रोपाइँ गर्ने बेलामा किसानले रासायनिक मलको अभाव झेलिरहेका छन् ।

सरकारको लापरवाहीका कारण यस वर्ष पनि मुख्य सिजनमै रासायनिक मल अभाव भएको छ । मकैखेती र चैतेधानको सिजनमा समेत मल अभाव खेपेका किसानले बर्खे धानका लागि बिउ राख्दा समेत मल अभाव भोगेका छन् । रोपाइँ गर्ने सिजनमा पनि मल आउने निश्चित छैन ।

२०७० सालदेखि नै रासायनिक मलको अभाव खेप्दै आएको विराटनगर–१९ का किसान शान्तिप्रसाद घिमिरे बताउँछन् । ‘सरकारले खेती गर्ने सिजनमा मल दिँदैन,’ उनले भने, ‘कालोबजारी गरेर ल्याएको मल महंगो पैसा तिरेर किन्नुपर्छ ।’

प्रतिकिलो ५० रुपैयाँ पर्ने मल किसानले १०० रुपैयाँमा तिर्न बाध्य भएका छन् । झापाबाट १०० रुपैयाँ हालेर मल किनेको बेलबारीका कृषक माधव पोख्रेलले बताए । ‘झापाको अर्जुनधाराको शनिश्चरेबाट प्रतिकिलो १०० रुपैयाँ तिरेर मल ल्याएँ,’ उनले भने, ‘त्यहाँ पनि प्रशस्त पाइएन । मल ल्याउने कम्पनीहरू मल छैन भन्छन् तर व्यापारीले मल लुकाएर बेच्ने गरेका छन् ।’

समयमै मल हाल्न नपाउँदा रोप्ने बेला हुन लागेको धानको बिउ ब्याडमै सुक्न थालेको विराटनगर–१९ की टंकादेवी काफ्लेले बताइन् । ‘मकै रोप्दादेखि नै मल खोज्यौं, थन्क्याउने बेलासम्म पनि मल पाइएन । धानको बिउ राख्दादेखि रासायनिक मलको खोजी गर्‍यौं,’ उनले भनिन्, ‘मकै जस्तै धान थन्क्याउँदा मात्रै मल आउँछ जस्तो लाग्न थाल्यो ।’

नेपालमा आधिकारिक रूपमा रासायनिक मल आयात गर्न २ वटा कम्पनीले अनुमति पाएका छन् तर मुख्य सिजनमा सधैं मल अभाव हुनुमा सरकारी संस्थाकै कमजोरी देखिन्छ । सरकारी स्वामित्वको कृषि सामग्री कम्पनी लिमिटेड र अर्ध सरकारी स्वामित्वको साल्ट ट्रेडिङ कम्पनी लिमिटेडले मल आयात गर्छन् तर कृषकलाई मल दिन सकेका छैनन् ।

कृषि सामग्री कम्पनी लिमिटेडका अनुसार कृषि सामग्री कम्पनी लिमिटेड १ नम्बर प्रदेशमा १ हजार २०० मेट्रिक टन पोटास र ८५० मेट्रिक टन डीएपी मल मौज्दात छ । साल्ट ट्रेडिङसँग मलको मौज्दात शून्य छ । कृषि सामग्री कम्पनीमा पनि युरिया मल छैन । भएकै मल पनि कृषि सामग्री कम्पनी लिमिटेडले बाँड्न चासो देखाएको छैन । 

मागअनुसार मल नभएकै कारण वितरण गर्न समस्या भएको कृषि सामग्री कम्पनी लिमिटेड प्रादेशिक कार्यालय १ नम्बर प्रदेशका प्रमुख नरेशकुमार सापकोटाले बताए । ठेकेदारले समयमै मल नल्याइदिएका कारण समस्या भएको उनले बताए । भएको मल असारको दोस्रो हप्तादेखि वितरण गरिने उनले बताए । 

भारतसँग सीमा जोडिएका क्षेत्रबाट मल ल्याएर बिचौलियाले मल बेच्ने गरेको कृषकले आरोप लगाएका छन् । साइकलमा मल ल्याएर कालोबजारी गरेको सूचना बढेकाले सीमा नाकामा कडाइ गर्न थालिएको मोरङका प्रहरी प्रमुख प्रहरी उपरीक्षक शान्तिराज कोइरालाले बताए । भारतसँग सीमा जोडिएका झापा, मोरङ, सुनसरी लगायतका जिल्लाबाट मल ल्याएर कालोबजारी गर्ने गिरोह सक्रिय भए पनि सम्बन्धित निकाय मौन छ । अवैध रूपमा ल्याएको ३० बोरा रासायनिक मल नियन्त्रणमा लिएको मोरङ प्रहरीले जनाएको छ । 

प्रदेशको कृषि मन्त्रालयका अनुसार १ नम्बर प्रदेशमा ३ लाख ४० हजार ८२९ हेक्टर क्षेत्रफलमा बर्खे धान खेती लगाइन्छ । बर्खे खेती लगाउनका लागि मात्रै १६ हजार मेट्रिक टन डीएपी र सोही अनुसारको युरिया र पोटास आवश्यक पर्ने कृषि प्राविधिकहरू बताउँछन् ।

प्रदेशलाई अन्न भण्डारका रूपमा चिनिन्छ । मल अभाव हुँदा उत्पादनमा गिरावट आउने कृषि मन्त्रालयका कृषि प्रसार अधिकृत अभिमन्यु अधिकारी बताउँछन् । हरेक मल अभाव हुँदा किसान चिन्तित बन्ने गरेका छन् । प्रदेशका पहाडी जिल्लामा जेठ अन्तिम हप्तादेखि र तराईका जिल्लामा असार पहिलो हप्तादेखि रोपाइँ शुरू हुन्छ ।

कृषिप्रधान देशका किसान कालोबजारीको मल किन्न बाध्य हुँदा पनि राज्य मौन छ ।