रूपन्देहीमा ज्ञानु पौड्याल परिचित नाम हो । सामाजिक क्षेत्रलाई आफ्नो कर्मक्षेत्र बनाएकी पौड्यालले सामान्य परिवारबाट उदाउँदै एक सबल महिलाको पहिचान बनाएकी छन् ।

उनी हाल विभिन्न संघसंस्थाको नेतृत्व गर्दै समाजसेवामा सक्रिय छिन् । 

अटल, आत्मविश्वास, कामप्रतिको लगाव र निरन्तरताले भैरहवाकी पौड्याल सामाजिक क्षेत्रमा नेतृत्वदायी भूमिका उभिन सफल भएकी हुन् । अप्ठ्यारोमा परेका महिलालाई पुनःस्थापित गराउँदै उनीहरूको स्पर्समा पौड्याल रमाउँछिन् । यो अवस्थामा आइपुग्न ज्ञानुले संघर्षका पहाड छिचोलेकी छन् । 

द्वन्द्व प्रभावित, अभावमा परेका गभर्वती, सुत्केरी, हिंसामा परेकाहरूको संरक्षण र उद्धारमा उनी सुगन्ध भेट्छिन् । सामाजिक क्षेत्रमा वर्षौं काम गरेकी उनले सामाजिक कर्ममा लगाव राख्नुमा परिवारको प्रभाव गाँसिएको छ । अन्ततः ज्ञानुले जीवनसँग जोडिएका र रुचिको क्षेत्रलाई नै काम बनाइन् । 

दर्जनौं संघसंस्थाको नेतृत्व गर्दै उनले आफूलाई अब्बल रूपमा सामाजिक क्षेत्रमा क्रियाशील महिलाको रूपमा उभ्याएकी छन् ।

सुदूरपश्चिमको विकट पहाडी जिल्ला बाजुरामा जन्मिएकी हुन् ज्ञानु । बाल्यकालपछि बर्दियाको अंशुवर्मा माविमा विद्यालय तहको अध्ययन पूरा गरिन् उनले । 

उच्च शिक्षा कर्णालीको सुर्खेतबाट पूरा गरिन् । भैरहवाका दिनेश पौड्यालसँग विवाह बन्धनमा बाधिएसँगै उनको कर्मथलो रूपन्देही बन्यो । सिद्धार्थनगर नगरपालिका–८ मा उनको घर छ । २०४६ सालमा सरकारी सेवा स्वास्थ्य क्षेत्रमा प्रवेश गरिन् उनले । 

९ वर्षजति सरकारी सेवामा काम गरेकी उनले सरकारी जागिर चटक्कै छाडेर कास्कीको पोखराबाट युवाहरूमा लागूऔषधको रोकथामबाट सामाजिक क्षेत्रमा लागिन् । त्यससँगै सामाजिक क्षेत्रमा उनको रुचि बढ्दै गयो ।

समाज सेवामा ज्ञानुको ढोका त्यसपछि पनि उघ्रिरह्यो । अझै फराकिलो हुँदै गयो । 

आईएनएस, वार्च लगायतका दर्जनौं संस्थामा काम गरिन् उनले । नमूना एकीकृत विकास परिषद् संस्था खोलेर गर्भवती र सुत्केरीका लागि काम गर्न थालिन् । ‘शुरूमा म सरकारी सेवामा प्रवेश गरें,’ ज्ञानु भन्छिन्, ‘तर मेरो रुचि र दक्षता सामाजिक क्षेत्रमा थियो । अन्ततः यहीँ क्षेत्र रोजें । यो क्षेत्र नयाँ अनुभव पनि थियो । अहिलेसम्म यसैमा म खुशी र क्रियाशील छु ।’

नमूना एकीकृतले जिल्लामा धेरै काम गरेको छ । महिलाको नेतृत्व क्षमता विकास, सुरक्षित मातृत्व, द्वन्द्व प्रभावितको अधिकार, बालअधिकार र उनीहरूको जीविकोपार्जनमा काम गर्छ ।

मुलुकमा शान्ति स्थापना भएपछि शान्ति समिति रुपन्देहीको १ वर्ष संयोजक भएर काम गरिन् उनी । शान्ति समितिको नेतृत्व गर्दा जिल्लामा उनले धेरै द्वन्द्व प्रभावितको घाउमा मलम लगाइन् । 

त्यो बेला द्वन्द्वपीडितको संरक्षण, अधिकार प्राप्ति, सशक्तीकरण, पुनःस्थापना र राज्यबाट दिइएको सेवासुविधा लक्षित वर्गसम्म पुर्‍याइन् । द्वन्द्व प्रभावितको पुनर्मिलन कार्यक्रमले गर्दा राज्य र द्वन्द्वरत पक्षका द्वन्द्व प्रभावितहरू एकैठाउँ बसेर छलफल गर्ने वातावरण बन्यो । सम्बन्ध सुमधुर भएको र समुदायले द्वन्द्व प्रभावित परिवारलाई हेर्ने दृष्टिमा केही सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन ज्ञानु सफल भइन् । उनकै पहलमा जिल्लाका धेरै द्वन्द्व प्रभावित महिलाले व्यवसाय सञ्चालन गरिरहेका छन् । तत्कालीन ७५ जिल्लामध्ये रुपन्देही शान्ति समितिको काममा रूपन्देही उत्कृष्ट जिल्ला घोषणा भएको थियो ।

आर्थिक सशक्तीकरणमा काम गर्दै आएको देशकै धेरै शेयर सदस्य रहेको जनउत्थान सहकारीकी अध्यक्ष पनि हुन् ज्ञानु । सहकारीमा २६ हजार शेयर सदस्य छन् । सहकारीको २ अर्ब ५१ करोड कूल पुँजीसहित १८ करोड जगेडा कोष बनेको छ । सहकारीका ८ वटा सेवा केन्द्र र ५४ जना कर्मचारी पनि उनैको मातहतमा छन् । 

महिलाको क्षेत्रमा सामाजिक काम र आर्थिक समृद्धिलाई सँगसँगै लैजान महत्त्वपूर्ण काम पौड्यालले गर्दै आएकी छन् । उनी नेतृत्वको सहकारी अवलोकन गर्न वर्षमा ३०० जनाभन्दा बढी आउने गरेका छन् । अहिले जनउत्थान ‘लर्निङ सेन्टर’को रूपमा स्थापित भएको छ । 

कोरोना महामारीको समयमा किसानको तरकारी खेतबारीमा कुहिन थालेपछि कृषि एम्बुलेन्स सञ्चालन गरी ४२ लाख रूपैयाँको तरकारी उपभोक्ताको घरघरमा पुर्‍याएर बिक्री गरियो । यो कामको पहलकदमी उनी पौड्यालले नंै गरेकी थिइन् । 

‘बिहानदेखि साँझसम्म फोन आइरहन्छ । कार्यक्रमदेखि समस्यामा परेकाहरूको क्षेत्रमा काम गर्दा दिन बित्छ । अहिले त आफूलाई समाजसेवा गर्न नै जन्मिएको जस्तो लाग्छ,’ ज्ञानु हाँस्दै भन्छिन् । धेरै उपलब्धि हाँसिल गरेपनि अरु थुप्रै घुम्ती र शिखरको चुनौती अझै पनि रहेका ज्ञानु बताउँछिन् । 

‘हामी पाहुना भएर केही न केही गर्न यो धर्तीमा आएका हौं,’ पौड्याल भन्छिन्, ‘हामीले सकेसम्म राम्रो काम गरी अरूलाई सहयोग गरौं । म आफ्नो जीवनसँग अत्यन्तै खुशी छु । त्यसैले अप्ठ्यारोमा परेकाहरूका लागि केही गरिरहेकी छु र अझै पनि निरन्तर गर्नेछु ।’ 

शान्ति समिति रूपन्देही उत्कृष्ट घोषित भएपछि ज्ञानु २ लाख रूपैयाँबाट पुरस्कृत भइन् । नेप्सकुनबाट उत्कृष्ट अध्यक्षमा रूपमा पनि पौड्याल पुरस्कृत भइसकेकी छन् । राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीबाट जनसेवा मानपदवी पदक, महिला समानता र सशक्तीकरण दक्षिण एसियाली पुरस्कार लगायत दर्जनौं पुरस्कार सामाजिक क्षेत्रमै भिजेर काम गर्दा पौड्यालले हात परेकी छन् । 

सफल नेतृत्वको लागि अध्ययन र व्यवस्थापन दुवै आवश्यक पर्ने ज्ञानुको भनाइ छ । ‘आफ्नो नेतृत्वकालमा जसले सफलता प्राप्त गर्छन् । आफ्नो जीवनपछि पनि सबैको स्मरणमा रहिरहन्छन् । त्यसैले राम्रो काम गर्नुपर्छ,’ ५२ वर्षीया ज्ञानुले भनिन् । अहिले ज्ञानुले ज्ञान बाँड्दै हिँड्छिन् ।