पुस १९, २०८०
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
कोभिड–१९ का कारण विश्वका २ अर्ब ७० लाख मानिसले रोजगारी गुमाउने विश्व श्रम संगठनको चेतावनी छ । यो भनेको विश्व कार्यशक्तिको ८१ प्रतिशत हिस्सा हो ।
संगठनले विश्वमा करीब २० करोडले पूर्णकालीन रोजगारी गुमाउने प्रायःनिश्चित भएको जनाएको छ । नेपालमा कोभिड–१९ समेतका कारण २६ लाख मानिस बेरोजगार हुने अनुमान छ । सन् २०१७ को एक अध्ययनले जनाए अनुसार नेपालमा १० लाख बेरोजगार छन् । प्रत्येक वर्ष श्रम बजारमा ५ लाख मानिस थपिन्छन् ।
कोभिड–१९ का कारण पर्यटन क्षेत्र लगायतबाट ५ लाख व्यक्तिले रोजगारी गुमाएका छन् । हाल वैदेशिक रोजगारीमा रहेकामध्ये करीब ६ लाख पहिलो चरणमा रोजगारी गुमाई स्वदेश फर्किने विभिन्न अध्ययनले देखाएको छ ।
प्रस्तुत सन्दर्भमा आगामी आर्थिक वर्ष २०७७/७८ का लागि संघीय सरकारको बजेट जारी भएको छ । यो बजेट संसदबाट पारित पनि भइसकेको छ र साउन १ गतेबाट कार्यान्वयनमा आएको छ । यस बजेटले सिर्जना गरेका रोजगारीका क्षेत्रको विश्लेषण हुन जरुरी छ ।
सीपयुक्त जनशक्तिको उत्पादन
हाल नेपालमा उपलब्ध केही रोजगारीका अवसर पनि सीपयुक्त जनशक्तिको अभावमा विदेशीले कब्जा जमाएका छन् ।
जसअनुसार बजेटमा हस्तकला, बिजुली मर्मत गर्ने इलेक्ट्रिसियन र प्लम्बिङको काम नेपालीबाट गराउने सोच अघि बढाइएको छ । यसैगरी, फ्रिज, पंखा लगायतको मर्मत गर्ने इलेक्ट्रोनिक्स, कूक, कालिगढ, सिकर्मी, डकर्मी, सिलाइकटाई र कपाल कटिङ जस्ता क्षेत्रमा नेपाली बेरोजगारलाई सीपमूलक तालिम दिई ५० हजार व्यक्तिको रोजगारी सिर्जना गर्न १ अर्ब विनियोजन गरिएको छ ।
यस पंक्तिकारको विश्लेषणमा यो रकम हात्तीको मुखमा जिरा सरह छ तर बजेटको यो पहल भने ठीक दिशामा छ । मुलुकका ७५३ वटा पालिका र करीब ३४ हजार स्कूलले आप्mनो पाठ्यक्रममा कुनै एक सीपयुक्त जनशक्ति उत्पादन गर्ने गरी अघि बढ्नु समयको माग हो ।
प्राविधिकको राम्रो आम्दानी
केही अध्ययनले सीपयुक्त जनशक्तिको आम्दानी औसतमा राम्रो देखिएको छ । इलेक्ट्रिसियन र प्लम्बिङको कामबाट औसत मासिक १ लाख रुपैयाँ आम्दानी हुने देखिन्छ । यसैगरी, साइकल मर्मत गर्नेले मासिक ५० हजार रुपैयाँ आम्दानी गर्ने बुझिन्छ । मोटरसाइकल मर्मत गर्नेले मासिक करीब ७५ हजार रुपैयाँ र टायरको पञ्चर टाल्नेले पनि मासिक ४० हजार रुपैयाँ आर्जन गर्ने गरेको बुझिन्छ ।
यसैगरी फ्रिज, पंखा लगायतको मर्मत गर्ने, मोबाइल मर्मत गर्ने र रेडियो मर्मत गर्नेले पनि मासिक ५०–६० हजार आर्जन गरिरहेका छन् । यसैगरी पुरुषको कपाल काट्नेले पनि मासिक ३०–४० हजार रुपैयाँ आम्दानी गरिरहेका छन् तर नेपाली युवाहरू यी पेशामा आकर्षित छैनन् ।
यी सबै श्रमबापत भारतीयले मात्रै नेपाली बजारबाट बर्सेनि ३६३ अर्ब रुपैयाँ बराबरको रेमिट्यान्स रकम लैजाने गरेका छन् । यो रकम रोक्न त्यसको १० प्रतिशत मात्रै लगानी गर्ने हो भने पनि हामीलाई ३६ अर्ब रुपैयाँ लगानी आवश्यक पर्छ ।
किन नेपालीले रोजगारी पाउँदैनन् ?
अब विश्लेषण गर्नुपर्छ – माथि उल्लेखित पेशामा किन नेपाली संलग्न छैनन् ? पहिलो कुरा, केही नेपालका व्यापारिक संस्थाले जानीबुझी, सोचीविचारी नै नेपालीलाई रोजगारी दिँदा अधिकारको कुरा उठाउने र विदेशीलाई रोजगारी दिँदा आफ्ना कुरा प्रेसमा नआउने र चाहेका बखत सजिलै हटाउन सकिने कुरा बुझेका छन् ।
दोस्रो कुरा, नेपालमा श्रमप्रति सम्मान गरिँदैन । हाल वैदेशिक रोजगारीमा गएका नेपाली युवाले नेपालमा उपलब्ध रोजगारीभन्दा निकै निकृष्ट प्रकृतिको काममा आफूलाई संलग्न गराएका छन् तर ती युवा स्वदेशमा यी पेशामा सहभागी हुन सक्दैनन् । यसर्थ समाजको सोचाइमा आमूल परिवर्तन ल्याउन जरुरी छ ।
तेस्रो कुरा, नेपालका स्कूल र कलेज बेरोजगार उत्पादन गर्ने कारखानासरह भए । तिनले सर्टिफिकेट दिएपछि युवाले उपलब्ध रोजगारीको अवसरलाई सानो ठान्ने र ठूलो रोजगारीमा जान निजसँग कुनै सीप नहुने अवस्था छर्लङ्ग भएको छ । यसर्थ हामीले व्यावसायिक वा प्राविधिक विषय पढाउनुपर्छ ।
साथै, उच्च मावि र कलेजका आम विद्यार्थीलाई २ वर्षे इन्टर्न गराउनुपर्छ । यस अतिरिक्त, राष्ट्रिय सेवा विकास कार्यक्रमलाई समयानुकूल परिमार्जन गरी युवालाई देश दर्शनको मौका दिनुपर्छ र पोलिटेक्निक इन्स्टिच्यूटहरूलाई व्यापकता दिई आम युवालाई सीपयुक्त जनशक्तिमा रुपान्तरित गर्नुको विकल्प देखिन्न ।
नेपाल निर्माणमा नेपाली
नेपालमा निर्माणको काम प्रशस्त भइरहेको छ तर सिकर्मी र डकर्मीको सीपयुक्त जनशक्तिको अभाव खड्किएको छ । विदेशी रोजगारीमा मासिक १०–१५ हजार रुपैयाँ बराबरमा काम गर्ने तर मुलुकभित्र ज्यामीकै काम गरे पनि दैनिक १ हजार ५०० रुपैयाँमा काम नगर्ने प्रवृत्ति बढ्दो छ ।
यस प्रवृत्तिलाई नियाल्दा नेपाली युवालाई पहिला स्वरोजगारमा सहभागी गराउनु जरुरी देखिन्छ । यसका लागि घरेलु तथा साना उद्योग विभाग/समितिले अनेकौं स्किमहरू सार्वजनिक गरेका छन् । यी विषयमा बेरोजगार युवालाई व्यापकरुपमा जानकारी दिनुपर्छ ।
सरकारको रोजगारी योजना
मर्यादित काम, सामाजिक सुरक्षा र आदर्श श्रम सम्बन्धको माध्यमबाट श्रमको उत्पादकत्व अभिवृद्धि गर्दै सबै बेरोजगार नेपालीलाई रोजगारी दिने सरकारको लक्ष्य छ । हालसम्म उपलब्ध तथ्यांकलाई केलाउँदा वैदेशिक रोजगारीबाट फर्केकामध्ये ४३ प्रतिशतले दीगो ढंगले स्वरोजगार गरी आयआर्जन गरेका छन् ।
यसर्थ प्रधानमन्त्री रोजगार कार्यक्रम र युवा स्वरोजगार कार्यक्रम लगायतबाट स्वरोजगारका लागि नेपाली युवालाई उत्प्रेरित गर्नुपर्छ । आगामी वर्षको बजेटमा सरकारले प्रधानमन्त्री रोजगार कार्यक्रमबाट २ लाख युवालाई रोजगारी दिने लक्ष्य लिएको छ । यसका लागि ११ अर्ब ६० करोड रुपैयाँ विनियोजन गरिएको छ । यस कार्यक्रमलाई उत्पादन वृद्धिमा उपयोग गर्न तथा राष्ट्रिय ढुकुटीको दोहन नहुने गरी सञ्चालन गर्न संघीय सरकार, प्रदेश सरकार र स्थानीय तहलाई खबरदारी गर्नु समयको माग हो ।
इन्टर्नरूपी रोजगारी
नेपाल सरकारले रोजगार केन्द्रलाई श्रम सूचना बैंकको रूपमा सञ्चालन गर्ने ध्येय लिएको छ । साथै कुनै औद्योगिक वा व्यापारिक प्रतिष्ठानले कुनै बेरोजगार युवालाई तालिम दिने र रोजगारी दिने जस्तो कार्य गरेमा सरकारले पहिलो ३ महिनाको तलब बराबरको खर्च व्यहोरिदिने गरी १ अर्ब रुपैयाँ छुट्याएको छ । यसबाट ५० हजारले रोजगारी पाउने सरकारको आकलन छ । यसको कार्यान्वयन पक्ष नहेरी टिप्पणी गर्नु छिटो हुनेछ ।
यसर्थ यसलाई व्यापक उपयोग गरी निजी क्षेत्रले आफ्नो इमान्दारिता प्रदर्शन गर्नुपर्छ । यो नेपालका लागि नौलौ अभ्यास हो ।
ऋणबाट रोजगारी
आर्थिक वर्ष २०७७/७८ को बजेटले सबै वाणिज्य बैंकका शाखाहरूले कम्तिमा १० जना र विकास बैंकका शाखाहरूले ५ जनालाई स्वरोजगारका लागि कर्जा प्रवाह गर्नुपर्ने प्रावधान अघि सारेको छ ।
यसको कार्यान्वयनमा पनि ती बैंकहरू इमान्दारिताका साथ कार्यक्षेत्रमा खरो उत्रिनुपर्छ । आफूसँग नियमित कर्जा लिइरहेकै व्यक्तिहरूको सूची यस अन्तर्गतको प्रगतिमा पठाएर झारा टार्ने काम नहोला भन्न सकिन्न । यसर्थ यसमा नेपाल राष्ट्र बैकले कुनै मुलाहिजा नराखी अनुगमन गर्ने र ढाँट्नेलाई दण्डित गर्न सक्नुपर्छ ।
साना किसान रोजगारी
आर्थिक वर्ष २०७७/७८ को बजेटले साना किसान कर्जा कार्यक्रमबाट ४० हजार रोजगारी सिर्जना गर्ने लक्ष्य लिएको छ । यसैगरी स्वरोजगार कर्जा कार्यक्रमबाट थप १२ हजार नयाँ रोजगारी सिर्जना हुने अनुमान गरिएको छ ।
यस अतिरिक्त बजेटले लघु उद्यम लगायतका क्षेत्रबाट १ लाख २७ हजार र वन पैदावारमा आधारित उद्यम, कृषि वन, नर्सरी स्थापना तथा वृक्षरोपण, संरक्षित क्षेत्र, जडिबुटी उत्पादन तथा प्रशोधन लगायतका कार्यक्रमबाट अर्को ३० हजार जनशक्तिले रोजगारी पाउने आकलन गरिएको छ ।
यस अतिरिक्त गरीबी निवारण कोषका विविध कार्यक्रमबाट १ लाख ५० हजार नयाँ रोजगारी थपिने सरकारको अनुमान छ । यसर्थ बेरोजगार युवाले यसरी सरकारले रोजगारीका लागि सहजीकरण गर्छु भनेको क्षेत्रमा आफूलाई सहभागी गराउन सार्वजनिक आह्वान गर्दछु ।
बेरोजगार भत्ता
नेपालको संविधानको धारा ३३ मा रोजगारीको हकको व्यवस्था छ । यो नागरिकको मौलिक हक हो । जसअनुसार प्रत्येक नेपालीलाई रोजगारीको हक हुनेछ । रोजगारीको शर्त, अवस्था र बेरोजगार सहायता संघीय कानून बमोजिम हुनेछ । साथै, प्रत्येक नागरिकलाई रोजगारीको छनोट गर्न पाउने हक हुनेछ ।
यस अनुसार सरकारले कानून निर्माण गरी ३६५ दिनमा १०० दिन रोजगारी उपलब्ध गराउने प्रत्याभूति दिएको छ । यदि कानूनले प्रत्याभूत गरेअनुसार रोजगारी दिन नसके वर्षमा ५० दिनको रोजगारीबापत क्षतिपूर्ति अर्थात् बेरोजगार भत्ता दिन्छु भनेको छ ।
२६ लाख बेरोजगारको व्यवस्थापन
सामान्यतः बेरोजगार भत्ता दिनुभन्दा रोजगारी दिनु नै बेश हुनेछ । आर्थिक वर्ष २०७७/७८ को बजेटले करीब ८ लाखलाई रोजगारी दिने योजना अघि सारेको छ, जबकी २६ लाख बेरोजगारको तथ्यांक टड्कारो छ । यसर्थ, बजेट कार्यान्वयनका बखत रोजगारीका अवसर वृद्धि गर्दै जाने अठोटका लागि आग्रह गर्दछु ।
(सूचना आयोगका पूर्व प्रमुख आयुक्त बाँस्कोटा पूर्व अर्थसचिव समेत हुन् ।)
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
राजधानी काठमाडौंबाट कयौं सय माइल टाढा रहेका जाजरकोट र रुकुम पश्चिम यतिबेला भूकम्पले इतिहासकै सर्वाधिक पीडामा छन् । गोधूलि साँझसँगै ओठ काँप्ने जाडो शुरू हुन थाल्छ । आमाको मजेत्रोमा लपेटिएका बच्चाहरू चि...
नेपालको सार्वजनिक प्रशासन, विशेषतः निजामती सेवामा व्यावसायिक सदाचारिता विकास भएन भन्ने प्रश्न समय समयमा उठ्दै आएको छ । कर्मचारीमा स्वाभाविक रूपमा हुनुपर्ने कार्यसम्पादनलाई व्यवस्थित बनाउने सीप, संस्कार र अनुभवजन्य...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...