काठमाडौं – आइतबार म भोटाहिटीबाट लगनखेल चल्ने माइक्रोबसमा चढेँ । पहिलो सिटमा ढोकाको छेउमै बसेको थिएँ । यात्रुहरू खचाखच थिए । मेरै छेउमा रहेको माइक्रोबसको ढोकामा सहचालक उभिएका थिए । 

सिंहदरबारको पश्चिम गेटअगाडि ट्राफिक जाममा गाडी रोकियो । चालकले स्टार्ट बन्द गरेपछि सहचाकलले खल्तीबाट सुर्तीको प्याकेट निकाले । छेउमै रहेकाले मैले देखिहालेँ ।

‘सार्वजनिक यातायातमा सुर्ती खान पाइँदैन नि दाइ,’ मैले सहचालकलाई भनेँ ।

‘खाने बानी छ, के गर्नु नखाइ त चित्त नै बुझ्दैन,’ उनले अटेर गर्दै सुर्ती हातमा लिएर मिच्न थाले । सुर्तीको गन्ध माइक्रोभरी छायो, यात्रुहरूले मुख बिगार्दै नाक थुने ।

‘दाइ तपाईंलाई खान मन लागेपनि सार्वजनिक यातायातमा अरुलाई असर पर्ने गरी खान पाइँदैन, तपाईंले त गाडीमा खान खोज्ने यात्रुलाई समेत खान हुँदैन भन्नुपर्नेमा आफैँले खानुहुन्छ ?’ उनको जिम्मेवारी सम्झाउँदै मैले अर्को प्रश्न गरेँ ।

सुर्तीको गन्धले नाग खुम्च्याइरहेका यात्रुलाई बेवास्ता गर्दै ती सहचालकले सुर्ती मुखमा हालेर माइक्रोभित्रै थुके ।

‘दाइ यसरी भित्रै थुक्न त भएन नि !’ मेरो अगाडि रहेका एक यात्रुले झर्किए । उनको खुट्टामा सहचालको थुक परेछ । 

‘खानेबानी लागेको छ, छुट्टाउनै सकिँदैन के गर्नु ? तपाइहरू सचेत हुनुहुँदो रहेछ, अबदेखि तपाईंहरू चढ्दा चाँहि खाँदिन,’ उनले जवाफ दिए ।

माइक्रोमा रहेका यात्रुहरूले गाडीमा नखानुस् भनेर सल्लाह दिए । मेरो झर्ने समय आइसकेको थियो, म माइक्रोबाट ओर्लिएँ ।

ती सहचालक प्रतिनिधि पात्र मात्रै हुन् । सार्वजनिक यातायातमा सुर्तीजन्य पदार्थको सेवन गर्न नपाइने नियम भएपनि राजधानीमा चल्ने अधिकांश सवारीका चालक तथा सहचालकहरू सवारी साधनभित्रै सुर्तीजन्य पदार्थ सेवन गर्ने गरेका छन् ।

यात्रुलाई सवारीभित्र सुर्ती सेवन गर्न हुँदैन भनेर सचेत गराउनुपर्ने चालक र सहचालकहरू आफैँ सवारीभित्रै बसेर सुर्तीचुरोट सेवन गर्ने गरेको यात्रुहरूको गुनासो छ । सधैँजस्तो सार्वजनिक यात्रा प्रयोग गर्ने यात्रुहरूले चाकल सहचालले खाने सुर्तीजन्य पदार्थको गन्ध मात्रै होइन, नखानुस् भनेर सचेत गराउँदा उल्टै गाली खान्छन् ।

सार्वजनिक यातायातमा चुरोट सुर्ती नखानु भनेर चालकलाई सम्झाउँदा उल्टै गाली खानुपर्ने गरेको लैनचौरमा बस्दै आएकी आकृति न्यौपानले बताइन् ।

‘सुर्ती नखानु भन्दा चलकले नै थर्काउँछन् । एकदिन म माइक्रोमा ड्राइभरको छेउमा रहेको सिटमा थिएँ । जाम भएको समयमा ड्राइभरले सुर्ती निकाले । मैले मलाई सुर्तीको गन्धले टाउको दुख्छ, नखानुस् भनेँ । उनले मलाई किन चढेको ट्याक्सीमा चढ्नुपर्छ नि भन्दै थर्काए,’ न्यौपानेले सुनाइन्, ‘जाम खुलेपछि ती ड्राइभरले रिसाउँदै गाडी यताउता हुने गरी हाकँे, म अगाडि हुत्तिएँ ।’

सार्वजनिक यातायातमा यात्रा गर्दा सुर्ती खाने चालक र सहचालकबाट आफू आजित भएको उनले सुनाइन् । खानु हुँदैन भनेर सचेत गराउँदा चालक सहचालकले यात्रुलाई नै दुव्र्यवहार गर्ने गरेको उनको गुनासो छ ।

धुम्रपान तथा सुर्ती सेवन मानव स्वास्थ्यका लागि अत्यन्त हानिकारक छ । यसको सेवनले आर्थिक र सामाजिक रूपमा असर पार्छ । सुर्तीजन्य पदार्थको उत्पादन, आयात, बिक्रीवितरण र सेवनलाई नियन्त्रण गर्न सुर्तीजन्य पदार्थको

नियन्त्रण र नियमन गर्ने ऐन र सुर्तीजन्य पदार्थ नियन्त्रण र नियमन गर्ने नियमावली २०६८ जारी भयो । सोही नियम र नियमावलीबमोजिम २०७१ सालमा सुर्तीजन्य पदार्थ नियन्त्रण तथा नियमन निर्देशिका लागू गरियो । 

उक्त निर्देशिकामा सार्वजनिकस्थल तथा सार्वजनिक यातायातमा धुम्रपान तथा सुर्तीजन्य पदार्थ सेवन गर्न नपाइने र उक्त कानूनको सबैले पालना गर्नुपर्ने उल्लेख छ । 

सार्वजनिक यातायातमा सुर्तीजन्य पदार्थको सेवन गर्न नपाइने भन्दै सचेतनाका कार्यक्रम पनि बर्सेनि हुने गरेका छन् । सुर्तीजन्य पदार्थको नियन्त्रण र नियमनका लागि भन्दै स्वास्थ्य मन्त्रालयले बर्सेनि करोडौं रकम खर्च गर्ने गरेको छ । तर सार्वजनिक यातायातमा चालक र सहचाकले नै यात्रुलाई असर पर्ने गरी सुर्तीजन्य पदार्थको सेवन गर्दै आएका छन् । 

जसका कारण निर्देशिका लागू भएको ४ वर्ष भइसक्दा पनि सार्वजनिक स्थान तथा यातायातहरूमा सुर्तीजन्य पदार्थको प्रयोगमा भने कुनै कमी आएको पाइँदैन ।