बुटवल – भौतिक र प्राविधिक संरचना र पूर्वाधारको अभावमा सरकारी निकायले प्रभावकारी काम गर्न नसकेको बताइन्छ । बजारमा हुने कालोबजारी र अखाद्य वस्तुको बिक्रीवितरणमा सरकारले कडाइ गर्न सकेको छैन ।

बजारमा बिक्री हुने उपभोग्य वस्तुको गुणस्तर जाँच गर्न स्थापना भएका संरचनालाई नै सरकारी निकायले प्रयोगविहीन बनाउने गरेको पाइएको छ । सञ्चालनमा आएको १ वर्षमै बुटवलको हरियो तरकारी र फलफूलमा प्रयोग गरिएको विषादी परीक्षण गर्ने ‘विषादी अवशेष दु्रत विश्लेषण इकाई प्रयोगशाला’ बन्द भएको छ ।

बुटवल कृषि उपज तथा थोक बजार केन्द्रमा रहेको प्रयोगशाला कर्मचारी अभावले गएको असोज २० गतेदेखि बन्द भएको हो । प्रयोशाला बन्द हुँदा मानव स्वास्थ्यमा गम्भीर असर गर्ने विषादी परीक्षणमा बाधा पुगेको छ । 

प्रयोगशालामा गत वर्ष भदौदेखि तरकारी तथा फलफूलमा हुने विषादीको ल्याब परीक्षण गरिँदै आइएको थियो । विषादी अवशेष दु्रत विश्लेषण इकाई बुटवलका कार्यालय प्रमुख रामबहादुर खत्रीले सरकारले प्रयोगशालाका लागि आवश्यक कर्मचारी खटाउन नसक्दा सञ्चालनमा आएको छोटो समयमै प्रयोगशाला अलपत्रजस्तै बनेको बताए ।

‘प्रयोगशालाका लागि मसहित ३ जना कर्मचारी थियौं,’ बाली संरक्षण अधिकृत समेत रहेका प्रमुख खत्रीले भने, ‘१ जना कर्मचारीको करार सकिएपछि जानुभयो । करार थप भएन । अर्को १ जना ल्याब परीक्षण गर्ने प्राविधिकको काजसरूवा भएपछि म १ जनाले कार्यालयले खोलेर मात्र बसेको छु । परीक्षण गर्ने सबै कार्य विगत डेढ महिनादेखि पूर्ण रूपमा बन्द भएको छ ।’ 

प्रयोगशालाले १ वर्षको अवधिमा ११ प्रकारका तरकारी र फलफूलमा  मानव स्वास्थ्यका लागि ‘घातक’ (खान अयोग्य) रासायनिक विषादीको बढी प्रयोग गरिएको परीक्षणमा देखिएको थियो । भन्टा, सिम्ला र बोडी, मालभोग केरा, करेला काउली लगायतका ११ प्रकारका तरकारीमा खान अयोग्य ४५ प्रतिशतभन्दा बढी स्फ्याक्टोमिटर देखिएको थियो ।

पछिल्लो समय व्यावसायिक तरकारी खेती बढ्दै गएको छ । त्यसमा लाग्ने किरा नष्ट गर्न र छिटो प्रतिफल प्राप्त गर्ने उद्देश्यले तरकारीमा विषादी प्रयोग गरी तत्काल बजारमा ल्याउँदा मानव स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पुर्याउँदै आएको छ । उपभोक्तालाई विषादीरहित तरकारी र फलफूल खुवाउने उद्देश्यले स्थापना गरिएको प्रयोगशाला बन्द भएपछि तरकारीमा जथाभावी विषादी प्रयोग गरेर उपभोक्ताको स्वास्थ्यमाथि गम्भीर खेलवाड गर्नेहरू पुनः सलबलाउन थालेका छन् । 

५ नम्बर प्रदेशमा बुटवल र नेपालगञ्जमा प्रयोगशाला थिए । नेपालगञ्जको प्रयोगशाला पनि कर्मचारी अभावले बन्द भएको खत्रीले जानकारी दिए । बाली संरक्षण निर्देशनालय अन्तर्गत करीब १ करोड रूपैयाँ लगानीमा स्थापना भएको प्रयोगशाला स्थापना गरिएको थियो । 

अहिले कार्यालय प्रमुखले कार्यालय खोल्ने र बन्द गर्ने काम मात्र गर्दै आएका छन् । गत वर्ष सरकारले बुटवलसहित मुख्य ७ सहरमा द्रुत प्रयोगशाला स्थापना गरिएको थियो । 

कार्यालयले प्रयोगशालासहित बजारमा छड्के अनुगमन, बिहानै बजार आएको तरकारी तथा किसानको खेत बारीमा पुगेरसमेत अनुगमन गर्दै समेत आएको थियो । तरकारीमा विषादीको मात्रा जथाभावी प्रयोग भइरहेको र विषादीको अवशेष नसकिँदै बजारमा बिक्री वितरण गरिँदा जनस्वास्थ्यमा प्रत्यक्ष असर परेकाले त्यसलाई नियन्त्रण गर्न प्रयोगशाला प्रभावकारी भएको थियो ।

‘प्रयोगशाला बन्द भएपछि अब छड्के अनुगमन पनि गर्न नसक्ने अवस्था भयो,’ प्रमुख खत्रीले भने, ‘हामी गएपछि किसानहरू तरकारीमा बढी विषादी प्रयोग गर्न केही हच्किएका थिए । अब फेरि बढी प्रयोग गर्न सक्ने छ । जसको रोकथाम गर्न कुनै सरकारको योजना छैन ।’ देशभर तरकारीमा विषादीको मात्रा बढेपछि सरकारले बुटवलसहित ७ प्रदेशमा द्रुत प्रयोगशाला स्थापना गरेको हो । 

काठमाडौंको कालीमाटीसहित बुटवल, नेपालगञ्ज झापाको विर्तामोड, सर्लाही, पोखरा र कैलालीमा स्थापना भएका प्रयोगशाला एकैसाथ सञ्चालनमा आएका थिए । बाली संरक्षण निर्देशनालयअन्तर्गत करीब १ करोड रूपैयाँको लगानीमा स्थापना भएको प्रयोगशाला सञ्चालनमा आएको हो । कृषि उपजमा दैनिक ३ सय मेट्रिक टनसम्म तरकारी आउने गर्छ । यहाँ आउने ३० प्रतिशत तरकारी र ७० प्रतिशत फलफूल भारतीय हुन्छन् ।