा रोग अस्पतालका डा. शेरबहादुर पुन भन्छन्, ‘औंलो सामान्य र कडा लक्षण सहितका हुन सक्छन् । औंलो संक्रमण भएको ७ देखि ३० दिनसम्म औंलोको लक्षण देखिन सक्छ ।’

उनका अनुसार सामान्यतया ज्वरो आउने, टाउको दुख्ने, वाकवाक लाग्ने, वान्ता हुने लक्षण देखिन्छ । लक्षण देखिएका व्यक्तिले तत्काल स्वास्थ्य परीक्षण गराउन उनको सुझाव छ ।

उनका अनुसार ‘फाल्सिफारम’ र ‘भाइभेक्स’ औंलो धेरै देखिने गरेको छ । फाल्सिफारम बढी घातक मानिन्छ । उनका अनुसार औंलोका कारण गम्भीर स्वास्थ्य समस्या र बिरामीको मृत्युको जोखिम समेत हुन्छ । डा. पुन भन्छन्, ‘औंलो संक्रमितलाई जाडो, गर्मी र पसिना आउने ३ चरण देखिन्छ । औंलो कडा हुँदै गएमा जन्डिस देखापर्छ, कलेजो सुनिन्ने, मिर्गौला र श्वासप्रश्वासमा समस्या देखिएर मृत्युसम्मको जोखिम हुन्छ ।’

फाल्सिफारमका लागि औंलोविरुद्ध औषधिको प्रयोगबाट औंलोको उपचार गरिन्छ । गर्मी र वर्षायाममा लामखुट्टेको टोकाइबाट बच्न चिकित्सकको सुझाव छ ।