कांग्रेसमा पछिल्लो समय नीति महाधिवेशनको बहस निकै चर्चामा छ । गत वर्ष भएको १४ औं महाधिवेशनमा कांग्रेसको नेतृत्व मात्रै चयन भएको थियो । तर, नीतिमा विषय प्रवेश पनि भएको थिएन । कोभिड महामारीलाई कारण देखाउँदै कांग्रेसले महाधिवेशनलगत्तै नीति महाधिवेशन गर्ने घोषणा गरेको थियो । 

घोषणाको एक वर्ष बित्दा पनि नीति महाधिवेशन डाक्नेबारे पार्टीमा छलफलसमेत भएको छैन । पार्टीको एउटा ठूलो कार्यक्रममा पार्टीलाई मार्गदर्शन गर्ने नीति, सिद्धान्त र विचारबारे कुनै बहस नै नभएपछि नीति महाधिवेशनको आवश्यकता कांग्रेसले महसूस गरेको थियो ।  तर यस्तो बैठक डाक्नेरबारे यो एक वर्षमा कांग्रेसभित्र कुनै छलफल र संवाद नै हुन सकेन । 

‘कुनै पनि दल वैचारिक रूपमा प्रस्ट नभएसम्म नतिजामुखी हुन सक्दैन । हामीले चार वर्षका लागि गत वर्ष नेतृत्व त फेर्‍यौं, तर नीतिका विषयमा एउटा राजनीतिक प्रस्ताव समेतमा छलफल गरेनौं । कोभिडलाई देखाएर पन्छिने काम भएको थियो,’ सह–महामन्त्री जीवन परियारले लोकान्तरसँग भने, ‘नेतृत्व चयन भएपछि अब कस्ता कार्यक्रम लिएर अघि बढ्ने, कार्ययोजना के हुने भन्ने प्रस्ट नहुँदा अलमलमा परिन्छ । हचुवामा भन्दा कार्यक्रम, विचार र बहस गरेर निष्कर्ष पुग्दा पार्टी जीवन्त बन्छ भनेर नीति महाधिवेशनको आवश्यकता महसूस गरिएको हो ।’ 

कांग्रेस प्रवक्ता डा. प्रकाशशरण महतले पनि गत वर्ष नेतृत्व मात्रै चयन भएको भन्दै नीति महाधिवेशनको आवश्यकता महसूस गरिएको बताए । 

‘कोभिडसहितका कारणले गत वर्ष हामीले महाधिवेशनसँगै नीति महाधिवेशन गर्न सकेनौं । हामी नीतिगत विषयमा छलफल नगरी सिधै निर्वाचनमा गयौं,’ महतले लोकान्तरसँग भने, ‘बीचमा चुनावसहितका गतिविधिले गर्दा हुन सकेन । केन्द्रीय समितिमा छलफल गरेर एउटा टुंगोमा पुग्छौं ।’

तत्काल गर्ने कि पछि भन्नेमा विवाद

प्रवक्ता महतले तत्काल नै नीति महाधिवेशन गर्न सम्भव नभएको बताए । 

‘पार्टीमा साथीहरूले माग गरे भन्दैमा तत्कालै गरिहालौं भन्ने कुरा सम्भव छैन,’ महतले भने, ‘तर केन्द्रीय समिति बैठकपछि समय हेरेर हामी एउटा टुंगोमा पुग्छौं ।’ 

सत्ता गुमाएकै बेला नेतृत्वको आलोचना र कमजोरीसमेत केलाइने यो महाधिवेशनको पक्षमा तत्काल संस्थापन तयार नभएको उनको भनाइबाट बुझिन्छ ।

तर संस्थापनइतर पक्ष पार्टीलाई कार्यक्रम दिएर अगाडि बढाउने नै नीति महाधिवेशनले भएकाले यसको झन् बढी आवश्यकता भएको बताउँछ । ठूलो पार्टी भएर पनि कांग्रेस केन्द्रदेखि सातवटै प्रदेशमा सत्ताबाट विमुख हुनुका पछाडि पार्टीको नीतिमै कतै विचलन र कमजोरी भएको इतर पक्षको जिकिर छ ।

आफ्नो आदर्श र सिद्धान्त केही पनि नमिल्ने पार्टीसँग चुनावी तालमेलसम्मको कमजोरीलाई केलाउनुपर्ने भएकाले पनि छिटो नीति महाधिवेशन गरेर अगाडि बढ्नुपर्ने पक्षमा उनीहरू छन् । 

‘हामी देशैभर एक्लै लड्न सक्ने पार्टी हौं । तर आवश्यकता भन्दै स्थानीय तहदेखि प्रदेश र संघको चुनावमा पनि चुनावी तालमेल गर्‍यौं । हामीले अलग दलको चिह्नमा भोट हालेर जिताएका साथीहरू अर्को दलको शरणमा पुगेर सरकार बनाइरहेका छन्,’ सहमहामन्त्री परियार भन्छन्, ‘यसैले हाम्रो नीतिमै कमजोरी रहेको देखिन्छ । परिवर्तित दुनियाँमा विचार र बहसलाई समयानुकूल सही दिशामा अगाडि बढाउन पनि यो नीति महाधिवेशन आवश्यक छ ।’ 

गठबन्धनको नीति लिँदा धेरैले चुनावमा टिकट नपाएकाले अन्तर्घात बढेको र चुनावमा झन् कमजोर नतिजा आत्मसात गर्नुपरेको इतर पक्षको आरोप छ । 

पार्टीलाई परिमार्जन र विचारमा बहस गर्दै समायानुकूल सही दिशामा अगाडि बढाउन नीति महधिवेशन आवश्यक भएको उनीहरूको तर्क छ ।  

महमन्त्रीद्वयको दबाब 

नीतिमा देखिएको अलमलकै कारण चुनावी नतिजा कमजोर देखिएको भन्दै महामन्त्रीद्वय गगन थापा र विश्वप्रकाश शर्माले यस्तै भइरहे जनतामा विश्वास फर्काउनै गाह्रो पर्ने बताएका छन् ।

‘कांग्रेसमा आज जुन अलमल छ, त्यो रहँदासम्म जनताको विश्वास फर्काउन सकिन्न । पार्टीलाई यो अलमलबाट बाहिर निकाल्नैपर्छ । अहिलेको परिस्थितिलाई शक्तिमा बदलेर पार्टीलाई पुनर्जागृत गर्नैपर्छ । त्यसका लागि अविलम्ब पार्टीको संरचना र संगठन गतिशील तथा चुस्त बनाउनै पर्नेछ,’ मेलमिलाप दिवसको अवसरमा संयुक्त विज्ञप्ति जारी गर्दै महामन्त्रीद्वयले भनेका थिए, ‘विधानतः पार्टीमा बनाउनुपर्ने सबै संरचनाहरू र भ्रातृ तथा सुभेच्छुक संस्थाहरूलाई विधिसम्मत पूर्णता दिने, पार्टीको केन्द्रदेखि टोल समितिसम्म जागरणका कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने, विधानबमोजिम गर्नुपर्ने नीति महाधिवेशन गरी पार्टीको नीति, योजना र कार्यक्रम तय गर्ने काम अविलम्ब गर्नुपर्नेछ । यसलाई तदारुकताका साथ अगाडि बढाउने छौं ।’ 

समयमा पार्टीका संरचना पूरा भएर देशभरका नेता कार्यकर्ताले जिम्मेवारी पाएको भए पार्टी झन् क्रियाशील र सक्रिय हुने उनीहरू दाबी छ । यस्तो हुँदा चुनावी परिणाम नै राम्रो हुने अवसरलाई पार्टी नेतृत्वले खेर फालेको आरोपसमेत महामन्त्रीद्वयले लगाउँदै आएका छन् । 

पार्टीमा नीतिगत र वैचारिक सुधारका लागि दबाब दिँदै आएका डा. शेखर कोइरालाले नीति महाधिवेशनले पार्टीलाई धारिलो र प्रस्ट बनाएर लाने बताएका छन् ।

एक साताअघि विराटनगर पुगेर कोइरालाले छिट्टै नीति महाधिवेशन गर्नुपर्ने बताएका छन् । शक्ति आर्जन गरेको पार्टी विपक्षमा बस्नुपर्ने, अल्मलिने जस्ता समस्या नीति र कार्यक्रममा प्रस्ट नहुँदा आएको शेखरको दाबी छ । 

माग विशेष महाधिवेशनको पनि 

गठबन्धन गर्दा पनि चुनावी परिणाम सोचेजस्तो नआएको र सरकार पनि बनाउन नसकेपछि कांग्रेसमा विशेष महाधिवेशनको पनि माग भएको छ । 

खासगरी संस्थापन इतर पक्षले ठूलो दलको रूपमा कांग्रेस उदाए पनि सभापति शेरबहादुर देउवाको हठका कारण केन्द्रदेखि प्रदेशसम्मै शक्तिविहीन बन्नुपरेको आरोप लगाइरहेको छ । 

सबैभन्दा ठूलो पार्टी नै किनारामा पर्नुको कारण सभापतिको कमजोर क्रियाशीलता भएको आरोप उनीहरूको छ । तर पार्टी संस्थापन पक्ष महाधिवेशन भएको एक वर्ष पनि नपुगेको अवस्थामा विशेष महाधिवेशनको कुरा सुन्न पनि तयार छैन ।

‘राजनीतिमा सत्तालाई मात्रै प्राथमिकता दिँदा अहिले कांग्रेस कमजोर जस्तो देखिएको हो । तर तथ्यलाई हेर्ने हो भने सत्तामा कमजोर देखिए पनि हामी शक्तिमा बलियो छौं,’ प्रवक्ता डा. प्रकाशशरण महत भन्छन्, ‘गत चुनावमा हामी केन्द्रदेखि प्रदेशमा प्रतिपक्षमा पनि कमजोर थियौं । तर आजका दिनमा केन्द्र र चारवटा प्रदेशमा पहिलो शक्तिका रूपमा उदाएका छौं । स्थानीय तहमा पनि हामी पहिलो छौं । यसैले आत्तिएर विशेष महाधिवेशन बोलाउने मात्रै भनेर हुँदैन ।’

कसरी बोलाइन्छ विशेष महाधिवेशन ? 

कांग्रेस विधानको धारा १७ उपधारा २ मा विशेष महाधिवेशन बोलाउने प्रावधानको व्याख्या छ । जसअनुसार केन्द्रीय कार्यसमितिले आवश्यकता ठानेमा वा केन्द्रीय महाधिवेशनका ४० प्रतिशत सदस्यले आवश्यक विशेष कारण खुलाई केन्द्रसमक्ष लिखित अनुरोध गरेमा निवेदन परेको ३ महिनाभित्र विशेष महाधिवेशन बोलाउनुपर्ने हुन्छ । 

१४ औं महाधिवेशनमा दोस्रो चरणसम्म पुगेको सभापतिको निर्वाचनमा शेखर पक्षले ठ्याक्कै ४० प्रतिशत मत पाएको थियो । यसबीचमा स्थानीय तह, प्रदेश र संघको निर्वाचनमा टिकट पाइने आशाले संस्थापन इतरका नेता कार्यकर्ता धेरै संस्थापनमा फर्किएको अनुमान छ । 

पछिल्लो समय मुखैमा आएको सत्ता नै गुमाउनुपरेपछि कांग्रेसमा एकाएक देउवाविरोधी माहोल त बनेको छ, तर पनि केन्द्रीय समिति, संसदीय दल, प्रदेश र जिल्ला कार्यसमितिको संगठनात्मक स्वरूपमा देउवा अझै बलियो अवस्थामा छन् ।