खाद्य प्रविधि तथा गुण नियन्त्रण विभागले दाल, मह, आइसक्रिमलगायत थप १७ वस्तुको मापदण्ड तोक्ने तयारी गरेको छ । यसअघि चिउरा, दालमोठ, भुजिया, पुष्टकारी र गुदपाकको गुणस्तर मापदण्ड तोकेको विभागले थप १७ वस्तुको मापदण्ड निर्धारण गर्न लागेको हो ।

यी वस्तुको गुणस्तर निर्धारण सम्बन्धमा प्राविधिक समितिले काम गरिरहेको विभागका प्रवक्ता मोहनकृष्ण महर्जनले जानकारी दिए । केही वस्तुको मापदण्ड प्राविधिक समितिबाट स्वीकृत भइसकेको छ । केहीको भने स्वीकृत हुने क्रममा रहेको विभागले बताएको छ ।

‘विगतमा खाद्यान्न भनेर मापदण्ड बन्यो । तर वस्तुगत रूपमा छुट्याइएको छैन । महलगायत वस्तु निर्यात हुन्छन्, त्यही भएर अन्तर्राष्ट्रिय कोडेक्सको फर्म्याटमा मापदण्ड तोक्न लागिएको हो,’ महर्जनले भने । वस्तुगत रूपमै मापदण्ड हुँदा व्यापारमा पनि सहजीकरण हुने विभागको निष्कर्ष छ । गर्मी महिना सुरु भएसँगै आइसक्रिमको खपत पनि बढ्छ । यद्यपि यसको मापदण्ड निर्धारण गरिएको छैन । विभागले महको पहिलो पटक गुणस्तर निर्धारण गर्न लागेको हो । महबारे विगतमा पनि मापदण्ड बनाइएको छ । सरकारले महलाई तुलनात्मक वस्तुमा समेत सूचीकृत गरेको छ । मह निर्यातसमेत हुने भएकाले यसलाई अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा लैजान महको गुणस्तरलाई पुनः परिमार्जन गर्न लागिएको महर्जनले बताए ।

विभागको खाद्य स्तर निर्धारण कार्यक्रमअनुसार गेडा सिमी/सिमीको दाल, गेडा बकुला/बकुलाको दाल, गेडा बोडी तथा बोडीको दाल, गेडा राजमा/राजमाको दाल, गेडा केराउ/केराउको दाल, गहतको दाल, गेडा मस्याङ र आइसक्रिमको गुणस्तर तोक्न लागिएको छ । फ्रोजन डेजर्ट, खुवा/कुराउनी, छुर्पी, डेरी ह्वाइट्नर, कर्न स्टार्च, माल्टेड मिल्क फुड, माल्ट बेस्ड मिल्क फुड, पास्ता र महको गुणस्तर पनि तोकिँदै छ । विभागका अनुसार अनिवार्य गुणस्तर मापदण्ड मस्यौदा तयार गरी प्राविधिक विज्ञसहितको समितिमा छलफल भइरहेको छ ।

‘केही दालको गुणस्तर मापदण्ड सरकारले तोकेको छ । उपसचिवको संयोजकत्वमा रहेको गुणस्तर निर्धारणसम्बन्धी समितिले अध्ययन गरिरहेको छ,’ विभागका महानिर्देशक उपेन्द्र रायले भने, ‘प्रयोशालामा परीक्षण, अन्तर्राष्ट्रिय अभ्यासलगायत विषयमा छलफल भइरहेको छ ।’ प्राविधिक समितिबाट स्वीकृत भएपछि महानिर्देशकको संयोजकत्वमा गठित समितिमा छलफल हुन्छ । यसपछि कृषि तथा पशुपन्छी सचिवकहाँ छलफल हुन्छ । सचिवबाट स्वीकृत भएपछि मन्त्रिपरिषद्मा पेस हुने महानिर्देशक रायले जानकारी दिए । ‘मन्त्रिपरिषद्बाट स्वीकृत भएपछि राजपत्रमा प्रकाशन हुन्छ, त्यसपछि कानुनी आधार बन्छ,’ उनले भने । रायका अनुसार विगतमा १ सय ३१ वस्तुको मापदण्ड निर्धारण गरिएको थियो ।

खाद्यवस्तुको माग बढिरहेकाले मापदण्ड पनि बढाउँदै लगिएको विभागले जनाएको छ । हालै विभागले चिउरा, पुष्टकारी, गुदपाक, तेल तथा घिउमा टोटल पोलार मेटेरियल, दालमोठ र १० वटा फलफूल तथा तरकारीमा विषादीको अधिकतम सीमा निर्धारण गरेको थियो । यी वस्तुमा अनुगमन भए पनि अखाद्य वस्तु भए/नभएको, ढुसी र रङको मात्रै निरीक्षण हुन्थ्यो । गुणस्तर निर्धारण भएपछि वस्तुगत रूपमै निरीक्षण गर्न सहज भएको विभागको भनाइ छ ।

चिउरामा फोहोर, अन्य गन्ध एवं ढुसी कीरा, कीराको निष्कासित पदार्थ तथा अन्य हानिकारक पदार्थ हुनुहुँदैन । यसमा कुनै पनि बाह्य रङ प्रयोग गर्न नपाइने उल्लेख छ । दालमोठमा पनि प्राकृतिकबाहेक अन्य रङ प्रयोग गर्न पाइँदैन । भुजियामा पनि प्राकृतिकबाहेक अन्य रङ प्रयोग गर्न नपाइने उल्लेख छ । दालमोठ, भुजिया तथा मिक्स दालमोठ सफा, सुक्खा, उपयुक्त रङ, स्वाद, स्वाभाविक बास्ना भएको र खादा झुरुम्म गर्ने हुनुपर्नेछ । प्याकेजिङ तथा लेबलिङका क्रममा सफा र सुक्खा, खाद्य ग्रेडको प्याकेजिङ सामग्रीमा सिलबन्दी गरी प्याक गर्नुपर्ने उल्लेख छ । तर विभागले मापदण्ड तोके पनि कार्यान्वयन नगरेको उपभोक्ता हित संरक्षण मञ्चका अध्यक्ष ज्योति बानियाँले बताए । ‘हरेक खाद्यवस्तुमा समस्या देखिन्छ । विभागले गुणस्तर निर्धारण गरेको बताए पनि नाम मात्रै भयो,’ उनले भने, ‘अरू खाद्यको कुरा छाडौं, दैनिक उपभोग हुने पानीमै समस्या छ । खै कहाँ छ विभागको मापदण्ड ?’ कान्तिपुर दैनिकमा राजु चौधरीले खबर लेखेका छन् ।