येषां न विद्या न तपो न दानं, ज्ञानं न शीलं न गुणो न धर्मः ।     
ते मृत्युलोके भुवि भारभूता, मनुष्यरूपेण मृगाश्चरन्ति । । - चाणक्य 

अर्थ : जुन मनुष्यमा न विद्या, न साधना, न दान, न शील, न गुण, न धर्म छ, त्यस्तो मनुष्य पृथ्वीको भार हो र उसले बाँचेको जीवन पशुसरह हो ।

यहाँ यस श्लोक किन उद्धृत गरिएको हो भने नेपालको वर्तमान राजनीति चरम अव्यवस्थाबाट गुज्रिरहेको छ । यस्तो परिप्रेक्ष्यमा एउटा त्यस्तो भरपर्दो संस्था वा व्यक्ति हुनुपर्ने हो, जसमा सबैको नजर केन्द्रित भएको होस्, त्यस्तो पटक्कै भेटिएन, नितान्त अभाव देखियो । जसले वर्तमान राजनीतिक प्रणालीको वकालत गरे ती नेपालका राजनीतिक दलहरूप्रति जनताको विश्वास र भरोसा पटक्कै देखिएन । आज जनतामा चरम निराशा व्याप्त छ । समाजमा अभाव र अशान्ति छ । देशमा भ्रष्टाचार छ । ऊर्जाशील यूवाहरू राजनीतिक दलको व्यवहार र कार्यसम्पादनबाट बिरक्तिएका छन् र बर्सेनि लाखौंको संख्यामा विदेश पलायन भइरहेका छन् ।

राज्यसंयन्त्र पंगु छन् । संवैधानिक अंगहरू कामकाजी छैनन् । देशभित्र विधिविहीनता मौलाएको छ । प्राकृतिक तथा धार्मिक सम्पदाबाहेक अन्य कुनै राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय गौरव एवं प्रतिष्ठाका धरोहर छैनन् । धर्म, संस्कृति र परम्परामाथि निरन्तर प्रहार छ । उपभोक्तावादी संस्कृतिले हाम्रो मौलिक संस्कृतिलाई विस्थापित गर्न लागेको छ । हामी भने समृद्धिको नारा फलाकिरहेका छौं । हरेक आमचुनावको मुख्य नारा बनाइरहेका छौं । कति वर्षसम्म हामी यसो गर्न सक्छौं ? हाम्रो गैरजिम्मेवारीको धारावाहिक यात्रा कहिलेसम्म ? जनता झुक्याउने कतिन्जेल ? राजनीतिक दलमा भएका नेतामा माथि श्लोकमा भनेजस्तो देश चलाउन आवश्यक पर्ने न योग्यता, न कुशलता, न त्याग र न कुनै विश्वसनीयता, केही पनि देखिएन । तथापि जनताले बारम्बार काँध थापिरहनुपर्ने कस्तो बिडम्वना हो बुझ्न सकिएन । सुधार होला भन्ने आशमा काकाकुल भएर कतिञ्जेल बस्ने ? नेपाली सचेत जनमत जागरुक हुने बेला आएको छ ।

राजनीतिक दल लगायतका विभिन्न संस्था वा घरपरिवारमा पनि सबैजना जान्नेबुझ्ने भएको राम्रो हो । तर परिवारलाई सही रूपमा व्यवस्थापन गरी कुशलतापूर्वक सञ्चालन गर्न गतिलो अभिभावक चाहिन्छ जसले परिवारलाई एकताको सूत्रमा बाँधेर विश्वासिलो र भरपर्दो नेतृत्व प्रदान गर्छ । प्रचलित भाषामा यसैलाई घरको मियो भनिन्छ र मानिन्छ पनि । यसैगरी कुनै संस्था या राजनीतिक दलले पनि विधिपूर्वक आफ्नो मियो खडा गरेका हुन्छन् । देशले पनि संविधान र कानूनमुताविक मियो खडा गर्छ र उसैको सबल नेतृत्वमा स्वाभिमानका साथ अघि बढ्छ । मियोलाई सबैले टेवा दिन्छन् र अझ सबल बनाउँछन् । ऊप्रति गर्व गर्छन् । आजसम्म नेपालको दुर्भाग्य ! देश र जनताले दह्रो मियो पाएनन् । राष्ट्रको एकीकरणपश्चात नै यो दुर्भाग्य शुरू भयो । अपवादका नेताबाहेक कसैबाट पनि नेपाली जनताले भरोसा पाएनन् । राजनीतिक दल र नेता त मियो बन्न सकेनन् नै राजनीतिक पद्धति समेत मियो बन्न सकेन, नत्र पद्धतिले सबैलाई डोर्‍याउन सक्थ्यो । पद्धति बलियो र विश्वसनीय भयो भने समाज व्यवस्था आफैं अघि बढ्छ । राजनीतिक दल र शक्तिशाली ठानिने नेताहरू वा उच्चपदस्थ व्यक्तिहरूलाई पद्दतिले बाँध्छ ।

यतिबेला हामी राष्ट्रपति निर्वाचनको संघारमा छौं । गत निर्वाचनको दलीय गठबन्धन भत्किएको पृष्ठभूमिमा राष्ट्र प्रमुखको चुनाव हुँदैछ । नेपालको पहिलो र दोस्रो राष्ट्रपतिको कार्यकाल भोगेका नेपाली जनताले तेस्रो राष्ट्रपतिबाट धेरै अपेक्षा गरेका छन् । हाम्रो संविधानले व्यवस्था गरेको राष्ट्रपति सम्पूर्ण नेपाली जनताको अभिभावक र संरक्षक हो । यसैगरी राष्ट्र र संविधानको पनि संरक्षक हो । राष्ट्रपतिले संविधानको पालना र राष्ट्रिय एकतालाई प्रबर्द्धन गर्नुपर्छ । उसले गर्ने हरेक व्यवहार र चाल्ने हर कदम संविधानप्रदत्त हुनुपर्छ । उसले तटस्थता र निष्पक्षतालाई मूलमन्त्र बनाएर जनताको साझा अभिभावक बन्न सक्नुपर्छ ।

राष्ट्रपति दलभित्रबाट आओस् या बाहिरबाट त्यो ठूलो प्रश्न होइन । मूल प्रश्न त उसको योग्यता, छवि र सार्वजनिक प्रतिष्ठा हो । राजनीतिक दलभित्रबाट आउँदा पनि उसको सार्वजनिक उचाइ, परिपक्वता र पृष्ठभूमि ख्याल गरिनुपर्छ । यो जिम्मेवारी निकै नै गहन छ । उसको एक कदमले प्रणालीको मात्र के कुरा राष्ट्र नै नरहन सक्छ । नेपालका प्रथम राष्ट्रपतिले निकै हदसम्म त्यस्तो सुझबुझपूर्ण अभ्यास गर्ने हरसम्भव कोशिश गर्नुभयो । राष्ट्रपति पद दलको नेता थन्क्याउने या प्रमुख नेताको विश्वास पात्रलाई राख्ने ठाउँ होइन । देश र दुनियाँले पत्याउने तथा भर गर्न सक्ने व्यक्ति मात्र राष्ट्राध्यक्षका लागि योग्य हकदार हुनसक्छ । दलको इशारामा चल्ने व्यक्तिले यस पदको गरिमा राख्न सक्दैन ।

हामीले देखेका या पढेका छौं, सिक्किमको सार्वभौमसत्ता कसरी समाप्त भयो । भारत स्वतन्त्र भएको २८ वर्षपछि काजी लेण्डुप दोर्जेको अगुवाइमा सिक्किम भारतको २२ औं प्रान्त बन्यो । हेर्दाहेर्दै एउटा सार्वभौमसत्ता सम्पन्न देश विश्व मानचित्रबाट लुप्त भयो । यसको प्रमुख कारण लेण्डुप र उनको राजनीतिक महात्वाकांक्षा थियो । चोग्याल शासन निरंकुश र विभेदी पक्कै थियो तर यसको समाधान पनि थियो । राजासँगको झगडामा देश नै सिध्याउने लेण्डुपको कदमलाई सिक्किमका जनता र इतिहासले कहिल्यै माफ गर्नेछैन । एउटा स्वाधीन राष्ट्रका जनताले आफ्नो स्वतन्त्र पहिचान गुमाउनु पर्दाको पीडालाई शब्दमा चित्रण गर्न सकिँदैन । यसको एउटै कारण तत्कालीन राजनीतिक नेतृत्व हो । हामीले आजसम्म अनेक थिचोमिचो झेलेर पनि देश जोगाएका छौं तर राष्ट्रको प्रतिष्ठा दिनानुदिन ओरालो लागिरहेको छ । अन्तर्राष्ट्रिय शक्ति केन्द्रको चौतर्फी हस्तक्षेप जारी छ । देशको चारैदिशामा हताशा फैलिनुको प्रमुख कारण राजनीतिक नेतृत्व नै हो । यसमा नेपाली जनता अलमलिनु हुँदैन । मौका पाएर पनि गर्न नसक्ने र दोषजति अरूको थाप्लोमा हाल्न खोज्ने नेतृत्वबाट देश उँभो लाग्दैन ।

हामीले ठूलो संघर्षबाट वर्तमान राजनीतिक प्रणाली स्थापना गरेका हौं । र, यस प्रणालीलाई उत्कृष्ट भनेका हौं । पञ्चायती शासनको अवसानपछि अभ्यास गरेको प्रजातन्त्रमा राजाको स्थान थियो । संवैधानिक रूपमा रहेका राजाबाट निरंकुशता थोपरियो भनेर गणतन्त्र ल्याइएको हो । गणतान्त्रिक प्रणालीमा राष्ट्रपतिलाई पनि राजालाई झैं संवैधानिक भूमिकामा राखेको हो । हिजो राजाले झैं राष्ट्रपतिले संवैधानिक सीमा उल्लंघन गर्दैनन् भनेको हो । तर हाम्रा राष्ट्रपतिले के–के गरे सबैका सामु छ । सबैभन्दा निष्पक्ष भएर बस्नुपर्ने संस्थाले पक्षधरता अंगाल्दा राष्ट्राध्यक्षको प्रतिष्ठा कहाँ पुग्यो र देशको मियोको रूपमा रह्यो कि रहेन इतिहासले समीक्षा गर्ने नै छ । तसर्थ यसपटकको निर्वाचनका लागि यी सबै घटना गम्भीर शिक्षा हुन् ।

राष्ट्राध्यक्षको संवैधानिक मात्र होइन, व्यक्तिगत हैसियत र व्यक्तित्व पनि हुनुपर्छ । राजनीतिक दलका नेता, प्रधानमन्त्री, मन्त्री तथा राज्य संयन्त्रका पदाधिकारीहरूलाई कर्तव्यपरायण बनाउन सक्ने र उनीहरूको दायित्वबोध गराउन सक्ने सुझबुझ भएको व्यक्ति चाहिन्छ । गैरजिम्मेवार पदाधिकारीलाई डाँट्न सक्ने सामर्थ्य भएको र संविधानको सच्चा पालनकर्ता प्रमाणित गर्नसक्ने निष्ठावान हुनुपर्छ । देश चलाउने व्यक्तिहरूलाई हामीमाथि राष्ट्र प्रमुख पनि छन् भन्ने महसूस गराउन सक्ने व्यक्ति चाहिन्छ । फगत एउटा पदपूर्ति मात्र होइन, राष्ट्रपति चयन ।

दलहरूले राष्ट्रपति छान्दा आफ्नो विवेक प्रयोग गर्न सक्छन् र यो छनौटले देश एवं जनताको चाहना तथा संविधानको मर्मलाई आत्मसात गर्नसक्नु पर्दछ । कम्तीमा म कहाँ छु र मेरो दायित्व एवं कर्तव्य के हो भन्ने कुरा बुझेको शालीन व्यक्ति राष्ट्रपति हुनुपर्छ । यसका लागि राजनीतिक दलभित्रकै व्यक्ति पहिलो प्राथमिकता हो । तर दलभित्रको छुद्र लडाइँमा सामेल भएको प्रदुषित मानसिकता बोकेको व्यक्तिले राष्ट्र प्रमुखको गरिमा धान्न सक्तैन । शीतलनिवासमा बसेर दलभित्र गुटबन्दी चलाउने व्यक्ति पनि राष्ट्रपति हुन सक्दैन । बरु यसको सट्टा दलबाहिरकै प्रतिष्ठित व्यक्ति आउँदा पनि फरक पर्दैन । कम्तीमा उसले राजनीतिक दलभित्र त खेल्दैन । दलीय स्वार्थको टेको पनि त बन्दैन । उसले आफूलाई देश, जनता र संविधानको संरक्षक एवं परिपालक ठानेर काम गर्छ । त्यसैले यसपटकको राष्ट्रपतिको उम्मेदवार छान्दा दलहरूले निकै होश पुर्‍याउनुपर्छ । गणतान्त्रिक व्यवस्थामा राष्ट्र प्रमुख बनाइएका व्यक्तिहरूको विगतको भूमिकालाई दृष्टिगत गरि कदम चाल्नुपर्दछ । नेपाली राजनीतिको मियो भाँचिएको बेला त्यस्तो पात्र राष्ट्राध्यक्ष छानियोस्, जसले संकटका बेलामा मियो बनेर देश र जनताको संरक्षण गर्न सकोस् ।