लमजुङ- काम गर्दा असहज हुने, भारी बोक्दा अप्ठ्यारो । लमजुङकी ६२ वर्षीया सानमाया घलेलाई । बेलाबेला तल्लो पेट दुख्ने भइरहन्थ्यो । जनचेतनाको अभाव र भौगोलिक विकटताले सानमाया लामो समय पीडा सहेर बसिन् । तर, एकदिन पीडा असह्य भएपछि उपचारका लागि लमजुङबाट पोखरा झरिन् । उपचारका क्रममा थाहा भयो– पाठेघरमा घाउ भइसकेको रहेछ । उपचारपछि फर्किएकी सानमाया अहिले थोरै ठीक छिन् । तर, अहिलेपनि बेलाबेला पेट दुख्ने गरेको उनी बताउँछिन् । ‘घाउ भएको पालिएपनि काम गर्दा कहिलेकाहीँ दुख्छ,’ उनले भनिन् । 

सानमायालाई बेलाबेला अस्पताल धाइरहनुपर्छ । उनलाई बुढ्यौलीसँगै लाग्ने रोगले छोएको छ । त्यसैले पनि हो अस्पताल झरिरहनुपरेको । तर, बाटो देख्दा उनलाई उपचार गर्न पनि नजाउँ लाग्छ । त्यसो त जिल्लाकै विकट मानिन्छ दूधपोखरी गाउँपालिका । त्यसमा पनि वडा नम्बर २ पालिकाबाट पर छ । जिल्ला सदरमुकाम झर्न एकदिन नै लाग्छ । तीन घण्टामा आइने स्वास्थ्यचौकीमा आवश्यक पर्ने सबै उपचार मिल्दैन । 

आवश्यक स्वास्थ्यका जनशक्ति, पूर्वाधार विकासको अभाव त छ नै । यातायातको बढी असुविधा छ । घरभन्दा तल बाटो पुगेको छ । तर, चाहिएको बेला गाडी पाइँदैन । जीप हो चल्ने । त्यो पनि भनेको बेला पाइँदैन 

वडा नं २ को विचौर स्वास्थ्य चौकी बलेडाँडाबाट पर पर्छ । विचौरको स्वास्थ्य चौकीभन्दा गोरखाको अजिरकोट गाउँपालिकाको भच्चेक स्वास्थ्य चौकीमा अलि सुविधासम्पन्न छ ।

 
 
सदरमुकाम जान एकदिन लाग्छ । भच्चेक एकदिनमा पुगेर फर्किन सकिन्छ । त्यसैले बलेडाँडाका स्थानीय आधारभूत उपचारका लागि गोरखाको भच्चेक स्वास्थ्य चौकी पुग्छन् । सानमाया पनि उतै जाने गर्छिन् । ‘हिँड्न सक्नेलाई भच्चेक जान सजिलो छ । यसर्थ हिँड्न सक्ने त्यहाँ जान्छन् । यहाँको भन्दा त्यहाँको उपचार राम्रो छ । मैले पनि त्यहाँ गएर चेक गरेको छु । त्यहाँ भिडियो एक्से पनि गरिदिन्छ,’ उनले भनिन् । 

त्यसो त यातायात असुविधाका कारण भच्चेक पनि पैदल नै हिँडेर पुग्नुपर्छ । दैनिक रुपमा बस चल्दैनन् । सहज पहुँच नभएपनि उपचार गराउन पुग्छन् स्थानीय । तर, आकस्मिक अवस्था आएमा स्थानीयलाई सकस छ । यातायातको सुविधा नहुँदा ज्यान नै दाउमा राख्नुपरेको छ । वडा नं २ को बलेडाँडा, भुल्मीचोकका स्थानीयले भोग्नुपरेको समस्या हो यो । 

आकस्मिक उपचार आवश्यक परेमा पैदल नै हो स्वास्थ्यचौकी पुग्ने । भुल्मीचोकका स्थानीयले दुई घण्टा र बलेडाँडाकालाई तीन घण्टा पैदल यात्रा गर्नुपर्छ । गाउँमा आजभोलि युवा छैनन् । यसले गर्दा बिरामी बोक्न मान्छे नपाइने अर्की स्थानीय सन्तमाया तामाङको दु:खेसो छ ।  एम्बुलेन्सको सुविधा पनि नभएको र गाडी आक्कलझुक्कल मात्र आउने उनी बताउँछिन् ।

‘बिरामी भइयो भने बोक्ने मान्छे नपाएर हस्पिटल जान गाह्रो हुन्छ । गाउँमा बूढाबूढी र केटाकेटी मात्रै छन् । तिनीहरूले बोक्न सक्दैनन् । गाडी पाउँदैन,’ उनले समस्या सुनाइन्, ‘पहिला–पहिला विचौरमा एम्बुलेन्स ल्याइन्थ्यो, अहिले त खै देखिँदैन । न गाडी पाइन्छ, न बोकेर लाने मान्छे !’ 

अझ यस्तो अवस्थामा आकस्मिक घटना र गर्भवतीलाई अप्ठ्यारो पर्ने गरेको सन्तमायाको भनाइ छ ।  सुत्केरी व्यथा लागेपछि अधिकांश गर्भवतीलाई हिँडाएर नै स्वास्थ्य चौकी पुर्याउने गरेको उनले सुनाइन् । यद्यपि थप उपचार आवश्यक परे सक्नेले ‘रिजर्भ’ गरेर सदरमुकाम झार्ने गरेका छन् । 

स्वास्थ्य चौकीमा समेत भनेको बेला आवश्यक उपचार मिल्दैन । आवश्यक स्वास्थ्य उपकरण वा औषधिको अभाव भएको बताउँछिन् भुल्मीचोककी स्थानीय माया गुरुङ । 

‘सिकिस्तै बिरामी भइयो भने जानै नसक्ने अवस्था छ । न बोकेर लान मिल्ने न गाडी जाने,’ उनले भनिन्, ‘पहिलेको पुरानो स्वास्थ्य चौकीमा  खासै सुविधा छैन । अहिले नयाँ बन्दैछ, त्यसमा हुन्छ कि भन्ने अलि–अलि आशा छ ।  विचौर स्वास्थ्य चौकीमा त कोही बेला सिटामोल पनि नआउने अवस्था छ।’

१२ करोड बनेको अस्पताल सञ्चालनमा अनिश्चिता 

यो दुर्दशा मायाले उल्लेख गरेको ‘पुरानो’ विचौरको स्वास्थ्य चौकीको हो । विचौरस्थित अल्काचौरमा १५ शय्याको अस्पताल निर्माणको अन्तिम चरणमा छ । निर्माणधीन अस्पतालले स्थानीयमा थोरै आशा भने जगाएको छ । तर, निर्माणको अन्तिमा चरणमा रहेको यो अस्पताल सञ्चालनबारे टुंगो छैन  । अस्पताल सञ्चालन हुनेमा स्वयं गाउँपालिका उपाध्यक्ष क्षेत्रबहादुर गुरुङ नै संशयमा छन् । 

‘करिब–करिब सम्पन्न भयो । सञ्चालनमा आउन त त्यस्तै हो । अब यो डाक्टर छैन । त्यत्रो १५ शय्या हस्पिटल त बन्यो, तर यहाँ दरबन्दीहरू नै छैन । दरबन्दी पालिकाले राख्न सक्ने भएन । माथिबाट पठाइँदैन,’ उनले भने । 

दरबन्दी नभएपछि विचौरको स्वास्थ्यचौकी अस्पतालमा सार्ने योजनामा पालिका रहेको उनले सुनाए । यो बाहेक अन्य विकल्प नरहेको उनको भनाइ छ । स्वास्थ्यको पूर्वाधार अभाव अर्को यातायातको असुविधा । पालिकाले यातायातको समस्या समाधान गर्न लागिपरेको सुनाए । 

‘ढलानको कारणले बाटो रोकिएको छ । चार–पाँच दिन भयो अहिले गाडी विचौर पुगेको छ । गाउँपालिकाको सोच बाह्रै महिना गाडी चलाउने भन्ने छ । सकुञ्जेल गर्ने हो । भर्खर–भर्खर खोलेको बाटो भएकाले गाह्रो–गाह्रै छ,’उनले थपे । 
 
विकट गाउँपालिका भएका कारणपनि पालिकाको आवश्यकता थुप्रै रहेको उनी सुनाउँछन् । त्यसैले पनि प्राथमिकतामा परेका योजनामध्ये पनि छनाेट भएर काम अघि बढिरहेको उनको भनाइ छ । 

सरकारले स्वास्थ्यलाई प्राथमिकतामा राख्दै देशभरका स्थानीय तहमा ५, १० र १५ शय्याका अस्पताल निर्माण गर्ने योजना अघि सारेको थियो । २०७७ सालमा सरकारले ल्याएको यो महत्वाकांक्षी योजनामा अस्पताल सञ्चालनका लागि आवश्यक पर्ने जनशक्ति व्यवस्थापनका लागि मापदण्ड समेत बनाइएको थियो । पाँच शय्या, १०, शय्या र १५ शय्या अस्पताल व्यवस्थापनका लागि जनशक्ति तोकिएको थियो ।

१५ शय्याको अस्पताल व्यवस्थापनका लागि तीनजना मेडिकल अफिसर र २७ स्वास्थ्यकर्मी खटिने मापदण्ड बनेको थियो । तर, अहिले जनशक्तिपूर्ति गर्ने दरबन्दी नहुँदा अस्पताल सञ्चालन विषय नै अन्योल छ । एकैपटक देशैभर शिलान्यास भएका स्थानीय तहका अधिकांश अस्पताल अहिले अलपत्र छन् । अल्काचौरको १२ करोड ९० लाख ४९ हजार ३६९ रुपैयाँमा सम्झौता भएको थियो ।