कात्तिक १७, २०८०
सोउल– उत्तर कोरियाले दूतावास बन्द गर्ने हालैको शृङ्खला आफ्नो बाह्य सम्बन्ध सुधार गर्नका लागि ‘नियमित मामिला’ भएको स्पष्ट पारेको छ । दक्षिण कोरियाले आर्थिक सङ्कटका कारण दूतावास बन्द गरेको दाबी गर...
चिलीमा नयाँ संविधानका पक्षमा ७८ प्रतिशत मत पर्नु भनेको सन् १९७३ मा दक्षिणपन्थी सैन्य तानाशाहीले अपनाएको नवउदारवादी व्यवस्थामाथिको कठोर प्रहार हो । चिलीबाट शुरू गरिएको उक्त व्यवस्था अन्य देशमा पनि लागू गर्ने कोशिश अमेरिकाले गरेको थियो ।
देशमा आर्थिक असमानताका विरुद्ध लगभग एक वर्षअघि विरोध प्रदर्शनहरू गरिएका थिए । सन् १९८० मा जनरल अगस्टो पिनोसेको सैन्य तानाशाहीले लागू गरेको नवउदारवादी व्यवस्थासहितको संविधानलाई हटाएर नयाँ संविधानको पक्षमा चिलीवासीहरूले प्रचण्ड बहुमत दिएका हुन् ।
सन् २००७ मा प्रकाशित हूभर इन्स्टिच्युसनको एक पेपरमा रोबर्ट प्याकेनहाम र विलियम र्याटक्लिफले लेखे, ‘समाजवाद र चरम राज्यनियन्त्रित पूँजीवादबाट पूर्णरूपमा विच्छेद भएर बजारमुखी संरचना र नीति अपनाउने पहिलो मुलुक पिनोसेको चिली हो ।’
सन् १९७० मा चिलीका मतदाताहरूको समर्थनबाट लोकतान्त्रिक रूपमा निर्वाचित भएका समाजवादी नेता साल्भादोर आयेन्देलाई हटाएर नवउदारवादी व्यवस्था अपनाइएको थियो । वाशिङटनले आयेन्देको उम्मेदवारीलाई लामो समयदेखि अस्तव्यस्त बनाउन खोजेको थियो र चिलीलाई आफ्नो मुट्ठीमा राखेर स्वतन्त्र विकासको बाटोमा जान वा परराष्ट्रनीति अपनाउन नदिनका लागि कोशिश गरेको थियो ।
आयेन्दे निर्वाचित भएको पहिलो वर्ष प्रमुख उद्योगहरूलाई राष्ट्रियकरण गरे अनि ज्यालादारीमा नाटकीय वृद्धि भयो । तर अमेरिकाका तत्कालीन राष्ट्रपति रिचर्ड निक्सनले आक्रामक नाकाबन्दी लगाएपछि चिलीको अर्थतन्त्रमा ठूलो आघात पुग्यो । सन् १९७३ मा महंगी १५० प्रतिशतले बढ्यो र आयेन्दे सरकारलाई गम्भीर रूपमा आन्तरिक दबाब पर्न थाल्यो । त्यसै वर्षको सेप्टेम्बर महिनामा सीआईएको समर्थनमा सैन्य कू गरिएपछि सेनापति जनरल पिनोसे सत्तामा आए ।
सन् १९५० को दशकमा उदारवादी व्यवस्थाका प्रणेता मिल्टन फ्राइडम्यान तथा उनका चेला आर्नोल्ड हार्बर्गरले चिलीका विद्यार्थीहरूलाई शिकागो विश्वविद्यालयमा पढाएका थिए । उनीहरूलाई शिकागो बोइज भनिन्थ्यो । उनीहरूले नै पिनोसेको आर्थिक नीति निर्माण गरे जसले गर्दा अभूतपूर्व असमानता देखिन थाल्यो । सन् १९८० मा उनीहरूले नै संविधान बनाउन योगदान गरे ।
चिलीको इतिहासको यो खण्डमा फ्राइडम्यान र उनका समकालीनहरूको सैद्धान्तिक कार्यको सामाजिक परीक्षण गरियो । यसले दीर्घकालीन आर्थिक वृद्धि गर्ने र यसबाट उत्पन्न हुने सम्पत्ति कामदारहरूसम्म पुग्ने प्रतिबद्धता व्यक्त गरियो ।
यस्ता नवउदारवादी नीतिहरूले यी लक्ष्य हासिल गरेको विषयमा विद्वानहरूमा मतभिन्नता छ । दक्षिण अमेरिकी मुलुकहरूमध्ये चिलीमा तुलनात्मक रूपमा राम्रो आर्थिक सफलता हासिल हुनुमा यसैको योगदान छ भन्ने केहीको मत छ भने अन्यले चाहिँ यी नीतिका कारण समाजमा गहिरा विभाजनहरू आएको बताउने गरेका छन् ।
यी नीतिहरू विफल भएको त सन् १९८२ मै देखियो । त्यतिखेर देशमा गम्भीर आर्थिक संकट आयो र कुल गार्हस्थ्य उत्पादन १४.३ प्रतिशतले ओरालो लाग्यो अनि बेरोजगारी दर बढेर २३.७ प्रतिशत पुग्यो । सन् १९८० को दशकमा दक्षिण अमेरिकामा ऋणको संकट यसको कारक भएको भनी केहीले भन्ने गरेका छन् तर यस समयमा चिलीको आर्थिक मन्दी अरूको भन्दा भयानक थियो र त्यसका लागि नवउदारवादी व्यवस्था जिम्मेवार थियो ।
यो संकट अन्त्य भएपछि अनि देशको आर्थिक वृद्धिले अन्य मुलुकलाई पनि उछिनेपछि फ्राइडम्यानले यसलाई चिलीको चमत्कार नाम दिए । तर सन् १९९० देखि २०१० सम्म वामपन्थी सरकारले ल्याएको नवउदारवादको कम कठोर संस्करण र एक प्रकारको मिश्रित प्रणालीले यो वृद्धि हासिल गराएको थियो ।
आर्थिक वृद्धि बढेको र असमानता केही हदसम्म घटेको भए पनि चिली दक्षिण अमेरिकाको सबभन्दा बढी असमानता भएको मुलुक हो र अहिलेको नीतिले यसलाई सम्बोधन गर्न खासै सकेको छैन । गरीबी अझै विद्यमान छ, जीवनयापनको खर्च बढेको छ र नयाँ सम्पत्तिको अधिकांश भाग धनाढ्यहरूले नै लैजाने गरेका छन् । चिलीको असमानता प्रणालीकै एक अंग हो भन्नेमा मतदाताहरू ढुक्क छन् ।
पिनोसेको अन्त्यपछि आएको लोकतन्त्रले नवउदारवादी व्यवस्थालाई क्षीण बनाउँदै लग्यो । चिलीमा अझै पनि प्रतिक्रियावादी शक्तिहरू विद्यमान छन् र नयाँ संविधान कस्तो हुनेछ हेर्नै बाँकी छ । यस्ता शक्तिहरूले नयाँ संविधानमा पनि त्यस्तै वा त्यसभन्दा कठोर नवउदारवादी व्यवस्था राख्न सक्छन् तर आइतवारको जनमतसंग्रहले नवउदारवादविरुद्धको अभियान सफल भएको देखाएको छ । समाजवादीहरूको अभियान सफल भएकाले नयाँ संविधानमा उनीहरूको मत हावी हुने देखिन्छ ।
नवउदारवादविरुद्धको विश्वव्यापी आन्दोलनले दक्षिण अमेरिकाका दुई ठाउँमा हालैको समयमा विजय हासिल गरेको छ ः आइतवार चिलीमा संविधान प्रतिस्थापन गर्नेसम्बन्धी जनमतसंग्रह र अक्टोबर १८ मा बोलिभियाको चुनावमा मुभमेन्ट फर सोसियलिजम तथा लुइस आर्सेको विजय । पहिलोले नवउदारवादलाई पूर्णरूपमा बहिष्कार गरेको देखाएको छ भने दोस्रोले नवउदारवादका लागि बाटो बनाउने सन् १९७३ को कूलाई दोहोर्याउने स्थिति अब नबन्ने देखाएको छ ।
अमेरिकाको समर्थनप्राप्त जीनाइन आनेजको अन्तरिम सरकारले बोलिभियामा गर्न खोजेको काम र पिनोसे सरकारले चिलीमा गरेको काम लगभग उस्तै हुन् ।
सन् १९७० को दशकदेखि नवउदारवाद संसारको प्रमुख आर्थिक तथा विचारधारात्मक प्रतिमान रहेको छ तर चिलीमा विरोधकर्ताहरूको एक नाराले भने झैं, ‘नवउदारवाद चिलीमा जन्मेको हो र चिलीमै मर्नेछ’ ।
चिलीको नयाँ संविधानले संसारको आगामी विचारधारात्मक दिशा कस्तो हुनेछ भनी देखाउन सक्नेछ जसरी सन् १९८० मा चिलीमा देखिएको थियो ।
आरटीमा प्रकाशित ब्राडली ब्लांकेनशिपको विश्लेषण
सोउल– उत्तर कोरियाले दूतावास बन्द गर्ने हालैको शृङ्खला आफ्नो बाह्य सम्बन्ध सुधार गर्नका लागि ‘नियमित मामिला’ भएको स्पष्ट पारेको छ । दक्षिण कोरियाले आर्थिक सङ्कटका कारण दूतावास बन्द गरेको दाबी गर...
आफ्नै साथीले छुरा प्रहार गर्दा पोर्चुगलमा एक नेपाली युवकको मृत्यु भएको छ । छुरा प्रहारबाट गम्भीर घाइते भएका कुश्मा नपा–१३, खौला, पर्वतका ३६ वर्षीय धनबहादुर क्षेत्रीको उपचारका क्रममा निधन मृत्यु भएको हो ।&n...
अमेरिका र बेलायतका सेनाले बिहीवार यमनको हुथी नियन्त्रित कैयौं क्षेत्रहरूमा हवाई हमला शुरू गरेका छन् । लाल सागर (रेड सी) हुँदै सामान ओसारपोसार गर्ने कमर्सियल जहाजमाथि पटक-पटकको ड्रोन हमला तत्काल रोक्न...
सिरियाको पूर्वी प्रान्त देइर अल–जोरमा मध्यरातपछि अमेरिकी हवाई आक्रमणमा परी कम्तीमा नौ जना लडाकू मारिएका छन् । सिरियन अब्जरभेटरी फर ह्युमन राइट्सका अनुसार अमेरिकी लडाकु विमानले देइर अल–जो...
पाकिस्तानको क्वेटामा सुरक्षाकर्मीको एउटा समूहमाथि शुक्रबार आक्रमण हुँदा कम्तीमा १४ सैनिकको मृत्यु भएको छ । घटनाबारे बलुचिस्तान प्रान्तका एक वरिष्ठ सरकारी अधिकारी सइद अहमद उमरानीले एएफपीसँग भने, “तटीय ...
हमासको कमान्ड सेन्टरलाई निशाना बनाउँदै इजराइली सेना बुधबार गाजाको सबैभन्दा ठूलो अस्पतालमा प्रवेश गरेको छ । हजारौँ बिरामी र आश्रय लिएका नागरिकहरू रहेको अस्पतालमुनि हमासको कमान्ड सेन्टर रहेको सेनाले बताएको छ ...
नेपालको निजामती सेवा (समग्र प्रशासन) कम व्यावसायिक भएको आरोप लाग्दै आएको छ । कर्मचारीहरूमा बुझाइको स्तर सतही देखिन थालेको छ । सकारात्मक सोच पनि खस्किएको छ । प्रस्तुतिमा आत्मविश्वास होइन, हीनभावना देखिन थालेको ...
निरन्तर १८ वर्ष लामो कन्जरभेटिभ पार्टीको सरकारलाई विस्थापित गर्दै लेबर पार्टीका नेता टोनी ब्लेयर सन् १९९७ को मे २ मा बेलायतको प्रधानमन्त्री बन्न सफल भएका थिए । लेबर पार्टीका नेता जोन स्मिथको निधनपश्चात पार्टीको ...
जनता समाजवादी पार्टीमा आएको विभाजन पहिलो पनि होइन र अन्तिम पनि होइन । राजनीतिक दलमा आएको विभाजनको लामो शृङ्खला हेर्ने हो भने पनि यो न पहिलो हो, न अन्तिम । दुःखद् कुरा के भने राजनीतिक दल विभाजनको नयाँ कोर्...